صنعت نفت «صدوهفت ساله» ایران، دیروز دوباره متولد شد. روزی که ایران و شش قدرت برتر جهان، توافق هستهای را امضا کردند. صنعت نفت، در دوره پنج‌ساله تشدید تحریم‌ها، «زیان» زیاد دید. «رنج» فراوان کشید، اما «زمین‌گیر» نشد، اگر تحریم باعث «فساد» در صنعت نفت شد، اگر دلال‌ها را بزرگ کرد اما، غیرت کارکنان و مدیران شریف و دلسوز آن را نمایان ساخت. آنهایی که «خون دل» خوردند تا تولید و صادرات نفت ایران، زمین نخورد. صادرات نفت ایران به یک‌سوم رسید اما «صفر» نشد. هزینه‌های اجرا و زمان انجام پروژه‌ها «چندبرابر» شد ولی چراغ‌شان خاموش نشد. تولید نفت ایران تا روزانه حدود دو میلیون و ٦٠٠ هزار بشکه پایین آمد، اما چاه‌ها «نمردند». به تهاتر نفت با کالا رسیدیم ولی اقتصادمان از هم نپاشید. صنعت نفت ایران در «زندان» تحریم بود اما «زنده» ماند. زنده ماند تا تجربه تلخش را که سخت‌ترین دوران پس از دوره ملی‌شدن بود، به تاریخ الصاق کند. داستان «گزندگی» روزهای رفته، از دوره تجاوز صدام هم دردناک‌تر است. چه، حتی در دوره جنگ فروش نفت ایران تحریم نبود. مرور تجربه‌های تلخ چند سال تحریم، زمانی بهتر از روزهای جشن می‌طلبد. اگر مصدق نفت را ملی کرد، بچه‌های نفت «ملی‌بودن» را در این سال‌های سخت به همه نشان دادند. روسیاهی‌اش ماند برای «رانت‌بازان».
متولد آبادان است. در روزهای دفاع از کشور، در صف نخست جبهه جنوب ایستاد. مهندس است صادق و آرام. در دوره تغییرات گسترده صنعت نفت-در دولت گذشته- هم مدیرعامل یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تابعه شرکت نفت «اوپک» باقی ماند. شرکتی که فازهای ٩ و ١٠ پارس جنوبی را به ثمر نشاند. رکن‌الدین جوادی، در دوره نخست وزارت زنگنه، مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز ایران بود. او اما به سختی حاضر به قبول مسئولیت شرکت ملی نفت شد. با آن حجم بدهی‌ها، در شرایط پیچیده تحریم، با گسستگی سال‌های اخیر پذیرفتن مسئولیت، چونان رفتن به میدان جنگ بود. رکن‌الدین جوادی مدیرعامل شرکت ملی نفت در گفت‌وگوی اختصاصی‌ام از دشواری‌های روزهای رفته‌اش می‌گوید: «تأسیسات در حال بهره‌برداری، خاصه در دریا که نیازمند تمهیدات جدی و فوری و بعدا نوسازی فوری هستند به سختی این دوران افزوده است». مصاحبه با مدیرعامل «کم‌گوی» شرکت ملی نفت ساده نیست. او کم مصاحبه میکند.
اگر میخواهید از آخرین وضعیت نیروی انسانی شرکت ملی نفت مطلع شوید، اگر میخواهید مهم‌ترین معضلات صنعت نفت در دوره تحریم را بدانید این مصاحبه را بخوانید. رکن‌الدین جوادی در این گفت‌وگو به مذاکراتش با شرکت‌های خارجی و انتظاراتش از این شرکت‌ها برای دوره بعد از تحریم اشاره میکند. از مقدار پول باقی‌مانده شرکت ملی نفت در خارج کشور سخن می‌گوید و طرح افزایش تولید و صادرات نفت ایران پس از لغو تحریم‌ها را با جزئیات بیان میکند. آیا ایران می‌تواند بازار ازدست‌رفته‌اش در اروپا را بازپس گیرد؟ ایران بعد از تحریم‌ها چقدر و به چه بازارهایی نفت خواهد فروخت. این مصاحبه را بخوانید.
مهم‌ترین کنفرانس نفتی ایران پس از لغو تحریم‌ها در لندن برگزار خواهد شد. کنفرانسی که در آن، قراردادهای جدید نفتی ایران رونمایی می‌شود. مدیرعامل شرکت ملی نفت، پروژه‌هایی را که در این کنفرانس برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی معرفی می‌شوند نام می‌برد. آیا شرکت‌های خارجی می‌توانند ذخایر میادین نفتی ایران را در آمارشان ثبت کنند؟ قراردادهای جدید نفتی ایران چه تفاوتی با قراردادهای بیع متقابل دارد؟ این مصاحبه را بخوانید.در این گفت‌وگو رکن‌الدین جوادی درباره آخرین وضعیت فازهای پارس جنوبی اظهارنظر میکند و زمان اولین برداشت نفت از لایه نفتی پارس جنوبی را اعلام میکند.
داستان دکل خریداری‌شده توسط شرکت تأسیسات دریایی و به کشور نیامدن آن، وضعیت شرکت‌های چینی و سوآپ نفت را هم می‌توانید در گفت‌وگوی مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بخوانید. پس از توافق هستهای وین و بعد از لغو تحریم‌ها (که احتمالا از ماه آذر رخ خواهد داد) برنامه‌های شرکت ملی نفت چیست؟ رکن‌الدین جوادی می‌گوید: «حتما شرکت‌های خارجی به ایران بازخواهند گشت». این اتفاق اما، اول داستان است. صنعت نفت آن‌قدر آسیب‌دیده و عقب نگه داشته شده است که تنها لغو تحریم‌ها درمان این بیمار بدحال نخواهد بود. این مصاحبه را بخوانید.
