حدود دو ماه از توافق ایران و پنج بعلاوه یک و نهایی شدن «برنامه اقدام جامع مشترک» یا همان برجام گذشت. در این مدت، و با فروکش کردن التهاب و هیجان طبیعی (عمدتا رسانه ای و در فضا و شبکه های مجازی)، تحلیل ها و اظهارنظرهایی متفاوت و بعضاً متضادی در خصوص مفاد و تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم اجرایی شدن آن (و یا حتی تاثیر آن بر روی حوزه هایی که به ظاهر ارتباطی با روح این توافق ندارند)، مطرح شده است. مجلس ایران و کنگره آمریکا، هزاران کیلومتر دور از هم، ولی در مسیر و شرایطی مشترک، شاهد جدال مخالفان سرسخت و موافقان وفادار این توافق اند. شرایطی که از آغاز مذاکرات وجود داشت.
مذاکرات ایران با پنج بعلاوه یک از ابتدا آماج مخالفت ها و سنگ اندازی های مخالفان سرسختی بوده است. مخالفانی که کوشیدند ابتدا مانع «تثبیت و قرار گرفتن مذاکرات در مسیر حرفه ای» شوند، پس از ناکامی در این مرحله، کوشیدند «مسیر مذاکرات» با شبهه افکنی ها و تبلیغات وسیع رسانه ای به سمت و سویی کشیده شود که شکست آن قطعی باشد، عدم موفقیت در این مرحله نیز آنها را ناامید نکرد و امیدوار بودند با وارد کردن «عناصر غیرمرتبط» با مذاکرات هسته ای، بازی جسورانه و هوشمندانه ایران را برهم زده و مانع ادامه مذاکرات شوند که در این امر نیز توفیقی نداشتند و حال پس از خلق سندی تاریخی به نام برجام، دور از ذهن نیست که ازهیچ کوششی برای «عدم اجرای» آن دریغ نکنند.
برای بررسی نحوه تعامل و ارتباط دوسویه «جامعه جهانی (با تاکید بر نقش قدرت های بزرگ در این تعامل) و ایران» در دوره پسابرجام (شامل دو مقطع شکلگیری و اجرای آن) باید به عناصری چند بشرح زیر توجه ویژه شود. نقش و تاثیر هر یک از عناصر نیازمند بررسی های کارشناسی مفصلی است که پرداختن به آن در این سطور محدود امکانپذیر نمی باشد و هر یک می توانند خود موضوع مقاله ای جداگانه باشد:
- خروجی نهایی «مجادلات سیاسی داخلی» در هر دو کشور ایران و آمریکا؛
- تاثیر «سابقه سی ساله کنش و واکنش های ایران و آمریکا» در تعامل با یکدیگر و ذهنیتی (منفی) که در هر دو کشور بر اثر این کنش و واکنش ها ایجاد شده است که اعتمادسازی بین دو کشور را بسیار سخت و پیچیده کرده است؛
- «لابی های وسیع مخالفان برجام» که با حل و فصل مسالمت آمیز موضوع برنامه هسته ای ایران آشکارا مخالفت کرده و می کنند؛ بویژه در خاورمیانه که گمان می کنند در اثر شکلگیری برجام و اجرایی شدن آن، معادلات جدیدی در این منطقه به نفع ایران رقم خواهد خورد، به گونه ای که برخی جریان های فکری در آمریکا با شماتت دکترین اوباما در خاورمیانه و رویکردش به موضوع هسته ای ایران، به این موضوع پرداخته اند که برجام موجب برخوردن «توازن قدرت» در خاورمیانه شده و چنین تغییری را موجب بی ثباتی بیشتر خاورمیانه دانسته اند چرا که معتفدند در شرایط امروز خاورمیانه، هر اقدامی که این توازن قدرت را برهم بزند، به ضرر ثبات آن خواهد بود؛
- حتی با فرض اجرای برجام، نمی توان تاثیر «تحولات منطقه خاورمیانه» را در تعامل جامعه جهانی و ایران نادیده گرفت؛ تحولاتی که ایران و مخالفان منطقه ای برجام از بازیگران جدایی ناپذیر آن هستند؛
- رابطه ایران و جامعه بین المللی را نمی توان بدون توجه به «مناسبات قدرت در سطح نظام بین الملل بین قدرت های بزرگ» و در راس آنها روسیه و آمریکا و همچنین تا حدودی رابطه چین و آمریکا، در نظر گرفت؛
- «تحولات سیاسی داخلی ایران و آمریکا» نیز از عناصر موثر و تعیین کننده در این ارتباط می باشد که باید به آن وزن و اهمیت خاصی داد و نمی توان بی تفاوت از کنار آن گذشت؛
- در تمام بیش از سه دهه حیات جمهوری اسلامی ایران، «حقوق بشر» عامل بسیار مهمی در مناسبات و تعاملات جامعه جهانی با ایران بوده است؛ در دوره پسابرجام نیز می توان انتظار داشت که این موضوع همچنان عاملی تعیین کننده در مناسبات ایران و جامعه بین المللی باشد. باید دید آیا غرب از حقوق بشر برای جبران خلاء موضوع هسته ای برای تداوم فشار بر ایران استفاده خواهد کرد یا اینکه با اتخاذ رویکردی عاقلانه، فضای مثبت ایجاد شده بعد از برجام را قربانی رویکردهای سیاسی و استفاده های ابزاری از حقوق بشر نخواهد کرد؛
- ادعای «حمایت ایران از تروریسم» را نیز باید از جمله عناصر موثر در این موضوع در نظر گرفت. شاید در سطحی پایین تر، ولی غرب به سادگی از این عنصر برای تاثیرگذاری بر روابط با ایران دست نخواهد کشید؛
- «تعهد طرفین به اجرای درست و دقیق برجام» و تلاش برای اینکه بهانه به دست طرف های ثالث برای سنگ اندازی در مسیر اجرای آن داده نشود. باید امیدوار بود که کارشکنی ها و مخالفت های مخالفان قسم خورده برجام، مانعی برای اجرای آن نشود؛
- «نفت» و «بازار بزرگ و مصرفی و فرصت های سرمایه گذاری در ایران» را نیز باید در کنار عناصر دیگر مورد توجه قرار داد. شاید این عنصر بتواند به تنهایی برخی از عناصر غیراقتصادی مذکور در سطور بالا را بی تاثیر یا حداقل کم رنگ کند.
پرداختن به این موضوع از منظر ایرانیان که جهان و در راس آن قدرت های بزرگ، در فردای اجرای برجام، چگونه با ایران تعامل خواهد کرد، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. شاید هم اندیشی و برقرار کردن گفتگوهای کارشناسی در این حوزه بتواند اهمیت شکلگیری برجام و حیاتی بودن اجرایی شدن آن را بیش از پیش برای افکار عمومی داخلی کشورمان روشن کند و به بخش زیادی از ابهامات و دلواپسی های لایه هایی از جامعه پاسخ های در خور و شایسته بدهد.
49308
نظر شما