پایگاه اینترنتی فارن پالسی در گزارشی به قلم حسن حسن درباره توافق هسته ای ایران نوشت:
«خود این توافقنامه نیست که موجب نگرانی ما شده است؛ بلکه بسته توافقی که ممکن است مرتبط با این توافقنامه باشد، ما را نگران می کند.»
این اظهارنظر یکی از مقامات بلندپایه یکی از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس درباره دیدگاه کشورش در قبال توافقی است که موجب محدودیت برنامه هسته ای ایران می شود.«بسته توافق» احتمالی که این مقام عرب از آن سخن گفت، مربوط به نگرانی های گسترده از این است که توافق هسته ای زمینه را برای ایجاد روابط حسنه بین ایران و آمریکا فراهم کند، و به ضرر متحدان دیرینه واشنگتن در منطقه، به ویژه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تمام شود.
سخنان این مقام عرب چکیده ذهنیت موجود در این منطقه است. دیپلمات ها و تحلیلگران این سوءظن را دارند که این توافقنامه موجب تقویت ایران - در حال حاضر تبدیل شدن به یک عضو قابل احترام جامعه بین المللی و متحد احتمالی آمریکا- خواهد شد و این امکان را برای ایران فراهم خواهد کرد تا نقش جسورانه تر و ستیزه جویانه تری در جهان عرب ایفا کند. در نتیجه، به نظر می رسد به عنوان مرحله بعدی تشدید خصومت ها، همه چشم ها به کشور دیگری دوخته شده است، یعنی سوریه.
بشار اسد، رئیس جمهور سوریه به تازگی از توافقنامه هسته ای ایران به عنوان «پیروزی بزرگ» برای ایران تمجید و تصریح کرد این توافق به ایران کمک خواهد کرد با « شتاب بیشتری از آرمان های بحق» خود در منطقه حمایت کند. نگرانی مخالفان ایران با مفاد موجود در توافقنامه مبنی بر اینکه تحریم تسیلحاتی سازمان ملل علیه ایران ظرف پنج سال، و تحریم های اعمال شده بر برنامه ساخت موشک های بالستیک ظرف هشت سال لغو خواهد شد، افزایش یافته است. - این در حالی است که حتی سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی -که شخصاً به پیشبرد حملات گروههای نیابتی ایران در عراق و سوریه کمک کرده است- از جمله کسانی است که مشمول لغو تحریم های سازمان ملل خواهد شد.-
سوریه سال هاست که صحنه جنگ خونین نیابتی بین دو جبهه یکی به رهبری ریاض و دیگری به رهبری تهران است. صرف نظر از خط مشی که این رقبای منطقه ای در مرحله بعد اتخاذ خواهند کرد سوریه در کانون این رقابت ها خواهد بود. نکته قابل توجه این است که تحولات جدید حتی ممکن است به اتحاد راهبردی چشمگیری کشورهای عربی ضد ایران منجر شود.
جنبه های اقتصادی توافق ایران ممکن است موجب گفتگوی بیشتر بین کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و ایران شود. هر دو طرف مایل به بهره گیری اقتصادی از این گشایش هستند؛ واشنگتن کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را در 12 سال گذشته تحت فشار قرار داده است تا ایران را تحت فشار اقتصادی قرار دهند، با اینکه کاهش مبادلات تجاری با ایران بر خلاف منافع این کشورها بود. از سرگیری مبادلات تجاری دیرینه خبر خوبی برای هر دو طرف خواهد بود، و بدون شک آنها برای تبادل نظر درباره مسائل منطقه همچون سوریه، یمن و تهدید گروه تکفیری صهیونیستی داعش به یکدیگر نزدیک خواهند شد.
با وجود این، در عین حال ممکن است هر طرف حمایت از گروههای نیابتی خود را در سوریه و دیگر نقاط جهان افزایش دهد. هر دو طرف حامیانی دارند که انتظار اقدامات بیشتر از آنها دارند، مانند اسد که به صراحت به این موضوع اشاره نکرده است.
عمیق ترین تاثیر توافقنامه ایران بر جنگ سوریه ممکن است واداشتن ریاض به هم پیمانی با ترکیه و قطر باشد؛ دو کشوری که با آنها بر سر نقش گروههای اسلام گرا در منطقه اختلافات دیرینه دارد. روابط ریاض- دوحه از سال 1995 همواره با سوءظن و رقابت متقابل همراه بوده است، و سعودی ها، قطری ها را به حمایت از مخالفان اسلام گرا و توطئه چینی برای برپایی قیام در داخل عربستان، و در برخی مقاطع پیوستن به ائتلاف تحت حمایت ایران در منطقه از طریق نزدیک تر شدن به حزب الله، رژیم اسد و حماس متهم کرده است. روابط این دو کشور همسایه پس از قیام عربی حتی بدتر شد، چرا که عربستان با امارات متحده عربی برای شکل دهی سیاست منطقه ای هم پیمان شد و موجب تضعیف منافع قطر در سراسر منطقه شد. در عین حال، ترکیه به عنوان حامی برجسته دولت سابق مصر - که اخوان المسلمین در راس آن بود- ظهور کرد. دولت سابق مزبور مصر در نهایت با حمایت چشمگیر عربستان سرنگون شد.
با این همه، این کشورها اختلافات خود را به طور فزاینده ای کنار گذاشته اند تا بتوانند علیه دشمن مشترک خود در سوریه همکاری کنند. ائتلاف عربستان -ترکیه از ماه مارس شروع به شکل گیری کرد؛ زمانی که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با سلمان، پادشاه عربستان دیدار کرد. بنا بر اعلام منابع آگاه، سعودی ها به اردوغان گفتند ریاض »از هر گامی که ترکیه در سوریه یا عراق بردارد حمایت کامل» خواهد کرد.