آقای جوادی، با توافق ایران و ١+٥، تا آبان و آذر سال جاری تحریم‌های مرتبط با موضوع هستهای لغو خواهد شد. به همین دلیل بیشتر مایلم رو به آینده صحبت کنیم. آیا در شرکت ملی نفت سازمانی تمهید کرده‌اید که بهترین بهره‌برداری را از شرایط بعد از تحریم داشته باشید و به‌طور منضبط، توسعه صنعت نفت را پیش ببرید؟
اصولا قرار نیست برای بعد از تحریم‌ها، سازمان جدیدی درست کنیم، بلکه باید سازمان‌های موجود را به‌گونه‌ای آماده کنیم تا بتوانند بعد از لغو تحریم‌ها مأموریت‌هایشان را برای شتاب‌بخشیدن به توسعه و تولید دنبال کنند. البته در بخش فنی درصدد ایجاد مدیریت مهندسی برای ساماندهی مباحث هماهنگ حرفه‌ای، اصول پایه‌ای و مفهومی مهندسی، مدیریت کیفیت و... هستیم تا بتواند این بخش را مدیریت کند.
مهم‌ترین مأموریتی که برای شرکت ملی نفت، پس از لغو تحریم‌ها تعریف شده است، چیست؟
اولین آن افزایش تولید نفت است. ساختار لازم برای این کار را طرح‌ریزی کرده و آماده‌سازی‌ها را انجام داده‌ایم، تا بتوانیم عرضه نفت‌مان را به میزان قبل از تحریم‌ها برسانیم، برنامه‌ریزی و مدت‌زمان و روش انجام کارها را هم مشخص کرده‌ایم.
شنیده‌ام که دستور افزایش تولید از میادین نفتی را هم صادر کرده‌اید؟
سال گذشته برای بیشتر میادین نفتی مهم‌مان یک‌بار به‌صورت آزمایشی، برنامه افزایش تولید نفت را اجرا کردیم. امسال دستور اجرای برنامه افزایش تولید برای همه میادین نفتی صادر شده است و این برنامه را برای همه میادین نفتی، تکرار خواهیم کرد.
کارشناسان درباره افزایش تولید نفت ایران در دوران پس از تحریم، ارقامی را مطرح می‌کنند؛ می‌گویند در فاصله کمی پس از لغو تحریم‌ها، ایران می‌تواند ٤٠٠ تا ٥٠٠ هزار بشکه نفت اضافه تولید کند و به فاصله حدود شش ماه این رقم را به یک میلیون بشکه برساند. از شما به‌عنوان مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، می‌پرسم پس از لغو تحریم‌ها چقدر می‌توانید به تولید نفت خود اضافه کنید؟
ارزیابی ما این است که متناسب با به‌دست‌آوردن بازاری که به‌واسطه تحریم‌ها از دست رفته است، می‌توانیم تولید نفت‌مان را افزایش دهیم، ولی معتقدیم بازار نفت در کوتاه‌مدت، یعنی فاصله یک تا دوماهه پس از لغو تحریم‌ها، ظرفیت جذب بیش از ٥٠٠ تا ٦٠٠ هزار بشکه اضافه تولید ایران را نخواهد داشت. بنابراین شرکت ملی نفت ایران می‌تواند تولید نفتش را در کمتر از یک ماه به این ارقام افزایش دهد. ضمن اینکه برآورد می‌کنیم به‌لحاظ بازار، بین شش ماه تا یک سال طول خواهد کشید که ایران بتواند به حدود سهمیه تولید نفت قبل از تحریم‌ها برسد. در این مدت ظرفیت فنی و عملیاتی‌مان هم آماده خواهد بود. البته برای حضور مؤثرتر، اثربخش‌تر و کوتاه‌ترکردن زمان‌ها، برای مدتی نیاز به مجوزها و اختیارات خاص خواهیم داشت.
وقتی از رساندن ظرفیت تولید نفت به آمار قبل از تحریم‌ها سخن می‌گویید، دقیقا منظورتان چقدر است؟ چهار‌میلیون‌و ٢٠٠ هزار بشکه؟ چهار میلیون بشکه؟ یا حوالی سه‌‌میلیون‌و ٨٠٠ تا ٩٠٠ هزار بشکه؟!
ظرفیت تولید نفت‌خام ایران پیش از شروع تحریم‌ها حدود چهار میلیون بشکه در روز بود. می‌توانیم در تولید نفت‌خام به همین ظرفیت و البته متناسب با کشش بازار، دست پیدا کنیم.
در بخش میعانات گازی چقدر ظرفیت تولید خواهید داشت؟
ظرفیت تولید میعانات گازی‌مان الان حدود ٥٠٠ هزار بشکه در روز است که با توجه به پروژه‌های در دست اجرای پارس‌جنوبی به سرعت افزایش یافته و بلافاصله آماده ارائه به بازار خواهد شد. تولید نفت هم ان‌شاءالله به همان میزان قبل از تحریم خواهد بود.
پیش از این، اعلام شده بود ایران بیش از ٣٠ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی -عمدتا میعانات گازی- فروش‌نرفته روی آب دارد. می‌خواهم بپرسم آیا از این میزان چیزی کم شده است؟
بخش قابل‌توجهی از فروش میعانات گازی به‌صورت تک‌محموله یا قراردادهای کوتاه‌مدت انجام می‌شود که با توجه به شرایط بازار در زمان‌های مختلف کم و زیاد می‌شود. می‌توانم بگویم میزان میعانات گازی روی آب ما با عددی که شما گفتید، خیلی فاصله ندارد.
اخیرا مسئولان شرکت «گلنکور»، به‌عنوان یکی از شرکت‌های بزرگ فروشنده نفت و فراورده‌های نفتی، به ایران آمدند. شما با این شرکت و شرکت‌های مشابه برای فروش نفت و میعانات گازی ایران صحبت کرده‌اید؟ کلی‌تر بپرسم بعد از تفاهم لوزان، با چه شرکت‌هایی مذاکره داشته‌اید؟
ترجیح می‌دهم اسامی شرکت‌هایی که با آنها مذاکره کرده‌ایم را نگویم، چون هنوز این شرکت‌ها نگرانی‌های ناشی از تحریم را دارند. ممکن است انتشار این خبر، وضعیت سهام آنها را در بازارهای بورس تحت‌تأثیر قرار دهد. همین‌قدر بگویم مسئولان ارشد شرکت‌های خارجی زیادی، هم برای سرمایه‌گذاری و توسعه و هم در بخش تجارت نفت به ایران آمده‌اند و به‌طور فعال در حال مذاکره با آنها هستند.
