ارزشمندترین آثار جهان در کتابخانه مرکزی تبریز/ تلاش برای بازیابی جایگاه جهانی

کتابخانه ی مرکزی تبریز بدلیل داشتن گنجینه ای کم نظیر از کتابهای ارزشمند، بعنوان یکی از معدود کتابخانه های معتمد یونسکو به ثبت رسیده بود اما بدلیل بروز برخی مشکلات این عنوان بعد از انقلاب از دست رفته و همینک مسئولان در تلاشند تا جایگاه پیشین را بازیابند.

مهرداد خوشکار مقدم:  تبریز از روزگاران دور چه زمانی که مجموعه ربع رشیدی با کتابخانه ارزشمندش معروفترین مرکز دانشگاهی جهان بود و چه زمانی که برادران نخجوانی پایه های احداث نخستین کتابخانه نسل جدید ایران را در این شهر بنیان نهادند به شهر فرهنگ و کتاب معروف بود.

با اینحال اما زمانى که در اوایل دهه ۶۰ و به دنبال برخى رویدادها، کتابخانه ملى شهر به همراه تالار و ساختمان بى نظیرش تخریب شد مجموعه ارزشمند موجود در آن به کنج یک ساختمان قدیمى در "باغ گلستان" انتقال یافت و ۲۰ سال تمام گرد و غبار حسرت و بى اعتمادى به روى یکى از کم نظیرترین کتابخانه هاى جهان فرو نشست.

همین اتفاقات به هویت کتابخانه ملی تبریز آسیب زد به طور چشمگیرى میزان استقبال عموم از کتابخانه مرکزى شهر را از بین برد و به زعم کارشناسان فرهنگی، کتابخانه ملى تبریز طى دو دهه در کما فرورفته بود.

شاید همین اتفاقات بود که کتابخانه ی تبریز از فهرست کتابخانه های معتمد یونسکو خارج شده و تاکنون نیز این جایگاه بدست نیامده است.

با این حال گویى پس از احداث ساختمان بزرگ کتابخانه مرکزى تبریز با ۱۰ هزار متر مربع زیربنا و وسعتى بالغ بر سه هکتار، مردم تبریز را با سنت اهداى کتاب آشتى داده است.

کتابخانه ی مرکزی تبریز

کتابخانه ی تبریز مدیون برادران نخجوانی

کتابخانه تبریز به عنوان یکى از قدیمى ترین کتابخانه هاى عصر حاضر کشور، به دنبال وقف مجموعه بى نظیر کتابخانه شخصى دو تن از فرهیختگان خیر تبریز به نامهاى حاج حسینى و حاج محمد نخجوانى به سال ۱۳۳۵ هجری شمسی تأسیس یافت.

طى یک قرن اخیر نهضت وقف کتابخانه هاى خصوصى رواج روزافزونى یافته به طورى که تنها در تبریز از سال ۱۳۳۵ تاکنون ۸۵۰ خیر فرهنگ دوست بیش از ۴۰ هزار جلد کتاب نفیس خطى و چاپ قدیم به کتابخانه ملى تبریز اهدا کرده اند.

گفتنى است بیش از ۹۰ درصد گنجینه کم نظیر نسخ خطى این کتابخانه اهدایى مردم است که ۹۵ درصد آنها به صورت میکروفیلم درآمده و در اختیار محققان قرار مى گیرد.

برادران نخجوانى با اهداى بیش از شش هزار جلد کتاب نفیس خطى و چاپ سنگى و سربى قدیمى، این مجموعه را پایه گذارى کرده و آغازگر راهى بوده اند که تبریز را به شهر اهداى کتاب شهره کرده است.

به گفته ی منوچهر جعفری، سرپرست اداره کل کتابخانه های آذربایجان شرقی، هم اکنون 300 هزار جلد کتاب در ۲۵ زبان مختلف در این مجموعه نگهدارى مى شود که حدود 4 هزار جلد آن خطى، ۴ هزار و ۵۰۰ جلد چاپ سنگى و هفت هزار جلد آن نیز کتاب چاپ سربى قدیمى است.

