فهرست مقالات اولین شماره این مجله به این قرار است:
- توطئه‌های سیاسی، جاسوسی و یک متن شیعی در دست موریسکوها/ خوزه فرانسیسکو کوتیلاس؛ ترجمه: مریم متقی
- کربلا در ادبيات و نگارش‌های عربی، پارسی و ترکی/ رضا قورتولوش و مصطفی اوزون؛ ترجمه: عبدالله دودانگه
- امام حسین (ع) در گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت: اصفهانِ عصر قاجار/ حیدر عیوضی (عماد)
- نبودِ اصطلاح «نسخه‌ی خطی» در شعرِ سبک هندی/ حميدرضا قليچ‌خانی
- سید محمود موسوی دزفولی و آثاری در تجوید و قرائت/ محمود نظری
- مصابیح الإیمان في حقوق الإخوان/ علاّمه سیّد حسن صدر کاظمی؛ تحقیق: محمّدجعفر اسلامی
- بررسی اجمالی آثار منسوب به مفضل بن عمر جعفی/ محمدعلی صالحی
- مجموعه‌ای نفیس بخط میرداماد (ره) در کتابخانه چستربیتی، دوبلین ـ ایرلند جنوبی/ حسین متـقی
- بيان النجوم حُبَيش تفليسی؛ درسنامه‌ای کهن در علم نجوم به زبان فارسی از سده‌ی 6 هجری/ يوسف بيگ‌باباپور
- مناجات اميرالمؤمنين (ع) در آئینه هنر؛ بررسی یک مرقع نفيس در کتابخانه مجلس شوراي اسلامي/ الهام بادینلو
سخن مدير مسؤول نشريه بساتين چنين است:
مدّ بسم الله بــــــاشد مطلع ديوان ما
نهري از آبِ بقا جاريست در بُستان ما
بر پايه ترغيب و تشويق قرآن کريم و رهبران دين و مکتب به تعليم و تعلّم و تحقيق و تأليف، از سوي فرهيختگان مسلمان، با همه سلايق و گرايش‌هاي متنوّع فقهي ـ کلامي، در طول چهارده قرن، ميليون‌ها اثر در موضوعات متنوّع علوم قرآني، تفسيري، حديثي، فقهي، کلامي، فلسفي، منطقي، ادبي، طبيعي، کيمياوي، پزشکي، رياضي، نجومي، تاريخي، جغرافيايي، اخلاقي، عرفاني و دانش‌هاي ديگر، توليد گرديده است؛ امّا به جهتِ حوادث طبيعي و غيرطبيعي، نظير سيل، زلزله، رطوبت، پوسيدگي، آفت‌هاي جانوري و شيميايي و ...؛ و نيز بلاياي بشري، همچون جنگ‌ها، غارت‌ها، حريق‌ها، غرق در دريا و شستن متون در رودخانه، اهمال در حفظ بهينه منابع تراثي و ...، به تدريج بخش‌هاي معظمي از اين مواريث کهن اسلامي، درگذرِ زمان، از بين رفته‌اند که به عنوان نمونه مي‌توان به منابع تراثي نفيسِ از دست رفته دارالکتب فيروزآباد، کتابخانه‌هاي صاحب بن عباد در ري و شيخ طوسي در کرخ بغداد، دارالکتب ساوه، کتابخانه‌هاي ربع رشيدي در تبريز و رصدخانه مراغه و ... اشاره نمود. شايد بتوان گفت، از اين آثاري که در طي قرون اسلامي از سوي دانشمندان توليد شده‌اند، امروزه تنها ثلثِ آن آثار، در قالبِ خط مؤلّف يا کتابت شده (مستقيم يا با واسطه) از روي نسخه اصل، در حدود پنج ميليون نسخه خطي اسلامي به دست ما رسيده و امروزه در کتابخانه‌هاي تراثي يا مجموعه‌هاي خصوصي در اقصي نقاط عالم، نگهداري مي‌شوند و شوربختانه باقي مواريث کهن فرهيختگان ما نيم بيشترِ آن آثار، به تدريج و در گذرِ تاريخ، نابود شده و از بين رفته‌اند. البته برخي از دانشمندان ظريف بين، بر اين باورند، که مي‌توان با نهضتي علمي در زمينه بازسازي متون کهن، دست کم، بخشي شامل 10-5% مواريث کهن مفقوده را با متدهاي علمي، تمام يا بخشي از آن تراثياتِ نفيس را، از دل آثار کهن موجود ديگر، مدقّقانه استخراج و هنرمندانه بازسازي و منتشر نمود.