چقدر امید دارید که بازار نفت ٦٠٠ تا ٧٠٠ هزار بشکه‌ای ایران در اروپا را که به‌خاطر تحریم‌ها از دست رفته است، با مشارکت شرکت‌های بزرگ خارجی فعال در تجارت نفت نظیر «گلنکور» برگردانید؟
بازار نفت کف و سقفی دارد؛ کف بازار نفت با حداقل نیاز مصرف‌کنندگان تعیین می‌شود و سقف آن هم به توسعه اقتصادی و میزان رونق اقتصادی کشورها برمی‌گردد. اروپا الان در دوران رونق اقتصادی نیست. بعید می‌دانم در زمان‌بندی فشرده چند‌ماهه بتوان ظرفیتی که برای بازار اروپا گفتید را دوباره احیا کرد. به‌ویژه اینکه رقبای دیگری این بازارها را تصاحب کرده‌اند. برخی از پالایشگاه‌ها هم در دوران تحریم برای اینکه بتوانند نفت‌های دیگر را جایگزین کنند، تغییرات فنی داده‌اند. بنابراین رسیدن به ظرفیت صادراتی ٦٠٠ تا ٧٠٠ هزار بشکه‌ای نفت به بازار اروپا به‌جز تحریم، به شرایط اقتصادی این قاره و رفتار و پایبندی شرکای ما در اوپک هم بستگی دارد.
پس ٥٠٠ تا ٦٠٠ هزار بشکه‌ای را که گفتید می‌توانید بعد از لغو تحریم‌ها به تولید نفت بیفزایید، به کدام بازارها خواهید برد؟
عمدتا در بازارهای شرق آسیا خواهد بود.
و از این میزان افزایش صادرات به شرق، چقدر سهم چین و هند است؟
برآوردها تقریبا به همان نسبتی است که الان به این کشورها نفت صادر می‌کنیم. همچنین تعدادی کشور که بخاطر تحریم به آنها نفت نمی‌فروختیم، به بازارهای صادراتی نفت‌مان اضافه می‌شوند. بعضی کشورها هم که حتی پیش از تحریم به آنها نفت نمی‌فروختیم، در زمره مشتریان جدیدمان خواهند بود.
این کشورهای جدید برای فروش نفت در آسیا قرار دارند؟
بله، در آسیا هستند.
آقای جوادی، پیش از این گمانه‌زنی شده که ایران بیش از صد میلیارد دلار پول نفت فروخته‌شده در بانک‌های خارجی دارد که به‌خاطر مشکل تحریم نتوانسته است آن را به ایران بیاورد. رقم دقیق پول‌های نفت فروخته‌شده ایران در خارج از کشور چقدر است؟
آمار دقیق این پول‌ها را باید بانک مرکزی ارائه کند. اما پولی که شرکت ملی نفت از بابت نفت فروخته‌شده در خارج کشور دارد، کمتر از پنج میلیارد دلار است.
شرکت‌های طرف معامله با شما بلافاصله پس از لغو تحریم‌ها این پول را به شرکت ملی نفت خواهند داد؟
این‌طور قول داده‌اند. البته در مقابلش شرکت نفت بدهی‌هایی هم دارد که به‌خاطر تحریم‌ها نتوانسته است پرداخت کند.
این پنج میلیون دلار را از کدام شرکت‌ها یا کشورها طلب دارید؟
حدود ٦٠ درصدش مربوط به شرکت‌ها و کشورهای اروپایی است. بقیه‌اش هم مربوط به شرکت‌ها و کشورهای آسیایی است. این ارقامی که عرض کردم جدا از پولی است که بانک مرکزی در خارج از کشور دارد یا در کشورهایی نظیر چین و هند سپرده‌گذاری کرده است. آن را باید خودشان اعلام کنند.
فکر می‌کنید توسعه میادین نفتی و گازی به‌ویژه در دریا و میادین مشترک، بلافاصله پس از لغو تحریم‌ها شتاب گیرد؟ به عبارت دیگر، جدا از بحث تأمین سرمایه، ظرفیت‌های انسانی، فنی و تجهیزاتی صنعت نفت آماده است؟
در میادین نفتی اعم از خشکی و دریا، با دو مقوله مواجه هستیم؛ یکی نگهداشت تولید فعلی و دیگری سرمایه‌گذاری برای توسعه میدان است. به‌دلیل گران‌قیمت‌تربودن توسعه میادین نفتی دریایی و محدودیت‌های مالی در دوره تحریم‌ها، به این پروژه‌ها کمتر پرداخته شده است. یکی از هدف‌گذاری‌هایمان در دوره بعد از تحریم قطعا تأمین مالی و جذب نیروی کار برای پروژه‌های جدید است؛ از پارس شمالی گرفته تا... .
مایلم تمام پروژه‌های جدیدی را که برای سرمایه‌گذاری در دوره بعد از تحریم‌ها در نظر گرفته‌اید، نام ببرید.
شرکت ملی نفت همه این پروژه‌ها را در کنفرانس لندن به‌همراه مدل قراردادهای جدید نفتی معرفی خواهد کرد. حدود ٥٠ پروژه در کنفرانس لندن ارائه خواهیم داد که هم شامل پروژه‌های جدید دریایی و خشکی است و هم پروژه‌های ازدیاد برداشت میادین موجود دریایی و خشکی و بعضا اکتشافی را شامل می‌شود.
