اعتبارات محدود؛ سد راه اجرای فعالیت‌های آبخیزداری در استان

در این بین بارش های پراکنده در فصول مختلف سال حتی تابستان نیز بر معضلات زیست‌محیطی و خسارت ها دامن زد تا مدیریت بحران استان با وجود محدودیت منابع مالی برای جبران خسارت ها دنبال تدبیر و راهکار باشد. هر چند در این گیرودار بی تفاوتی ها، اجرای پروژه‌ها آبخیزداری با هدف ذخیره منابع آبی و تقویت سفره های آب های زیرزمین می توان سد راه سیلاب ها شود؛ اما در عمل محدودیت منابع مالی مانع این امر شده است.
قدمت مطالعات آبخيزداري در استان زنجان به سال 1350 برمي‌گردد. پس از شروع بهره‌برداري از سد سفيدرود در سال1342، پر شدن مخزن آن مسئولان را نگران كرد تا به فكر كنترل فرسايش و رسوب در بالا دست سد افتادند و بدين ترتيب اولين مطالعات شناسائي استان در قالب طرح حفاظت خاك و مبارزه با فرسايش در سال 1350 توسط شركت فرانسوي سوگرآ (SOGREA) انجام و نقشه‌هاي لازم درمقياس یک 500 هزارم تهيه شد.
در ادامه مطالعات شناسایی آبخيزداري در حوضه زنجانرود با مساحت 460 هزار هكتار، دومين مطالعه انجام شده در استان است كه در سال1362 توسط كار شناسان ستاد طرح آبخيزداري سفيدرود (مستقر درزنجان) انجام شد. تا اینکه در 2 دهه گذشته مطالعات حوضه‌ها به صورت تفصيلي‌تر در دستور كار قرار گرفت و تا سال1391 ادامه داشت. هم اکنون 22 درصد از مساحت استان يعني حدود696 هزار هكتار مطالعات تفصيلي - اجرائي انجام شده است. عمليات آبخيزداري، اجرایي شده و شامل انواع پروژه‌‌هاي مكانيكي، بيومكانيكي و بيولوژيكي بوده است.
زمین به سمت گرم شدن می‌رود
معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان در گفتگو با همشهری‌ تغییر اقلیم در دهه های اخیر را در تغییر رفتار نوع بارش ها در فصول مختلف سال یادآور می شود و می گوید: این امر موجب شده تا زمین به سمت گرم شدن قدم بردارد و این عاملی شده تا بارندگی‌ها به شکل رگباری و پراکنشی پیش رود.
سید جمال موسوی بارش های پراکنده در فصول مختلف سال در نقاط مختلف استان زنجان را یکی از چالش هایی عنوان می کند که در برخی مواقع به دلیل بالا رفتن حجم بارندگی ها موجب بروز سیل و خسارت های ناگوار می‌شود.
وی یکی از چالش های این امر را وارد شدن خسارت  به اراضی کشاورزی عنوان می کند و می‌افزاید: اکنون زنجان از اقلیم سرد و نیمه‌خشک به اقلیم گرم و خشک تبدیل شده است.
در گذشته متوسط میزان بارندگی ها سالانه300 میلیمتر به طور مستمر در استان گزارش شده که اکنون بارش های چند باره در فصول مختلف موجب وقوع سیل می شود.
معاون آبخیزاری استان با اعلام اینکه اکنون در هر بار بارش به طور متوسط40 میلی‌متر بارش به شکل پراکنده در نقاط مختلف استان اتفاق می افتد، اظهار می کند: مسئولان استانی نیز به این موضوع واقف هستند که اجرای فعالیت‌های آبخیزداری مانعی برای مقابله و کنترل سیل و رواناب ها است؛ اما در عمل حمایت ها برای تخصیص منابع مالی رنگ واقعیت نگرفته است.
موسوی با تاکید بر نفوذ و هدایت منابع آبی به لایه های زیرزمینی زمین عنوان می کند: در گذشته بارندگی ها به شکل باران و برف به تدریج به لایه های زیرزمینی زمین نفوذ می کرد و باعث می شد تا آب فرصت نفوذ به داخل زمین داشته باشد؛ اما امروز به دلیل پراکنش بارش ها و تغییر رفتار آنها شاهد بروز سیل هستیم.