بايد افزود از حدود پنج ميليون دستنويس اسلامي موجود در کتابخانه‌هاي عمومي و مجموعه‌هاي خصوصي در جهان، به طور متوسط سهم زبان عربي 60% ، زبان فارسي 20% ، زبان ترکي 5% و ديگر زبان‌ها نيز 15% مي‌باشد. از اين تعداد، تقريباً حدود دو ميليون نسخه در قاره آسيا، حدود يک و نيم ميليون نسخه در قاره آفريقا، حدود يک ميليون در قاره اروپا و باقي نسخ نيز به صورت پراکنده در کتابخانه‌هاي تراثي کشورهاي قاره امريکا و اقيانوسيه نگهداري مي‌گردند. از اين ميان کشور ترکيه، به عنوان ميراث‌دارِ امپراتوريِ عثماني، با دارا بودن يک ميليون نسخه، گسترده‌ترين و نفيس‌ترين ذخائر تراثي جهان را در اختيار دارد، سپس ايران با هشتصد هزار نسخه، مقام دوم و پس از آن، جمهوري عربي مصر، با حدود پانصد هزار نسخه خطي، مقام سوم ذخائر ميراث مخطوط جهان را دار مي‌باشد.
با در نظر گرفتن تاريخ ورود صنعتِ چاپ به ايران (1224هـ)، 80% ميراث مکتوب توليد شده فرهيختگان، طي قرون يک تا دوازده هجري، جملگي در فرمتِ <نسخه خطي> بوده‌اند. بر اين پايه، به نظر مي‌رسد، استاد، پژوهشگر و دانشجو يا يک مرکز علمي، حوزوي يا دانشگاهي، متناسب با موضوع مطالعاتي و پيوستگي آن با اين سرچشمه‌هاي علمي ـ تراثي گرانسنگ (ميراث مخطوط و مطبوع)، در فرايند پژوهشي خود، بهره وافي و کافي نمي‌برند و تنها به منابع چاپي بسنده و اکتفا مي‌نمايند، در حقيقت، بخش قابل توجهي از منابع پژوهش را از دست مي‌دهند؛ منابع سرشاري که به تعبير حکيمانه استاد فرزانه دکتر شفيعي کدکني، اگر با <نگاه منشوري به متون> توأم باشد، مي‌توان از دل آنها، فارغ از موضوع اصلي آثار، دهها داده جانبي ارزشمند ديگر نيز در حوزه‌هاي مختلف تاريخي، جغرافيايي، رجالي، اجتماعي .. را نيز از ميان آنها، استخراج نمود.
خوشبختانه، در سال‌هاي اخير، روند بهره‌وري بهينه و علمي با اقبال عمومي به اين مواريث کهن، چه در بخش احياء و تصحيح متون کهن و چه در بخش تحليل و بهره‌مندي از داده‌ها و درون مايه‌هاي نابِ تراثي، در مجامع علمي داخل کشور، همگام و همسو با برخي نهادهاي پيشرو در حوزه بين الملل، مواجه گرديده و انصافاً کمّاً و کيفاً نسبت به گذشته رونق بيشتري گرفته است؛ هر چند معدودي از مراکز و کتابخانه‌هاي داراي نسخ خطي در کشور، هنوز نتوانسته‌اند، خود را پا به پاي پژوهشگران متون کهن و متناسب با نيازهاي محققان، گام برداشته و گنجينه تحت اشرافِ خويش را با سطح مطالباتِ منطقي محقّقان نسخ خطي، تطبيق و تنظيم نمايند؛ امّا اميدواريم ان شاء الله با حمايتِ نهادهاي تصميم‌گير و تلاش مديران خدوم کتابخانه‌ها، روند توسعه معنوي و تجهيز فيزيکي اين مراکز علمي، متناسب با فناوري‌هاي روز دنيا، اندي تسريع يافته و گام‌هاي مؤثّر و ملموس‌تري، چه در بخش معرّفي به هنگام داشته‌هاي تراثي، چه بخش سرويس‌دهي به محققان در مطالعه روان و دسترسي آسان به متون کهن، چه در بخش ارائه آسان و بدون قيد و شرطِ تصاوير کاغذي يا ديجيتالي نسخ خطي، چه در بخش آموزش نيروي انساني کارآمد و متخصص در معرّفي بهينه آثار تراثي و چه در بخش کتابداري و کتابخانه‌داري تخصّصي تراثيات و مانند آنها، سرعت بيشتري به خود بگيرد و با استفاده از ظرفيت‌هاي انساني علمي و تخصّصي دانشگاهي و حوزوي، و نيز بهره‌مندي از ابزارهاي تسهيل کننده مطرح روز دنيا، مانند وب و رسانه و نيز فناوري‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري، کالبد فسرده اين حوزه سرشار ولي مهجور و مظلوم را جاني تازه بخشند.