لطفا تا جایی که می‌توانید پروژه‌ها را با نام معرفی کنید؟
به‌طور مثال، توسعه فاز دوم میدان سلمان، توسعه میادین فرزاد، توسعه میدان اسفندیار، لایه نفتی پارس جنوبی، پارس شمالی، گلشن و فردوس، فازهای جدید کیش و پروژه‌های دیگر این‌چنینی در دریا مدنظرمان است. برای پروژه‌های ازدیاد برداشت خشکی هم عمده تمرکزمان را روی میادین موجود در مناطق نفت‌خیز جنوب و در دریا روی میادین فلات قاره خواهیم گذاشت. همچنین تکمیل توسعه میادین غرب کارون شامل آزادگان، یادآوران و یاران، جزء اولویت‌های اول شرکت ملی نفت ایران است. اصولا میادین مشترک، اولویت اول توسعه را خواهند داشت.
همان هدف‌گذاری افزایش تولید ٧٠٠ هزار بشکه‌ای را که آقای زنگنه برای تولید از میادین غرب کارون طرح کرده بودند، مدنظر قرار داده‌اید؟
برنامه اولیه‌مان در تولید از میادین غرب کارون، همان ٧٠٠ هزار بشکه در روز است، اما پیش‌بینی می‌کنیم پس از لغو تحریم‌ها، تولید نفت ایران از این میادین را در بازه زمانی پنج تا شش‌ساله تا یک میلیون بشکه در روز افزایش دهیم؛ منظورم در برنامه ششم توسعه است.
شرکت‌های داخلی در برخی از این میادین در حال کار هستند. به‌طور مثال شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب مشغول کار روی میدان آزادگان جنوبی است. چطور میخواهید توسعه این میادین را دوباره به شرکت‌های خارجی بدهید؟
پروژه‌ها فازبه‌فاز انجام می‌شوند. به‌طور مثال برای فاز اول میدان نفتی آزادگان جنوبی، تعدادی از پیمانکاران داخلی مشغول کار هستند که شرکت مناطق نفت‌خیز هم بخشی از عملیات حفاری آن را انجام می‌دهد. فازهای بعدی را می‌توانیم به شرکت‌های توانمند خارجی که سرمایه، دانش و فناوری روز بیاورند همراه با مشارکت پیمانکاران توانمند داخلی واگذار کنیم.
آیا شرکتی نظیر اینپکس ژاپن که قبل از آغاز تحریم‌ها مسئول توسعه میدان آزادگان جنوبی بود و به‌خاطر تحریم‌ها از ایران رفت، اولویتی برای حضور دوباره در این میدان دارد؟
اساسا چهره این پروژه تغییر کرده است و طبعا اولویت و مزیتی نمی‌ماند.
وضعیت عملکرد شرکت ساینوپک چین در میدان یادآوران به‌لحاظ تولید و توسعه را چطور ارزیابی می‌کنید؟ اساسا تحلیل شما از حضور شرکت‌های چینی در پروژه‌های نفتی ایران چیست؟
امیدوارم بعد از رفع تحریم‌ها و فراهم‌شدن فضای رقابتی، دوران همکاری بهتری را با این شرکت‌ها تجربه کنیم. در هر صورت چین شریک راهبردی ما در تجارت نفت است و همکاری با آنها ادامه پیدا خواهد کرد.
فازهای ١٥، ١٦، ١٧ و ١٨ آیا امسال افتتاح می‌شوند؟ مایلم درباره تأثیر لغو تحریم‌ها در سرعت اجرائی سایر فازهای باقی‌مانده اعم از ١٩ و ٢٠ تا ٢٤ بپرسم. در برنامه‌تان هست که شرکت خارجی بزرگی را برای مشارکت با پیمانکاران داخلی اصلی این پروژه‌ها تشویق کنید تا چه به‌لحاظ سرمایه‌گذاری چه به‌لحاظ تکنولوژیک به ایرانی‌ها کمک کنند؟ اساسا امکانش وجود دارد؟
ان‌شاءالله علاوه بر فازهای ١٧ و ١٨ افتتاح فازهای ١٥ و ١٦ را هم امسال خواهیم داشت. فازهای ١٩ تا ٢٤ هم آن‌قدر پیشرفت کرده‌اند که از بسیاری از محدودیت‌های تحریم یا رفع آن متأثر نمی‌شوند. اگرچه رفع تحریم سرعت و کیفیت تکمیل آنها را تسهیل خواهد کرد. امیدوارم بخش‌هایی از فازهای ١٩، ٢٠ و ٢١ را قبل از پایان سال جاری راه‌اندازی و بهره‌برداری کنیم. اگرچه بحران مالی نگرانی‌هایی جدی برای تحقق به‌موقع موارد فوق ایجاد کرده است.
بالاخره برای فاز ١١ پارس‌جنوبی چه تمهیدی اتخاذ کردید؟
بخش دریا توسط شرکت‌های ایرانی با فرض تأمین مالی توسط آنها توسعه می‌یابد و گاز آن به ظرفیت‌های خشکی فازهای ٦، ٧، ٨ و ١٢ اضافه می‌شود.
اخیرا آقای عادلی، به‌عنوان دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز، اعلام کرده‌اند شرکت‌های خارجی آماده سرمایه‌گذاری برای ساخت LNG در ایران هستند. آیا این امکان وجود دارد که ساخت دو کارخانه LNG ای که به‌خاطر تحریم‌ها متوقف شده بود، دوباره آغاز شود؟ آیا در آن‌صورت مناقصه‌های جدید برگزار خواهد شد؟ کار ساخت کارخانه «ایران‌ال‌ان‌جی» در چه مرحله‌ای است؟
فعلا بحث تکمیل «ایران‌ال‌ان‌جی» مطرح است که متقاضیان متعددی برای آن اظهار علاقه کرده‌اند؛ بحث‌های اولیه در جریان است، ضمن اینکه ما پیشنهاد‌های جدید و جدی را بررسی و از آن استقبال می‌کنیم.
