سقوط یک فروند جنگنده روسی سوخو-24 از ارتفاع 6 هزارپایی با شلیک موشک هوابه‌هوا ازسوی جنگنده اف-16 آمریکایی ترکیه درمنطقه جبل الترکمن لازقیه شمالی، محل درگیری شورشیان و ارتش سوریه، و کشته‌شدن خلبان آن و انتشار تصویر او ساعاتی پس از پایان دومین سفر چندجانبه پوتین به ایران از سال 2007 تاکنون و پایان نشست سوم اوپک گازی در تهران، اخبار این سفر و اجلاس را تحت‌الشعاع خود قرارداد و به صدر اخبار جهانی تبدیل شد. اینک غیر از دولت‌هایی که تنها خود می‌دانند چه اقدامی کرده‌اند، اکثر دولت‌های منطقه و جهان و ناظران بین‌المللی در تحلیل این واقعه درحال تعمق و طرح احتمالات هستند.
ترکیه اعلام کرده است که قبل از هدف قرارداده شدن هواپیمای روسی حداقل 10 بار درطول پنج دقیقه به خلبان روسی هشدار داده که مورد توجه وی واقع نشده است.
ولادیمیر پوتین در جریان دیدار با ملک عبدالله شاه اردن درمسکو در یک واکنش تاخیری درقبال سقوط جنگنده سوخو-24 کشورش گفت: ترکیه مسئول ساقط‌کردن جنگنده روسیه است که با موشک هوابه‌هوا صورت‌گرفته، در حالی‌که این جنگنده درحال عملیات ضدتروریسم بوده است. وی با اشاره به اینکه این جنگنده چهار کیلومتر تا مرزهای ترکیه فاصله داشت، اظهار کرد: جنگنده‌های ما تهدیدی برای ترکیه به وجود نمی‌آورند.
پوتین با بیان اینکه روسیه همواره با ترکیه روابط نزدیکی داشته است، اضافه کرد: ساقط‌شدن جنگنده روسیه ازسوی ترکیه بر روابط دو کشور تاثیرگذار خواهد بود. رئیس‌جمهوری روسیه تاکید کرد که جنگنده این کشور حریم هوایی ترکیه را نقض نکرده است.
رئیس‌جمهوری روسیه با اشاره به اینکه داعش پول‌هایی را ازطریق فروش نفت به دست می‌آورد، تصریح کرد: سانحه هولناک امروز(سه‌شنبه) عواقب وخیمی بر روابط مسکو با آنکارا خواهد گذاشت. وی تاکید کرد ساقط‌شدن هواپیمای روسیه به‌وسیله جنگنده‌های اف-16 ترکیه و خارج از چارچوب مبارزه با تروریسم صورت گرفت.
پیش‌تر نیز وزارت دفاع روسیه، ادعای ترکیه مبنی بر نقض حریم هوایی ترکیه از سوی جنگنده روسی را رد کرده بود.
در حالی که برخی گزارش‌ها از کشته‌شدن یکی از خلبان‌های روس و به‌اسارت در آمدن یکی دیگر از آن‌ها به‌دست ترکمن‌های سوریه، خبر می‌دهند و عکس‌ها و فیلم‌های آن‌ها نیز ازطریق اینترنت پخش شده‌اند، وزارت دفاع روسیه از سرنوشت آن‌ها ابراز بی‌اطلاعی می‌کند. درهمین حال خبر می‌رسد که جست‌وجو برای یافتن دو خلبان روسی ادامه دارد.
این نخستین‌بار است که در موضوع سوریه، یک عضو ناتو وارد تقابل مستقیم با روسیه شده است. لازم به ذکر است که از آغاز ورود روسیه به عرصه درگیری‌ها در سوریه، ترکیه نسبت به‌این موضوع و به‌ویژه نقض احتمالی حریم سرزمینی خود به مسکو هشدار داده است، همچنین این کشور اخیرا ضمن اتهام به روسیه مبنی بر اینکه جنگنده‌هایش نیروهای ترکمن را در شمال سوریه بمباران می‌کنند اعلام کرده بود این موضوع را به شورای امنیت گزارش خواهد کرد.
قرار است پیمان ناتو روز چهارشنبه به درخواست ترکیه نشست اضطراری در بروکسل تشکیل دهد تا این کشور اعضای ناتو را از سرنگونی یک جنگنده روسی مطلع کند. این درحالی است که آنکارا درهمین‌باره با شورای امنیت و ناتو درحال مشورت است. ناتو نیز تایید کرد که قرار است درباره واقعه سرنگون‌شدن جنگنده روسیه، نشست اضطراری برگزار کند. بااین‌حال، این سازمان تاکید کرد این نشست در چارچوب ماده4 منشور ناتو، ماده‌ای که مربوط به تهدید علیه تمامیت ارضی، استقلال سیاسی یا امنیت یکی از اعضاست، قرار نمی‌گیرد و صرفا نشستی برای بررسی اطلاعات موجود برگزار خواهد کرد.