در راستاي تقويت، تشويق و توسعه فرهنگِ بهره‌مندي علمي از منابع متون کهن، همگام و همسو با اين وفد و اقبال مبارکِ حوزويان و دانشگاهيان به عرصه نسخ خطي و متون کهن، همراه جمعي از علاقمندان مطالعات نسخ خطي، تصميم گرفتيم، با هدفِ ياري، مساعدت، تسهيل و پر کردن برخي خلأهايِ پژوهشي آکادميک در قلمرو تراثيّات، با استفاده از تجربيات و ارشاداتِ ارزشمندِ اساتيد، دانشمندان، پژوهشگران و مصححّان متون کهن، پا به پايِ نهادهاي علمي مؤثّر در اين عرصه، در سايه‌سار هدايتِ علمي پيشکسوتان سترگ اين حوزه ـ که از باب کريمه ﴿و أمّا بنعمة ربّک فحدّث﴾، جملگي، ريزه‌خوار خوانِ دانش سرشار اين بزرگواران و وامدار بنان و بيان اين ولي‌نعمتانيم، و بي‌شک، هم خودِ آن گراميان، علماً و عملاً، و هم آموزه‌هاي آنان، شفاهاً و کتاباً، همگي بر ما دانش‌آموزانِ ابجدخوانِ اين عرصه گرانسنگ، حجّتي تام بوده و آثار گرانقدر آنان، هماره، نبراسِ هدايتِ کشتي‌ِ پژوهش‌هاي تراثيِ نسل‌هاي آينده خواهد بود ـ ، صرفاً با عنوان اشتراک‌گذاري دانسته‌ها، به سهم خويش، در زمينه آشنايي نسل جوان، با دانش‌هاي ميان رشته‌اي کهن، همچون علم تراجم و کتاب‌شناسي و نيز دانش‌هاي نسبتاً جديد، مانند علم کوديکولوژي (نسخه‌شناسي و نسخه‌پردازي)، در قالب آشنايي با اصول و مباني نسخه‌شناسي و کتاب‌شناسي، روش‌هاي تصحيح متون، معرّفي منابع، فهارس و مصادر تراثي، شناساندن کتابخانه‌هاي داراي نسخ خطي در داخل و خارج از کشور و همچنين چگونگي عملي و علمي بهره‌مندي، راهنمايي و بهره‌وري بهينه دانشجويان جوان از اين سرچشمه‌هاي علمي فراموش شده در خمول گنجينه‌هاي تراثي جهان، گام مؤثّرتري برداشته و با تأسّي به کلام نوراني مولي الموحّدين، حضرت اميرالمؤمنين علي بن ابي‌طالب (ع): <الکتب بساتين العلماء>، نشريه‌اي علمي ـ تخصّصي، با عنوان بساتين منتشر سازيم و به سان رانِ ملخي پيشکشِ سليمان (ع)، به جامعه علمي ـ تراثي، تقديم داريم﴿و جئنا ببضاعة مزجاة﴾؛ با اين اميد که در سايه‌سارِ عنايات و ارشادات عزيزان، ان شاء الله بتوانيم به تدريج، سطح علمي نشريه را کمّا و کيفاً، ارتقا دهيم.
