پیامدهای داخلی و منطقه‌ای گذر «برجام» از سد کنگره

با مسدود شدن راه تصویب قطعنامه ی رد توافق هسته یی ایران، توجه ها از راهروهای کنگره به فرایند اجرایی سازی برجام معطوف خواهد شد. کسب 42 رای موافق در برابر 58 رای مخالف در زمینه ی توافق هسته یی ایران و گروه 1+5 در سنای آمریکا و هموار شدن راه سناتورهای دمکرات برای آغاز روند معروف به «فیلی باستر» (Filibuster)، فرصتی به دست خواهد داد تا توافق هسته یی بدون تصویب یا رد در کنگره ی آمریکا به مرحله ی اجرایی برسد.

سنای آمریکا عصر پنجشنبه نوزدهم شهریور پس از ساعت ها بحث و سخنرانی سناتورهای دمکرات و جمهوریخواه در مورد رد برجام رای گیری کرد که اکثریت مورد نیاز مخالفان حاصل نشد.
با توجه به آرای مجلس سنا، «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا دیگر نیازی به استفاده از حق وتو برای حمایت از برجام ندارد و طبق رویه ی داخلی سنا، فرایند فیلی باستر به احتمال زیاد اتفاق خواهد افتاد که به معنای طولانی شدن بحث ها و سخنرانی ها در کنگره و برگزار نشدن اصل رای گیری است. به باور شماری از تحلیلگران، برجام در عمل از سد کنگره عبور کرده است و باید منتظر پیامدهای آشکارتر آن بود.

در این پیوند، نگارش برجام یکی از شاهکارهای دیپلماسی در یک قرن گذشته محسوب می شود چرا که برجام نخستین الگو در رژیم منع گسترش سلاح های اتمی طی 60 سال گذشته است که در آن به شکل دقیق مسایل جزیی و عملی تعریف شده است و کشورها می توانند بر مبنای آن از انرژی صلح آمیز هسته یی بهره مند شوند.
در جهان دیپلماسی، توافق هسته یی به عنوان یک رخداد نادر می تواند پیامدهایی به مراتب فراتر از روابط خارجی ایران و حتی تحولات منطقه یی داشته باشد و در معادله های بین قدرت های بزرگ نیز خود را نشان دهد. برجام تنها توافق بین المللی است که قدرت های بزرگ جهانی حق غنی سازی ایران را تایید کرده اند.
بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران، برجام را توافقی می دانند که دستاوردها و پیامدهای گوناگونی در حوزه ها و سطح های گوناگون خواهد داشت.

برجام و پیامدهای سیاسی- امنیتی

در وهله ی نخست، برجام در حوزه ی داخلی آمریکا اثرگذار است. 2 لابی یهودی «جی استریت» و «آیپک» تلاش کردند برجام در کنگره ی آمریکا رد شود اما فضای سیاسی آمریکا از زمانی که گفت وگوهای هسته یی با ایران در دوره ی دولت یازدهم آغاز شد مهیای بهره جویی این لابی ها نشد. در این فضا شکاف های جدی بین دموکرات ها و جمهوریخواهان ایجاد شد. شکاف دیگر، بروز اختلاف میان دموکرات های یهودی و بزرگترین لابی اسراییلی در آمریکا یعنی آیپک بود.

اگرچه اکنون برجام به لحاظ سیاسی از سد کنگره گذشته است اما از جنبه ی حقوقی فرایند بررسی در کنگره تا نیمه شب بیست و ششم شهریور(17سپتامبر) به پایان می رسد و به طور رسمی روند اجرایی شدن آن آغاز می شود.
برخی می گویند نخستین و مهمترین پیامد برجام در حوزه ی سیاسی- امنیتی ظاهر خواهد شد. تحولات جهان طی سال های گذشته، نتوانسته ثبات را به منطقه ی پرآشوب خاورمیانه بازگرداند و حتی آشوب و بحران در این منطقه تشدید شده است. این در حالی است که توافق هسته یی می تواند تاثیری مثبت در ایجاد ثبات داشته باشد.

«امیرعلی ابوالفتح» کارشناس حوزه ی آمریکا در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: برخی تهدیدها در منطقه وجود دارد که سال ها، ایران و غرب بر سر آن اختلاف های عمیقی داشته اند و این موضوع در سایه ی موضوع هسته یی نادیده گرفته می شد. خطرهایی مانند ظهور داعش، ناامنی در عراق، سوریه و یمن یکی از عمده ترین موارد اختلاف میان ایران و غرب است که برخی ریشه در گذشته و برخی دیگر ریشه در وضعیت کنونی منطقه ی خاورمیانه دارد. به نظر می رسد با عبور برجام از کنگره و در صورت ایجاد شرایط مناسب، جمهوری اسلامی ایران و غرب می توانند وارد گفت وگوهای مشترک برای حل و فصل بحران های سیاسی- امنیتی منطقه یی شوند.

پیش از گذر برجام از کنگره ی آمریکا، شماری از دولت های منطقه، مخالفت خود را با توافق هسته یی نشان می دادند. این مخالفان از رژیم صهیونیستی گرفته تا کشورهای عرب منطقه ی خلیج فارس به شکل های گوناگونی تلاش کردند برجام به نتیجه نرسد اما پس از رای گیری روز پنجشنبه به نظر می رسد بسیاری در منطقه و غرب واقعیت برجام را پذیرفته باشند.
در این پیوند ابوالفتح اظهار کرد: با گذشت زمان و با اجرایی شدن برجام، زمینه ی نزدیکی و گفت وگوی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منطقه بیشتر و زمینه به منظور پیدا کردن راه حل هایی برای بحران های منطقه یی مانند سوریه، یمن و عراق ایجاد خواهد شد.