کتابخانه ی مرکزی تبریز

کتابخانه ملى تبریز، گنجینه آثار ارزشمند

حکایت جمع آورى هر یک از کتابهاى مجموعه کتابخانه ملى تبریز شنیدنى است. در یکى از کتیبه هاى موجود در این مجموعه آمده است: «حاج محمد نخجوانى براى به دست آوردن کتابى راهى هند مى شود. در آنجا مطلع مى شود که کتاب موردنظر به یک چینى فروخته شده ناچار به چین مى رود ولى آنجا نیز مى گویند یک تاجر ایتالیایى آن را به رم برده است. وى بلافاصله به سوى ایتالیا عزیمت مى کند اما آنجا هم متوجه مى شود کتاب موردنظر به یک کتابفروش پاریسى فروخته شده است. محمد نخجوانى سرانجام به قیمت گزافى کتاب را خریده و به ایران بازمى گرداند». کتاب ارزشمند مذکور همان «دیوان کمال خجندى» است که به قلم خودش در قرن نهم هجرى نگاشته شده است.

منوچهر جعفری، سرپرست اداره کل کتابخانه های آذربایجان شرقی می گوید: بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز با حدود 4 هزار جلد کتاب، بعد از کتابخانه ملی معدود کتابخانه هایی است که گنجینه های نفیس و بسیار ارزشمندی را در خود جا داده است.

به گفته ی وی، در لیست کتابخانه ملى تبریز نام ۱۰ نسخه خطى به چشم مى خورد که در سراسر جهان بى نظیر است. ارزشمندترین کتاب موجود در این کتابخانه، انجیلى است متعلق به ۱۲۰۰ سال قبل که در ۱۲۰ صفحه و بر روى پوست ماهى نوشته شده است.

جعفری با اشاره به اینکه نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز بیش از ذخایر نفتی ارزشمند است یادآور شد: این بخش از کتابخانه مرکزی تبریز از کتاب‌های خطی، چاپ سربی و سنگی بسیاری نظیر انجیل رسولان و وقفنامه ربع رشیدی برخوردار است که هر کدام نشانگر قدمت تاریخی و فرهنگی منطقه آذربایجان است.

گفتنی است، برخی از آثار نفیس و قدیمی که در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می شود به شرح زیر است:

انجیل رسولان

انجیل رسولان:

کتاب نفیس و فاخر "انجیل رسولان" قدیمی ترین نسخه خطی است که در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می شود.

این کتاب بر روی پوست ماهی نوشته شده است. زبان آن سریانی ( آشوری ) و خط به کار رفته در آن از خط های نیمه زنده دنیا به حساب می آید . انجیل رسولان اصیل ترین و دست‌نخورده ترین انجیل جهان مسیحیت است که البته تا به حال ترجمه و چاپ نشده است. انجیل رسولان80 سال پیش در اختیار یک ایرانی بود. وی قصد داشت این کتاب ارزشمند را در خارج از ایران بفروشد. اما دولت وقت مانع این کار می شود و کتاب را تحویل انجمن ایالتی آذربایجان می دهد و بعد از آن در اختیار کتابخانه ملی تبریز قرار می گیرد.

وقفنامه ربع رشیدی

وقف نامه ربع رشیدی:

از دیگر آثار فاخر موجود در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز " وقف نامه ربع رشیدی" است که به قلم خواجه رشید الدین فضل الله همدانی نوشته شده است. این اثر ارزشمند نیز بیش از 700 سال قدمت دارد و موضوع آن وقفیات املاک و دارایی های مربوط به خواجه است که به ربع رشیدی وقف کرده است . کاغذ این کتاب از نوع خان بالیغ است که در آن دوره زیاد استفاده می شده است.

خواجه رشید الدین در این وقف نامه اطلاعاتی دقیق و مستند در باره شیوه فعالیت های علمی آموزشی تشکیلات ربع، اوضاع فرهنگی آن عصر، ارزش خدمات خواجه در پیشبرد توسعه امور فرهنگی و آموزشی و نکاتی در باره احوال شخصی اش نوشته است.