قطر تولید یک میلیارد بشکه نفت خام از لایه نفتی پارس‌جنوبی را جشن گرفته است. فکر می‌کنید ایران چه زمانی نخستین بشکه نفت از لایه نفتی پارس‌جنوبی را تولید خواهد کرد؟ آیا این پروژه در کنفرانس لندن برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی معرفی خواهد شد؟
براساس اقدامات و فعالیت‌های برنامه‌ریزی و آغازشده، از قبیل سفارش و آغاز ساخت تأسیسات دریافت و فرآورش در سال ٩٣، نصب جکت در اردیبهشت سال جاری و استقرار قریب‌الوقوع دکل حفاری امیدواریم قبل از پایان سال ٩٥ بالاخره بهره‌برداری از لایه نفتی را شروع کنیم و فاز اول به بهره‌برداری برسد. توسعه فازهای بعدی این میدان فعلا جزء پروژه‌هایی که ارائه خواهد شد، در نظر گرفته شده است.
در دوران تحریم، در تأمین دکل برای حفاری میادین نفت و گاز به‌ویژه در دریا، چه مشکلاتی داشتید؟ شنیده‌ام در برخی پروژه‌ها، دکل در محل حفاری بوده اما خدمات و تجهیزاتش نرسیده است.
مشکل توقف کلی کارها را نداشتیم. اگرچه عموم دکل‌هایی که وارد کشور شدند، با کیفیت پایین ولی با قیمت‌های بالاتر از دکل‌های مشابه اروپایی و آمریکایی بر نفت تحمیل شدند. این مسئله باعث طولانی‌شدن کارها و درنتیجه بالارفتن قیمت تمام‌شده پروژه‌ها شد. یا برای مثال در مواردی به‌جای اینکه بتوانیم تجهیزات مورد نیاز چاه و حفاری را از سازندگان درجه اول دنیا به قیمت رقابتی دریافت کنیم ناچار شده‌ایم از سازنده‌های درجه دوم و سوم با قیمت‌های غیررقابتی و با زمان‌های طولانی‌تر، بگیریم. درحقیقت پروژه‌ها هیچ‌وقت متوقف نشده اما عموما پرهزینه و طولانی اجرا شده است.
تابه‌حال شده است که دکلی اجاره کنید (هزینه هر روز اجاره دکل برای حفاری در دریا حدود ١٥٠ هزار دلار است) اما به دلیل نبود تجهیزات یا خدمات حفاری، برای مدتی کار نکند؟
تا آنجایی‌که خبر دارم، در مقاطع کوتاه‌مدت چنین مواردی اتفاق افتاده است.
درمجموع چند دکل در پروژه‌های دریایی و خشکی صنعت نفت درحال‌حاضر مشغول حفاری هستند؟
بیش از صد دکل در حال کار هستند.
درباره دکل خریداری‌شده توسط شرکت تأسیسات دریایی (دکل فورچون) که خریداری شده اما به کشور نیامده و این روزها ورد زبان‌ها شده است، مایلم آخرین جمع‌بندی شما را بدانم.
الان در جریان ریز مواردش نیستم. این دکل توسط شرکت تأسیسات دریایی خریداری شده بود. این شرکت پیمانکار شرکت ملی نفت است که برای ما پروژه انجام می‌دهد. به‌عنوان شرکت ملی نفت، درگیر این موضوع نبودیم.
بالاخره صندوق بازنشستگی صنعت نفت زیر نظر شرکت ملی نفت است. بخش عمده‌ای از سهام شرکت تأسیسات دریایی هم متعلق به صندوق بازنشستگی صنعت نفت است. منطقا باید شما در جریان مسائل مهم این شرکت اعم از آخرین وضعیت این دکل باشید.
صندوق بازنشستگی صنعت نفت زیرنظر وزیر محترم نفت اداره می‌شود و هیأت‌مدیره شرکت ملی نفت، هیأت‌امنای صندوق بازنشستگی صنعت نفت است. صندوق بازنشستگی صنعت نفت هم ٥١ درصد سهام شرکت تأسیسات دریایی را در اختیار دارد، بنابراین دلیلی ندارد که خیلی ریز وارد مسائل مربوط به شرکت تأسیسات دریایی شویم، مسئولان ذی‌ربط پیگیر این موضوع هستند. ان‌شاءالله در جلسه مجمع صندوق برای بررسی عملکرد آن، گزارش آن را به هیأت‌امنا ارائه خواهند داد.
ظاهرا باید از این موضوع بگذرم. جناب‌عالی به‌عنوان مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، از شرکت‌های خارجی که الان در حال مذاکره با شما هستند یا بعدا مذاکره خواهند کرد تا بلافاصله بعد از لغو تحریم‌ها، در صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری کنند چه انتظاری دارید؟
مهم‌ترین انتظار من این است که شرکت‌های خارجی با خودشان تکنولوژی بیاورند و ما را با دانش‌های قدیمی مواجه نکنند. دوم اینکه سرمایه لازم را با خود به ایران بیاورند و سوم آنکه از حداکثر ظرفیت شرکت‌های ایرانی- که در این سال‌ها به‌خاطر فرصت تحریم‌ها خیلی رشد کرده‌اند- برای انجام پروژه استفاده کرده و زمینه آموزش و رشد نیروی کار ایرانی و شرکت‌های ایرانی را به‌خصوص در زمینه‌های سازماندهی، مدیریت پروژه‌ها و شرکت‌ها فراهم کنند. اگر یک شرکت خارجی این چند نکته را داشته باشد، برای ما کفایت میکند. چند هفته پیش با یکی از شرکت‌های درجه یک بین‌المللی مذاکره داشتم. به ایشان گفتم به دلیل اینکه شرکت‌های داخلی می‌توانند فلان کار را انجام دهند، نمی‌توانیم انجام آن را به شما بسپاریم. آنها هم گفتند این موضوع را متوجه می‌شوند که توانمندی ایرانی‌ها در دوران تحریم خیلی رشد کرده است.