وی با ابراز تاسف از اینکه امروزه میزان شدت بارندگی ها بیشتر از میزان نفوذ آب است، ادامه می دهد: نبود فرصت برای نفوذ به داخل زمین موجب شده تا با افزایش بارش ها شاهد بروز سیل و رواناب در مناطق مختلف استان باشیم که خسارت های جانی و مالی را در پی داشته است.
به گفته معاون آبخیزداری استان تنها با ساخت بندهای رسوب‌گیر و مدیریت و کنترل سیل¬ها می¬توان موجب تقویت سفره آب¬های زیرزمینی شد.
ضرورتی برای همیشه
موسوی در بخش دیگر صحبت هایش با ابراز تاسف از اینکه اجرای پروژه‌های آبخیزداری جزوء ضروریات برای مقابله با خسارت های احتمالی است، می افزاید: در حالی که توجه به این بخش می تواند در عبور از خشکسالی ها و تنش های آبی پیش‌رو تاثیرگذار باشد، مناسب نبودن وضعیت اعتبارات باعث شده تا داستان خشکسالی و بحران آبی همچنان در استان ادامه یابد.
وی ایجاد سدها از سوی وزارت نیرو را در بروز تغییرات در حوزه محیط‌زیست یادآور می شود و می گوید: تجمیع آب ها در پشت سدها در قسمت پایین دست موجب شوری آب می شود که با ادامه غلظت شوری با آبیاری محصولات کشاورزی زمین ها به سمت نابودی و کاهش محصولات پیش می رود.
معاون آبخیزداری استان با اشاره به وجود سرشاخه های رودخانه قزل اوزن در استان های مختلف بیان می کند: ذخیره آب شیرین پشت سدها در مسیرهای منتهی به سرشاخه های این رودخانه موجب می‌شود، در گذر زمان آب شور در منطقه به چشم بیاید.
وی با تاکید بر اینکه هم اکنون کشاورزان منطقه طارم نیز به افزایش میزان شوری آب اذعان دارند، ادامه می دهد: این چالش محیط‌زیستی موجب شده، در برخی نقاط طارم چشمه ها و قنوات با شوری آب مواجه شوند که توجه به اجرای فعالیت¬های آبخیزداری برای برون رفت از این معضل باید جدی باشد. هم اکنون این موضوع در شهرستان ماهنشان نیز همچون طارم نمود پیدا کرده است.
موسوی ادامه می دهد: هم اکنون در ضرورت اجرای فعالیت‌های آبخیزداری در مسیرهای منتهی به ابهررود، زنجانرود، سجاسرود و نیز رودخانه شور قیدار بیشتر از نقاط دیگر احساس می‌شود.
معاون آبخیزداری استان با اعلام اینکه هم اکنون منابع طبیعی استان مطالعات برای اجرای طرح‌های آبخیزداری به میزان 50 میلیارد تومان را به پایان رسانده است، می گوید: با این وجود برای اجرای عملیات نیازمند منابع مالی قابل توجه از محل ملی و استانی هستیم که از ابتدای سال تاکنون رقمی تخصیص نیافته و امید داریم در نیمه دوم سال جاری این امر تحقق یابد.
وی با اعلام اینکه در سال گذشته از مجموع اعتبارات ملی و استانی در مجموع60 درصد محقق شد، می¬گوید: روند تزریق اعتبارات چکه‌ای راه این معاونت را برای پیشبرد برنامه‌های اجرای فعالیت‌های آبخیزداری با مشکلاتی دست به گریبان می کند.
موسوی در خاتمه صحبت هایش با اعلام اینکه معاونت آبخيزداري تاكنون در 6 حوضه از استان زنجان اقدام به اجراي پروژه‌های پخش سيلاب و آبخوان‌داري کرده است، اعلام می‌کند: هدف از آن جمع‌آوري و هدايت هرزآب‌ها و سيلاب‌‌هاي بهاره حوضه‌ها در محل‌هاي نفوذپذير و تزريق آب به سفره‌هاي زيرزميني بوده و در تقويت اين سفره‌ها نقش مهم داشته است.
به گفته وی اين پروژه‌ها شامل پخش سيلاب هيدج، پخش سيلاب رضا‌آباد، پخش سيلاب كاكا آباد، پخش سيلاب خليفه‌لو، پروژه پخش سيلاب هارون‌آباد، پخش سيلاب ینگجه زنجانرود و پخش سيلاب خراسانلو است.