اين نشريه، که اينک در دستانِ شماست و شماره نخستِ آن را، کريمانه، به نظاره نشسته‌ايد، بر آن است، به حول و قوه الهي، با عنايت انفاس قدسيه معصومين (ع)، تحتِ توجّهات حضرت ولي عصر (عج) و همراهي و حمايت‌هاي همه جانبه اساتيد، پژوهشگران، مصحّحان متون کهن و فهرستنگاران نسخ خطي و تمامي دانشجويان و علاقمندان فعاليت‌هاي تراثي، به صورت دو فصلنامه، به سه زبان فارسي، عربي و انگليسي، در تمامي عرصه‌هاي نسخ خطي، اعمّ از کتابخانه‌هاي تراثي، مجموعه‌داري، تصحيح متون، فهرست‌نگاري، کتابداري، کتابخانه‌داري، کوديکولوژي، منابع تراثي، ميکروگرافي، ديجيتال‌سازي، کتابخانه ديجيتال، مجموعه‌سازي، اسناد، نقشه‌هاي کهن، ديگر عرصه‌هاي هنري تراثي همچون مينياتور و مکتب‌هاي نقاشي، خطوط و خوشنويسي و سبک‌هاي آن، جلدسازي و صحافي، تذهيب و نگارگري، ترميم و آسيب‌شناسي و ...، ان شاء الله، فعاليت نمايد. اين نشريه، ضمن استقبال از پيشنهادها و راهنمايي‌هاي اساتيد گرانقدر، صميمانه دست ياري به سوي فرداً فردِ علاقمندانِ حوزه گرانسنگِ نسخ خطي، دراز کرده و مشتاقانه و مشفقانه دستِ گراميان و عزيزان و بخصوص دانشجويان حوزوي و دانشگاهي را براي اشتراک‌گذاري تمامي عرصه‌هاي نسخ خطي فشرده و از مقالاتِ پژوهشي آنان، در تمامي موضوعاتِ تراثي مشارٌ إليها، بخصوص با رويکرد <ميراثِ مخطوطِ مرتبط با مکتبِ اهل بيت (ع)> به گرمي، استقبال مي‌نمايد.
پايان سخن اينکه، تقدير ما چنين بود که شماره نخستِ اين نشريه نونهال، با نام حسين (ع) گره خورده و با عزايِ جگرگوشه زهراي مرضيه (س)، همزمان شود، از آنجا که <کلّ الخير في باب الحسين>، تمام خوبي‌ها بر بابِ امام حسين (ع) رقم خورده است؛ خداي را شاکريم که به ما توفيق عطا فرمود که اين نشريه نونهال از بابِ الحسين (ع) بگذرانيم و آن را با قطراتِ عبراتِ مُشکين فامِ اندوهبارِ خيلِ عاشقان و شيفتگانِ شهيدِ مظلوم کربلا، همقرين سازيم و به شکرانه همين تقارن مقدّس، نظر همکاران گرامي اين نشريه، بر آن شد، شماره اول را که همزمان با مآتم سرور و سالار شهيدان، حضرت اباعبدالله الحسين (ع) در محرم الحرام سال 1436ق منتشر مي‌گردد، پا به پاي گام‌هاي حزينِ عزاداران حسيني، همنوا گشته و به اندازه توان و درکِ وجودي خويش، برگِ برگِ بوستانِ اين شماره از نشريه را، به نام نامي آن مشعلِ هدايت، متبرّک و مزيّن سازيم و با دلي اندوهبار، به عنوان ﴿ختامه مِسکٌ﴾، فروتنانه بر آستانش ايستاده، بگوييم: <اَلسَّلامُ عَلَيکَ يا اَباعَبْدِاللَّهِ وَ عَلَي الاَْرْواحِ الَّتي حَلَّتْ بِفِناَّئِکَ عَلَيکَ مِنّي سَلامُ اللَّهِ اَبَداً ما بَقيتُ وَ بَقِي اللَّيلُ وَ النَّهارُ>.
اساتيد گرانقدر، دکتر محمود امید سالار (دانشگاه ایالتی کالیفرنیا)، دکتر محمد جاودان (دانشگاه ادیان و مذاهب)، دکتر سید محمد طباطبایی (دانشگاه تهران)، دکتر علی ططری (دانشگاه علم و فرهنگ)، دکتر محمدرضا فخر روحانی (دانشگاه قم)، دکتر محمدحسن فغفوری (دانشگاه جرج واشنگتن)، دکتر ناهده فوزی (دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی)، دکتر روح انگیز کراچی (پژوهشگاه علوم انسانی)، دکتر محمدرضا موحدی (دانشگاه قم) و دکتر هادی نصیری (دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم) از جمله مشاوران علمی اين مجله هستند.
بايد افزود شماره نخست (بهار ـ تابستان 1393) نشريه بساتين به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی حسین متقی و سردبیری عبدالحسین طالعی در پانزدهم آبان منتشر شده است و براي تهيه نسخه کاغذي نشريه با رايانامه پايگاه اطلاع رساني نسخ خطي (بساتين) info@manuscripts.ir مکاتبه نماييد.
نظر شما