هرچند این اقدام ترکیه و سرنگون‌شدن این جنگنده روسی را می‌توان نشانه‌ای از افزایش احتمال اوج‌گیری درگیری‌ها و احتمال بروز تقابلی مستقیم میان روسیه و یک عضو ناتو و درنهایت احتمال رویارویی میان جبهه‌های حامی و مخالف بشار اسد ارزیابی کرد، اما باتوجه به واکنش محتاطانه ناتو و شرایط حاکم بر منطقه و از آنجا که هرنوع مقابله ازسوی این جبهه‌ها منجر به تقویت داعش و گروه‌های تروریستی در سوریه و منطقه خواهد شد، می‌توان گفت وقوع چنین درگیری‌هایی از احتمال اندکی برخوردار است.
آنچه بدیهی است این است که این اقدام ترکیه را باید نشانه‌ای از عدم موفقیت تلاش‌ها در اتحاد بازیگران به‌منظور غلبه بر داعش و احتمال افزایش اختلاف میان کنشگران و فرسایشی‌شدن حل بحران و کم‌نتیجه‌بودن نشست‌های وین ارزیابی کرد. در حال حاضر که سقوط سوخوی روسی ازسوی جنگنده ساخت آمریکا، منجر به تهدید ترکیه مبنی بر عواقب سنگین این اقدام براین کشور و تاثیر منفی برای روابط دوکشور خواهد شد و سفر سرگئی لاوروف به ترکیه نیز پس از این واقعه لغو شد.
به‌نظر می‌رسد حداقل نتیجه این سقوط هواپیمای روسیه توسط ترک‌ها، سردترشدن مناسبات دو کشور خواهد بود؛ اما موضوع سقوط هواپیما با توجه به ادعای متناقض دوطرف از حیث ورود یا عدم ورود جنگنده روسی به آسمان ترکیه از جهات حقوقی نیز باید ازطریق نهادهای بین‌المللی بررسی شود تا پس ازروشن‌شدن واقعیت و تعیین مقصر، اقدام لازم براساس قواعد بین‌المللی صورت گیرد.
روشن است که اگر روسیه بخواهد در پاسخ به‌این اقدام ترکیه که بعید به‌نظر می‌رسد بدون هماهنگی اولیه و چراغ‌سبز آمریکا و ناتو که بی‌شک تضعیف بیش‌ازپیش روسیه را در استراتژی خود مدنظر دارند صورت گرفته باشد، اقدام نظامی علیه ترکیه صورت دهد، شاید بتوان گفت جهان در آستانه جنگ‌جهانی سوم قرار گرفته است (اظهارنظر یک مقام آمریکایی بی‌نام به‌نقل از رویترز مبنی بر اینکه آمریکا دخالتی در سقوط جنگنده روسی نداشته قابل تامل است).
به‌نظر می‌رسد این اقدام ترکیه، با درنظرداشتن اینکه روسیه واکنش تندی نشان نخواهد داد و به‌تعبیر دیگر به‌دلیل مشکلاتی که پس ازتحریم گریبانگیرش شده، توان مواجهه تند و سنگین نخواهد داشت، با چراغ‌سبز آمریکا صورت گرفته تا برای تنظیم رفتار روسیه در سوریه، دست برداشتن از اسد و همراهی با آن‌ها، زهرچشمی ازروسیه بگیرند. در پایان ذکر این نکته ضروری است که ساقط شدن جنگنده سوخو -24 روسی ازسوی موشک هوابه‌هوای جنگنده اف-16 ترکیه آثار سیاسی، امنیتی، حقوقی و اقتصادی قابل‌توجهی درپی خواهد داشت.
اما شدیدترین این آثار را می‌توان در حوزه نظامی و احتمال مقابله‌به‌مثل روسیه تصور کرد که اگر اتفاق افتد از تشدید طولانی‌مدت ناامنی درمنطقه تا احتمال وقوع جنگ‌های منطقه‌ای و جنگ‌جهانی سوم قابل تصور است، اما به‌نظر می‌رسد احتمال اینکه روسیه و دیگر بازیگران با درک واقعیات موجود و درنظر گرفتن آثار ویرانگر هرگونه اقدام غیرعقلایی، عقلانیت وافر مصروف دارند و این بحران را در کانال حقوقی و ازطریق نزاکت سیاسی و بین‌المللی مرتفع کنند بیشتر از احتمال وقوع اقدامات تند و زیانبار است. هرچند احتمال جبران این ماجرا ازسوی پوتین پس از حل سیاسی حقوقی این تصادم به‌طریق غیرمستقیم درآینده را نباید از نظر دور داشت.
به‌رغم حدس و گمان‌ها و طرح احتمالات همان‌گونه که آمریکا و اتحادیه اروپا و برخی از اعضای این اتحادیه، اعلام‌نظر قطعی درقبال سقوط هواپیمای روسی را به تکمیل‌شدن اطلاعات موکول کرده‌اند، باید کماکان اخبار مربوطه را رصد کرد تا بتوان ارزیابی دقیق‌تری ارائه کرد؛ زیرا اثبات اینکه جنگنده روسی حریم هوایی ترکیه را نقض کرده یا نکرده است در نوع واکنش‌های دوطرف و دیگر کشورها و نهادهای بین‌المللی تاثیرگذار خواهد بود.
منتشر شد در روزنامۀ بهار
نظر شما