اخیرا در مصاحبه‌های پیمانکاران داخلی شنیده‌ام برخی از آنها از بازشدن درهای ایران و حضور شرکت‌های خارجی نگران شده‌اند که مبادا دیگر نتوانند در صنعت نفت کار بگیرند یا کارهایشان را از دست دهند. مایلم توضیحاتتان را در این مورد بشنوم.
سعی ما این است در قراردادهایی که با شرکت‌های خارجی منعقد خواهیم کرد، جایگاه شرکت‌های ایرانی را به شکل درست مشخص کنیم. بنابراین پیمانکاران داخلی و سازندگان ایرانی نه‌تنها نباید نگران باشند، بلکه این فرصت می‌تواند مشکل شرکت‌های ایرانی را درخصوص تأمین منابع مالی و دسترسی به تکنولوژی روز دنیا مرتفع کند. همین‌طور از این فرصت می‌توانند برای کاهش فاصله تجربیاتشان با تجربه روز شرکت‌های بزرگ دنیا استفاده کنند. بنابراین معتقدم شرکت‌های ایرانی باید از فرصت حضور شرکت‌های معتبر خارجی استقبال کنند. باورم این است که فرصت حضور شرکت‌های خارجی معتبر، به نفع اکثر پیمانکاران و سازندگان ایرانی است که کار رقابتی و حرفه‌ای می‌کنند. ما قاطعانه از حضور مناسب و حرفه‌ای پیمانکاران، مشاوران و سازندگان ایرانی حمایت و مراقبت خواهیم کرد. اقتصاد مقاومتی با حضور حداکثری پیمانکار و صنعتگر ایرانی در کارها معنی پیدا میکند و باید از این دستاورد به جد حفاظت کرد.
به‌نظر شما اکثر پیمانکاران داخلی صنعت نفت، پروژه‌ها را به‌صورت رقابتی انجام می‌دهند؟
همه کسانی که کار رقابتی و حرفه‌ای می‌کنند، قطعا از شرایط جدید منتفع خواهند شد.
شما انتظاراتتان را گفتید، اما شرکت‌های خارجی هم انتظاراتی دارند. مهم‌ترین آن این است که بتوانند ذخیره میدان نفتی را در آمار رزرو خود اعلام کنند تا قیمت سهام‌شان در بورس بالا برود. قراردادهای جدید نفتی ایران چنین اجازه‌ای به شرکت‌های خارجی می‌دهد؟
خیر، شرکت‌ها نمی‌توانند ذخیره مخزن را در صورت‌های مالی و سهام خود ثبت کنند. با آنها اصلا وارد گفت‌وگو در این فضا نخواهیم شد. اما پیش‌بینی‌هایی شده که شرکت‌های نفتی بتوانند برای مدتی که در تولید میدان نفتی فعالیت می‌کنند، سهم درآمدی چند ساله از تولید داشته باشند و طبعا در آمارهای خود حسب قراردادها بتوانند آن را لحاظ کنند. البته این موضوع هم بستگی به نهایی‌شدن متن قرارداد و نظر نهایی هیأت محترم دولت دارد.
در این مسئله‌ای که می‌فرمایید، یک نکته مهم وجود دارد؛ معلوم نیست شرکت خارجی توسعه‌دهنده میدان نفتی بتواند مثلا برای ١٥ سال تولید ثابتی از یک میدان نفتی داشته باشد تا نفع آن را در صورت‌های خود لحاظ کند. بالاخره میدان با کاهش فشار و تولید مواجه می‌شود.
قرارداد و پذیرش ریسک یعنی همین. در قراردادهای بیع متقابل می‌گفتیم مثلا باید در سه یا پنج سال مقدار مشخصی تولید داشته باشند. درحال‌حاضر می‌گوییم، این تولید معین را باید ١٥ساله یا ٢٠ساله انجام دهند. درحقیقت می‌توانیم بگوییم قرادادهای جدید نفتی ایران، نوعی قرارداد خدمات و بیع متقابل توسعه‌یافته با تعهد و درآمد طولانی‌تر و پشتیبانی فنی و تعهد سرمایه‌گذاری طولانی‌تر برای پیمانکار است.
ماه گذشته رئیس شرکت «اِنی» ایتالیا در سمینار اوپک اعلام کرد اگر قراردادهای جدید ایران شبیه قراردادهای بیع متقابل باشد، حاضر نیست به ایران بیاید چون در پروژه‌های قبلی، این شرکت ضرر زیادی کرده است. حالا شما می‌گویید قراردادهای جدید ایران همان بیع متقابل گسترش‌یافته است. بنابراین این نگرانی وجود دارد که شرکت‌های بزرگ خارجی به ایران نیایند.
بنده از لحاظ مفهوم مسئولیت‌پذیری، این دو مدل قراردادی را با یکدیگر مقایسه کردم. در قراردادهای بیع متقابل وقتی پیمانکار نتواند از میدان، نفت و گاز تولید کند، نمی‌تواند پولش را بگیرد. همان‌طور که در میدان مسجدسلیمان اتفاق افتاد.
بنابراین می‌توانیم بگوییم قراردادهای جدید نفتی ایران (IPC) به‌صورت ماهوی، با قراردادهای بیع متقابل قبلی متفاوت است؟ یا از نظر ماهوی همان قراردادهای بیع متقابل است؟
برداشت‌های مختلفی دراین‌باره وجود دارد. به‌نظر من، قراردادهای جدید (IPC) فرق زیادی با قراردادهای بیع متقابل ندارد، چون نوعی سرویس‌کانتراکت است. چراکه اصولا اشتراک در مخزن و تولید پذیرفته نیست. مهم‌ترین اشکال در قراردادهای بیع متقابل، شیوه اداره پروژه بود. برای مثال، کمیته‌های مشترکی تشکیل می‌شد که در آن کمیته‌ها، کارفرما همیشه حق وتو داشت. بنابراین پیمانکار نمی‌توانست به‌درستی از حق خود دفاع کند. اکنون به‌دنبال تمهیداتی هستیم که این اشکالات را برطرف کنیم. این نکته‌ای هم که مدیرعامل شرکت «اِنی» گفته است، از همین‌جا ناشی می‌شود. البته بخشی از این ضرر هم به‌خاطر عملکرد خودشان است. این شرکت دچار افزایش هزینه شد و نتوانست به موقع موافقت کمیته مشترک را بگیرد. پس ضرر کرده است. درحالی‌که اگر کمیته مشترک از ابتدا درگیر هزینه‌های پروژه می‌شد، «اِنی» می‌توانست بخشی از هزینه‌هایش را دریافت کند.