وقف نامه ربع رشیدی در سال 86 در حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

کتاب های خطی تبریز

شرح اصول کافی،کلیات امیر علی شیر نوایی،‌دیوان صائب:

از دیگر آثار ارزشمند موجود در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز کتاب "شرح اصول کافی" به قلم ملاصدرا است که قدمت 400 ساله دارد. کاغذ کتاب فوق از نوع سمرقندی است و نسخه خطی "کلیات امیر علی شیرنوایی" از دیگر آثار گران بهایی است که در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می شود. این کتاب هم از نظرآرایه های هنری بسیار فاخر است و تنها نسخ درباری موجود است که از زیبای ظاهری فراوانی برخوردار می باشد و تنها نسخه ای است که به صورت کامل به دست ما رسیده است و تا به حال نیز چاپ نشده است .

کتاب " زیج الغ بیک " از دیگر آثار نفیس بخش نسخ خطی است که در موضوع ستاره شناسی و نجوم نوشته شده و 600 سال قدمت دارد و کاغذ آن از نوع خان بالیغ است و " دیوان صائب تبریزی " نیز از آثار دیگر موجود در این بخش است که حدود 350 سال پیش از این توسط خود صائب تبریزی نوشته شده است.

موضوعات نسخ خطی موجود در کتابخانه مرکزی تبریز

نسخه های خطی موجود در کتابخانه مرکزی تبریز در موضوعات مختلفی چون اخلاقی، عرفانی، مذهبی ( تفسیرها وشرح ها ) ، تاریخی، حکومتی، سیاست، دخل و خرج حکومتی، انواع لغت نامه های علمی، هندسی، ریاضی، نجوم، هیئت و گیاهان دارویی، دیوان شاعران، تذکره ها، جنگ ها و ....... می باشند.

کتاب های چاپ سنگی و سربی

در قسمت دیگری از این بخش کتابهای چاپ سنگی و سربی نگهداری می شود. تعداد کتب چاپ سنگی و سربی موجود در کتابخانه مرکزی تبریز حدود پنج هزار و 500 جلد است. به عنوان مثال کتاب "مرات عثمانی" تنها کتاب چاپ سنگی است که بر روی آن تذهیب و نقاشی کار شده است و از کتابهای چاپ سربی نیز می توان به کتاب "جام جهان نما" اشاره کرد. این کتاب قدیمی ترین نسخه چاپ سربی موجود در کتابخانه مرکزی تبریز است و 285 سال قبل از این چاپ شده است.

کتاب های خطی تبریز

کتابخانه اى نفیس، با امکانات مدرن

کتابخانه مرکزی تبریز از بخش های متعدد و مختلفی چون پنج سالن مطالعه عادی و سالن ویژه پژوهش و نشریات جاری، بخش های خدمات رایانه ای و خدمات فنی و مرمت و صحافی، بخش اداری و پشتیبانی با تاسیسات و تجهیزات مدرن و سالن ویژه ارتباطات انفورماتیک و آزمایشگاه نسخ خطی، سنگی، سربی و ... تشکیل یافته است.

منوچهر جعفری، سرپرست کتابخانه های آذربایجان شرقی با اشاره به امکانات مدرن این مجموعه می گوید: پیش از این به دلیل نداشتن امکانات فنى مدرن، برخى از کتابهاى خطى قدیمى موجود در این مجموعه در حال مبتلا شدن به ویروس و آفت بودند اما با هزینه های زیاد، دستگاه های مورد نیاز خریداری و مشکلات قبل رفع شده است.

 وی ادامه می دهد: با استخدام دو نیروی متخصص شیمی و کارشناس مرمت و نیز به کار گیری دستگاه های آفت کش، نسخ نفیس کتابخانه ی مرکزی تبریز که بیش از ذخایر نفتی ارزشمند هستند به خوبی صیانت می شوند.

نگهداری کتابهای بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز تابع رعایت شرایطی است. مثلا محلی که کتب نفیس خطی در آن نگهداری می شود باید هوایش تصفیه گردد و رطوبت آن باید در حدود 48 الی 55 درجه با نوسان یک درصد و دمای هوای آنجا نیز باید حدود 18 تا 22 درجه با نوسان یک درصد باشد و نیز این کتابها نباید در برابر تابش مستقیم نور قرار گیرند.

کتابهای قدیمی بعد از آفت زدایی حدود 15 سال دیگر نیز می توانند عمر مفید نمایند.

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 478961

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
2 + 0 =