تقدم استثنا بر قاعده در پرونده اتمی ایران

فرانسه و دیگر اعضای گروه 1+5 به خوبی می دانند آنگونه که انتظار دارند ایران بازدید آژانس وین از تاسیسات نظامی خود را نخواهد پذیرفت.اما این به معنای ایجاد بن بست در مذاکرات است؟ تردید دارم ،اما پاسخ نهایی به این سوال حداقل تا 30 ژوئن تقریبا روشن خواهد شد. البته اگر آنگونه که گفته شده و واشنگتن پست  ادعا کرده ، آژانس در روز جمعه گزارشی منفی در این زمینه منتشر کند معادله بازی قدری تغییر خواهد کرد.
مطابق مفاد پروتکل الحاقی مراکز مشکوک به فعالیت های هسته ایی در وضعیت حداقلی تعریف شده،می تواند مورد بازدید بازرسان آژانس قرار گیرد. اما آیا چنین بازدیدی لزوما به معنای انجام بازرسی های نامحدود و یا بازدید از هر موقعیت مشکوک نظامی و غیر نظامی می تواند باشد؟ .در یک درک مفهومی، پاسخ به این سوال خیلی ساده نخواهد بود،چراکه معنا و تاثیر ذاتی دو مفهوم"بازدید"و "بازرسی" در حقوق بین الملل یکسان نیست.
اما صرف نظر از اختلاف بر سر نحوه بازدیدها یا کیفیت بازرسی ها ،باید اذعان کرد موضوع حضور بازرسان آژانس در مراکز نظامی ایران با جایگاه قانونی،تعهدات حقوقی و شرح وظایف آژانس سازگاری ندارد،هر گاه بدانیم آژانس وین نه مسئولیت کمیته خلع سلاح سازمان ملل را به عهده دارد و نه می تواند نقش دیوان بین المللی کیفری را داشته باشد. پر واضح ایجاد الزاماتی فراتر معاهده ان - پی - تی و حتی پروتکل الحاقی برای ایران مطمئنا تنها ایرادش این نیست این کشور را از "قاعده" به "استثنا" تبدیل می کند،بلکه بزرگترین مشکل و مخاطره آن خواهد بود که منطق جامع و یکسان اعمال قوانین و قواعد بین المللی به زیر سوال رفته و "قاعده دائمی" به "استثناء موردی " تبدیل خواهد شد. آثار یک چنین گزینه گیری اشتباهی از قوانین بین المللی هنوز بر چهره جامعه بین المللی قابل مشاهده است.هر آنگاه می بینیم منطق آقایان بوش و بلر در حمله غیر قانونی به عراق ،آنها "استثناء مشکوک" را با "قاعده قانونی " جعل و جابجا کردند وبر خلاف نظر جامعه جهانی ،آشوب و بی نظمی در منطقه برپا کردند وچه بر سر منطقه آورند که هنوز پس ازگذشت 14 سال، هیچکس قادر به سامان دادن به آن نیست.آنها که به ایجاد یک بحران جدید در خاورمیانه می اندیشند شرایط گذشته را سنجیده و عاقلانه تصمیم بگیرند.پس از 14 سال آسمان خاورمیانه اکنون آبی تر نیست و زمین آن نیزامن تر نشده.به نظر می رسد آژانس در نحوه بر خورد با برنامه اتمی ایران از2منطق معکوس و 1 ابهام تعمدی تبعیت می کند که کار را برای طرفین مشکل می کند که کرده است . نخست آژانس خود را مجاز به بازدید از هرمرکزی ( نظامی و غیر نظامی )با عنوان مرکز مشکوک میداند.دوم پس از بازدید(ویا حتی قبل از آن)اعلام می کند ایران باید ثابت کند در مرکز xیاy فعالیت هسته ایی صورت نمی گیرد و نهایتا این ابهام را برطرف نمی کند "که پس از احراز راستی آزمایی ایران اقدام قابل قبول آژانس برای تهران چیست؟."مانند مشکلی که اکنون بر سر سایت پارچین بروز کرده و آقای آمانو کل فرآیند و یا حداقل بخش زیادی از مذاکرات را تحت تاثیر آن قرار داده است.در حالی که تهران 2 بار امکان بازدید و نمونه برداری از این مرکز نظامی را صادر وبازرسان آژانس، عادی و متعارف بودن آن را تایید کرده اند.اما آقای آمانو و آژانس کماکان تابع منطق معکوس خود هستند.یک دیپلمات ارشد آسیائی مقیم نیویورک که کشورش با ایالات متحده روابط بسیار نزدیکی دارد مشروط به عدم افشای نامش می گوید"این منطق درست به مانند آن می ماند شما طول یک خیابان را با کنترل دوربین ها طی کنید،بعد پلیس جلو شما را بگیرد و بگوید ثابت کنید از چراغ قرمز عبور نکرده اید!. جالب تر اینکه در خیابان هم اصلا چراغ قرمزی وجود ندارد. این بااصل بی طرفی آژانس در تعارض است".
بسیار خب! به فرض ایران به یک"استثنا" در جامعه بین المللی تبدیل و تهران برای اعتماد سازی گام های فراتری را بردارد و ابتدای و انتهای راستی آزمایی هم مشخص شود( با همه ایرادت حقوقی به منطق آژانس ) متقابلا سوال منطقی وتبعی که مطرح می شود این است"چرا مکانیزم لغوفوری تحریم ها نباید به یک استثناء مشابه برای ایران تبدیل شود؟. انتظار سخاوتمندی یک طرفه را فکر نمی کنم کمتر دیپلمات کارکشته و باهوشی بپذیرد. کما اینکه نه حسن روحانی و نه وزیر خارجه و نه تیم رویایی سیاست خارجی او نپذیرفته اند وبا تبدیل مفروضات دور به احتمالات نزدیک و احتمالات نزدیک به قطعیات ملموس، موفق به ادامه مذاکرات هسته ایی تا به امروز شده اند و بعید می دانم نتوانند چنین مدیریتی را هرچند باسختی بسیار تا 30 ژوئن و حتی بعد از آن ادامه دهند.پیتر جنکیز دیپلمات بریتانیایی و نماینده سابق این کشور در آژانس وین به نشریه" لوب لاگ" گفته است"دیپلمات ها و سیاستمدارانی غربی که با همتایان ایرانی شان ارتباط داشته اند می توانند شهادت دهند که قدرت تحلیل آنها چه میزان است.ارزیابی که در این زمینه وجود دارد (نه توسط خودشان بلکه توسط نهادهای اطلاعاتی ایالات متحده) نشان می دهد که تصمیم گیری نخبگان ایران مبتنی بر محاسبات منطقی ست".matinmos@gmail.com