در قراردادهای جدید، مشخص کرده‌اید برای هر بشکه اضافه تولید چقدر به پیمانکار پرداخت خواهید کرد؟
تا جایی که بنده اطلاع دارم، هنوز به‌طور دقیق این موارد مشخص نیست و این اعداد قاعدتا باید از فرایند مناقصه به‌دست آید. البته قراردادهای جدید توسط وزارت نفت تهیه شده است که پس از نهایی‌شدن آن و تصویب توسط دولت محترم، برای اجرا به شرکت ملی نفت ایران ابلاغ خواهد شد.
سال‌ها پیش وقتی قراردادهای بیع متقابل در صنعت نفت اجرائی شد، مخالفت‌هایی را در سطح بدنه اجرائی برخی شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران برانگیخت. حالا فکر می‌کنید پذیرش قراردادهای جدید نفتی از سوی آنها وجود داشته باشد؟ سؤالم را مشخصا درباره برخی واحدهای مستقر در مناطق نفت‌خیز جنوب می‌پرسم.
بعید می‌دانم مشکل خاصی وجود داشته باشد. انصافا نیروهای باتجربه، باسواد و دلسوزی در مناطق نفت‌خیز جنوب کار می‌کنند. در دو سالی که از نزدیک با بچه‌های مناطق نفت‌خیز جنوب کار کرده‌ام، آنها را غالبا انسان‌هایی صادق، دلسوز، اهل منطق و غالبا بسیار باسواد و همراه یافته‌ام. بعید می‌دانم مشکلی برای اجرای قراردادهای جدید نفتی که مورد تصویب دولت قرار می‌گیرد، به وجود آید.
آقای جوادی، وزیرنفت اوایل امسال در مصاحبه مطبوعاتی‌شان اظهار کردند نفت فقیر شده است. حتی گفته شد صنعت نفت در پرداخت حقوق ماهانه کارکنانش هم دچار مشکل است. جناب‌عالی نفر اول شرکت ملی نفت هستید. این فقر مالی را چطور لمس کردید؟
فشار بدهی سنگین ده‌ها میلیارد دلاری، محدودیت منابع مالی و تأخیر در به بهره‌برداری‌رسیدن طرح‌ها و پروژه‌های مربوطه را به‌شدت احساس می‌کنیم. بخش عمده درآمد شرکت ملی نفت از محل ١٤,٥ درصد حاصل از فروش نفت‌خام و میعانات گازی به‌دست می‌آید. در این سال‌ها صادرات نفت به کمتر از نصف تقلیل پیدا کرد. قیمت نفت هم که به کمتر از نصف کاهش یافت. معنی این دو گزاره آن است که درآمدهای شرکت ملی نفت در این بخش به یک‌چهارم تقلیل پیدا کرد. این درحالی است که برنامه‌ها و تعهدات را نمی‌توان یک‌شبه کاهش داد. از هزینه‌های وام‌های دریافتی هم به‌سادگی نمی‌توان خلاص شد. بنابراین عدم امکان ایفای تعهدات مالی از یک‌سو و آسیب‌دیدن توسعه مطلوب و مورد انتظار از سوی دیگر، فشارهای زیادی را به ما و آنهایی که با ما کار می‌کردند وارد کرده و میکند. به این دلیل باید علاوه بر تلاش برای تأمین منابع مالی جدید، نظام بودجه‌ریزی را هم جدا متحول کرد.
اگر از شما بخواهم درباره رخدادهای دو سال مدیریت‌تان بر شرکت ملی نفت ایران سخن بگویید، چه خواهید گفت؟ این دو سالی که صنعت نفت در اوج تحریم‌های بین‌المللی قرار داشت، چگونه گذشت؟
به‌دلیل محدودیت‌هایی که در دوره تحریم عمدتا در زمینه تأمین منابع مالی داشتیم و بدهی انباشته سنگینی که نفت به بانک مرکزی، بانک‌های تجاری و مردم داشته و دارد و برای ساماندهی آنها، دوران دشواری را سپری کردیم. همچنین حجم زیاد پروژه‌های ناتمام و وضع نامناسب بسیاری از تأسیسات در حال بهره‌برداری خاصه در دریا که نیازمند تعمیرات جدی، فوری و بعدا نوسازی و بازسازی فوری هستند به سختی این دوران افزوده است. در این دوره، بیشتر تلاشمان این بود تا مأموریت‌ها را اولویت‌بندی کنیم و با توجه به اهمیت و فوریت کارهایی که در بخش توسعه برعهده‌مان بود، متناسب با منابع و نتیجه‌بخش‌بودن سریع‌تر، آنها را سامان دهیم. در بخش ساختار شرکت، سلامت، ایمنی و نیروی انسانی هم تلاشمان بر افزایش آموزش، احیای ساختارهای حرفه‌ای، احیای شایسته‌سالاری و دیسیپلین در حد ممکن و ایجاد شرایطی که بتوانیم از پرسنل شرکت مسئولیت‌پذیری و بهره‌وری بیشتری بخواهیم، متمرکز بود. از سویی دیگر ایجاد شرایط لازم برای مدیریت مطمئن‌تر به‌منظور افزایش عرضه و صادرات نفت و فراورده‌های نفتی، همچنین تعریف و اجرای روش‌های جدید مانند عرضه در بورس یکی از دغدغه‌ها و تلاش‌های ما در این دوران بود.