عربستان همچنین به منظور دریافت کمک از گروههای تحت حمایت قطر و ترکیه، با تغییر مواضع خود از مخالفت با حمایت این کشورها از گروههای اسلام گرا و جهادی در سوریه دست برداشت. قطر که پس از امضای توافقنامه با عربستان، امارات و بحرین دوباره از حمایت منطقه ای برای اسلام گرایان برخوردار شد، حمایت از مشتریان خود را در سوریه از سرگرفت و به ایجاد ارتشی از مخالفان سوری کمک کرد که موفق به کسب دستاوردهایی در مبارزه با رژیم اسد در شمال سوریه شدند.
عربستان علاوه بر حمایت های مالی برای ایجاد وحدت میان گروههای شورشی در سوریه مجدانه تلاش کرده است: هیئت اعزامی سعودی در نخستین نشست حامیان مخالفان سوری پس از به قدرت رسیدن سلمان اعلام کرد عربستان نشستی را برگزار و همه شورشیان را «بدون استثناء» دعوت به شرکت در این نشست خواهد کرد.
هیئت های دیگر از جمله مقامات امارات نخست تلاش کردند مانع از شرکت گروههای سلفی همچون احرارالشام در این نشست شوند، اما در نشست های بعدی از خواسته خود چشم پوشی کردند. آمریکایی ها نیز از حضور نمایندگان برخی کشورهایی غربی - که اصرار داشتند رژیم اسد در وضعیت متزلزلی است و حمایت فزاینده سریع می تواند اوضاع را از کنترل خارج کند- ابراز نارضایتی کردند. امارات نیز به صراحت اعلام نکرد که آیا از این فرمول جدید حمایت می کند یا خیر. در نتیجه قطر، ترکیه و عربستان در یک جبهه قرار گرفتند.
شکل گیری جبهه قطر- عربستان و ترکیه هنوز ادامه دارد. با وجود همکاری ریاض با آنکارا و دوحه، این ائتلاف جدید هنوز کاملاً کارآمد و مؤثر نبوده است، زیرا عربستان برای اینکه وارد عمل شود، تا حدی زیادی متکی به این دو متحد خود بوده است. انتخابات اخیر در ترکیه نیز روند تلاش ها برای تغییر توازن در سوریه را کند کرده است.
ریاض هنوز باید منافع و اولویت های متحدان خود در امارات و مصر را مدنظر قرار دهد؛ متحدانی که هر دوی آنها با هر گونه ایجاد روابط حسنه واقعی با گروههای افراطی در سوریه مخالفند. بنابراین عربستان در حال ایجاد توازن بین دو گروه از متحدان خود است، و به آرامی خط مشی را دنبال می کند که در جهت منافع خود است. یک بعد این سیاست جدید، حمایت های بی هیاهو از گروههایی در سوریه است که زیر دین اخوان المسلمین هستند- بنا بر اعلام مقامات سعودی، این اقدامی ضروری است که زمینه را برای عربستان برای اجرای اولویت های منطقه ای خود فراهم می سازد-. به گفته یک مقام وزارت کشور عربستان، سیاست گذشته ریاض مبنی بر همکاری گزینشی موجب تضعیف جایگاه منطقه ای این کشور شده بود.
این مقام سعودی به تازگی در مصاحبه ای اعلام کرد اخوان المسلمین همواره به عنوان یک تهدید در عربستان قلمداد نشده است، بلکه ممکن است در مکان های خاص همچون سوریه، یمن و حتی شمال آفریقا موجب نوعی نفوذ راهبردی شود. نقش تجاوزکارانه فزاینده عربستان در منطقه باعث می شود این کشور هنگام تلاش برای پیدا کردن متحد نتواند گزینشی عمل کند- برای مثال، نیاز عربستان به نیروهای زمینی و شبکه های اجتماعی در یمن باعث می شود حزب الاصلاح - ائتلاف متشکل از قبائل، اخوان المسلمین و جناح های سلفی- برای ریاض به منزله یک دارایی ارزشمند باشد.
در عین حال، این مقام تصریح کرد این سیاست جدید موجب تقویت روابط عربستان با کشورهای عربی منطقه می شود. وی گفت: « نفوذی که قطر از زمان بهار عربی پیدا کرده است، می تواند در صورت همکاری نزدیک عربستان و قطر مورد استفاده ریاض قرار گیرد. سیاست خارجی مصری ها در عراق و سوریه با سیاست خارجی ما به شدت متفاوت است. سیاست خارجی آنها بسیار به مواضع ایران نزدیک است. مقامات سعودی همه این را می دانند.»
توافق هسته ای ایران موجب تسریع تغییر موضع راهبردی قابل توجه عربستان در زمینه سیاست خارجی خواهد شد. صرف نظر از دیدگاه عربستان درباره توافق هسته ای ایران، تلاش برای جلوگیری از شتاب گرفتن حرکت ایران به سمت ایفای نقش پررنگ تر در منطقه ، برای ریاض امری حیاتی خواهد بود. در هفته ها و ماههای آتی، احتمالاً هر دو طرف تلاش خواهند کرد خود را به عنوان قدرت منطقه ای ثابت کنند. در نتیجه هر اتفاقی که در مرحله بعد بیفتد، به طور قطع موجب بدتر شدن اوضاع سوریه خواهد شد و اوضاع این کشور را بهبود نخواهد بخشید.
26149
نظر شما