طی 2 ماه گذشته بسیاری از مقام های بلندپایه ی اروپایی در آلمان، فرانسه و انگلیس تاکید کرده اند که برای حل موضوع سوریه باید ایران نیز در گفت وگوهای بین المللی در این زمینه حضور داشته باشد. این در حالی است که پیش از توافق هسته یی، ایران به گفت و گوهای حل بحران سوریه در ژنو دعوت نمی شد که این موضوع نشان از تغییر رویکرد قدرت ها نسبت به تهران دارد.

خاورمیانه ی نو پس از توافق هسته یی

درباره ی پیامدهای برجام «حسن بهشتی پور» کارشناس مسایل بین المللی در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا اظهار کرد: در سطح منطقه یی جمهوری اسلامی ایران همواره پیشگام در بهبود مناسبات با کشورهای منطقه به ویژه کشورهای عربی حوزه ی خلیج فارس بوده است اما طی سال های گذشته این کشورها با اتکا به مناسبات چالشی ایران و غرب، نخواسته اند دست دوستی ایران را بفشارند.
وی ادامه داد: در فضای پس از برجام اگر در سطح منطقه، ایران و عربستان بتوانند همکاری خود را گسترش دهند، مسایل و بحران های منطقه یی به راه حلی خواهد رسید. در این میان، برجام می تواند فضایی را فراهم کند تا همکاری میان ایران - عربستان، ایران- ترکیه و ایران - مصر گسترش یابد و چنین روندی بر تحولات و آینده ی خاورمیانه نیز تاثیر خود را خواهد گذاشت.
به گفته ی بهشتی پور برجام می تواند خاورمیانه ی جدیدی را شکل دهد اما نه زیر عنوانی که آمریکایی ها پیشتر از آن سخن می گفتند بلکه خاورمیانه ی جدیدی که کشورهای منطقه مانند ایران، مصر، ترکیه، عربستان سعودی و سوریه آن را شکل می دهند.

گذر برجام از کنگره به طور قطعی می تواند بر وضعیت کشورهایی چون سوریه و عراق تاثیرگذار باشد چرا که ایران و غرب اکنون با دشمن مشترکی به نام افراطی گری و داعش روبه رو هستند و همچنین اینک سیل آوارگان و پناهجویان تبدیل به معضلی برای اروپا شده است.
در حوزه ی اقتصادی، دستاوردها و پیامدهای برجام برای جمهوری اسلامی ایران برداشته شدن تحریم ها و محدودیت های اقتصادی است که به دلیل موضوع هسته یی به ایران تحمیل شده است. نخستین تحریم ها، تحریم های نوشته شده در قطعنامه های شورای امنیت است که به نظر می رسد هم اکنون به نوعی لغو شده است. سپس تحریم های دوجانبه و چندجانبه است که این تحریم ها می تواند چرخه ی اقتصادی میان ایران و جهان را دوباره احیا کند. گروه کشورهای 1+5 نیز فرصت های بیشتری برای مبادله و تجارت با ایران به دست خواهند آورد و از این فرصت بهره مند می شوند.

در این ارتباط، بهشتی پور گفت: در حوزه ی اقتصادی برجام می تواند فضای مناسبی را برای کسب و کار در داخل کشور فراهم کند. برجام حداقل زمینه ی مناسبی را فراهم می کند که در کوتاه مدت از نظر روانی وضعیت باثباتی در حوزه ی اقتصادی شکل گیرد و در میان مدت نیز دیگر نیازی به دور زدن تحریم ها نخواهد بود. نکته ی سوم اینکه جمهوری اسلامی ایران می تواند با بهره گیری از اجرایی شدن برجام، فضایی را برای جلب سرمایه گذاری خارجی فراهم کند. جذب سرمایه گذاری خارجی با هدف ورود دانش فنی و فناوری پیشرفته به خودی خود می تواند موجب رشد شود. برای نمونه، در برخی صنایع دانش فنی کمی در داخل کشور وجود دارد و برجام می تواند این روند ورود دانش فنی پیشرفته را سرعت بخشد. نکته ی مهمتر اینکه، زمانی که کشورها و شرکت های بین المللی سرمایه گذاری خود را در ایران سرعت می بخشند، در حقیقت کشورمان اعتبار بین المللی پیدا کرده است و کارآمدی اقتصادی کشور نیز افزایش می یابد.

با رای گیری روز پنجشنبه و گذر نزدیک به یقینِ برجام از کنگره ی آمریکا، به نظر می رسد اکنون باید از تاثیرگذاری توافق هسته یی بر حوزه ها و سطح های گوناگون سخن برانیم. اگرچه پیش از این نیز نشانه های بسیاری از دستاوردهای برجام در حوزه های منطقه یی، بین المللی و سیاسی و اقتصادی دیده می شد اما گذر توافق هسته یی از کنگره ی آمریکا خواهد توانست این نشانه ها را پر رنگ تر از گذشته و نمایان تر سازد.

52310