یعنی شرایط تحریم بر کارمندان صنعت نفت و نیروی انسانی شما هم تأثیر منفی گذاشته بود؟
بالاخره وقتی برنامه‌ای تعریف می‌شود ولی به‌دلیل محدودیت‌ها و سایر مسائل، امکان اجرا پیدا نمی‌کند و فاصله حرف و عمل زیاد می‌شود، پرسنل و مدیران حساسیت‌های لازم را نسبت به اجرای برنامه‌ها از دست می‌دهند. وقتی هم حساسیت‌ها را از دست دادند، بهره‌وری‌شان پایین می‌آید.
شرکت ملی نفت با شرکت‌های تابعه‌اش و در یک نگاه، کل صنعت نفت در دولت قبل، به لحاظ جذب نیروی انسانی ناگهان بسیار بزرگ شد. بی‌آنکه پروژه‌ها به آن نسبت رشد کرده باشد. این در حالی است که حتی در برخی حوزه‌ها مسئولیت‌ها هم واگذار شده بود. فکر نمی‌کنید این فربه‌شدن، هم هزینه‌های شما را افزایش داده و هم قدرت مانور و چابکی شما را کم کرده است؟
صنعت نفت در سال‌های گذشته با دو پدیده مواجه شد؛ اول اینکه بخش زیادی از دارایی‌های صنعت نفت به‌واسطه اصل ٤٤ واگذار شد. در این مدت تقریبا همه پتروشیمی‌ها و حدود ٧٥ درصد پالایشگاه‌ها واگذار شدند. بعضی از شرکت‌ها هم یا واگذار یا منحل شدند. بالطبع باید نیروی انسانی و هزینه‌های صنعت نفت کاهش پیدا می‌کرد. در همین مدت صنعت نفت توسعه بسیار کمی پیدا کرد. بنابراین در بهترین حالت، نیروی انسانی صنعت نفت در سال‌های گذشته نباید افزایش می‌یافت. درحالی‌که در سال‌های گذشته تعداد نیروی انسانی، تحت سرفصل‌های مختلف به حدود دوبرابر افزایش یافت؛ از قراردادهای مدت موقت گرفته تا پیمانکاری و... .
الان نمی‌توان برای اصلاح فربهی صنعت نفت فکری کرد؟
فعلا صنعت نفت از اینکه با این تعداد نیروی انسانی تعامل کند و هزینه‌هایش را پرداخت نماید، هیچ گریزی ندارد. باید تلاش کند با توانمند‌سازی این نیروها، اصلاح ساختارها، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و فراهم‌سازی زمینه‌های توسعه شتابان در صنعت، از وجود این نیروها در جهت شکوفایی اقتصاد بهره بیشتری ببرد. باید این سرمایه بالقوه را با ایجاد شرایط مناسب بالفعل و بهره‌ور کرد.
مجموع پرسنل شرکت ملی نفت اعم از رسمی، پیمانی، قراردادهای مدت موقت و... چقدر است؟ و قبل از آغاز دولت نهم چقدر بود؟
پرسنل‌مان حدود ١١٠ هزار نفر است. در سال ٨٤ شاید کمتر از نصف این تعداد بود.
جدا از فشار تحریم‌ها، به‌نظر می‌رسد وضعیت انباشت نیروی انسانی این چندساله صنعت نفت علاوه بر تحمیل هزینه‌های مضاعف، سیستم را دچار مشکل کرده و بار مضاعفی بر دوش صنعت نفت گذاشته است. به‌گونه‌ای که در شرایط دشوار کشور، امروز شما حتی برای پرداخت حقوق پرسنل‌تان با مشکل مواجه هستید. این برای شرکت ملی نفت که مهم‌ترین شرکت این کشور است و بخش عمده‌ای از بودجه کشور را تأمین میکند، دردناک است.
مثبت یا منفی‌بودن جذب نیروی انسانی به‌خودی‌خود و به‌تنهایی قابل ارزیابی نیست. اگر نیروی انسانی متناسب با نیازهای سازمانی و قابلیت‌هایش جذب شده باشد و برای جذبش برنامه وجود داشته باشد، مشکلی به‌وجود نمی‌آید. زمانی فشار ایجاد می‌شود که به این چارچوب‌ها توجه نشده باشد.
چالش اصلی‌تان در پروژه‌های صنعت نفت و صنعت اعم از خشکی و دریا چیست، به چه نکته‌ای اشاره می‌کنید؟
به‌نظرم فرسودگی تأسیسات نفتی، مشکلات نگهداشت و نوسازی آنها به‌ویژه در تأسیسات دریایی و مناطق نفت‌خیز جنوب و اجرای پروژه‌های ازدیاد برداشت، مهم‌ترین چالش‌های صنعت نفت است که به‌واسطه محدودیت منابع و عدم توجه و برنامه‌ریزی به‌موقع و مناسب، با بحران مواجهند.
سوآپ نفت پس از لغو تحریم‌ها دوباره انجام خواهد شد؟ در آن‌صورت آیا دوباره شرکت نیکو مسئول انجام آن خواهد بود؟
امیدوارم شروع شود. تلاش‌هایی هم آغاز شده است. ضمن اینکه بستگی به نوع سوآپ که نفت یا گاز باشد، تصمیم گرفته می‌شود.
آقای جوادی، شرکت‌های بزرگ خارجی که قبلا در ایران دفتر داشتند و حالا یا از ایران رفته یا دفترشان را خیلی کوچک کرده‌اند، به‌نظرتان بعد از لغو تحریم‌ها، دفاترشان را در تهران باز کرده یا توسعه می‌دهند؟ شرکت‌هایی مثل شل، بی‌پی، توتال، اِنی، استات‌اویل و... .
من اعتقاد دارم همه آنها به ایران بازخواهند گشت. برای شرکت‌هایی که می‌خواهند با سرمایه و دانش روز وارد شوند، ایران بازار بسیار باپتانسیلی است. حتما شرکت‌های خارجی به ایران بازخواهند گشت.
3939
نظر شما