طولانی‌ترین بازار مسقف سرای ناصریه را در خود جای داده است سرایی که در حجره‌های آن تاجران فرش روزگار سپری می‌کنند.
سرایی که سه حیاط با راهرویی عریض خود نمایی می‌کنند. روشنایی برخی از حجره‌ها خبر از حضور حجره‌داران می‌دهد. اما اینجا آنقدر سوت و کور است که می‌توان از نبود رونق در این بازار خبردار شد.
بوته‌های رز جز شاخه‌های بی برگ رخی بر چهره ندارند، هوا سرد است، برف همه جا را سفیدپوش کرده است، اینجا اگر پرنده پر بزند صدایش به راحتی به گوش می‌رسد.
مرد مسنی با دیدن من و عکاس به سراغمان می‌آید. پالتوی مشکی بلندی به تن کرده و سردی هوا نفس‌های او را رنگ داده است. با استقبالی گرم به سراغمان می‌آید درست مثل پدربزرگ‌هایی که خیر و صلاح بچه‌هایشان را می‌دانند.
خود را حاج قدرت قدیمی معرفی می‌کند، می‌گوید: از دور شما 2 نفر را دیدم که برای یافتن این مکان از چند نفر پرس‌وجو می‌کردید. سخت پیدا کردن چنین مکان‌های یک مشکل بزرگ است میراث فرهنگی باید برای این مکان‌های تاریخی ارزش قائل باشد و برای اینکه توریست‌ها و گردشگران به آن وارد شوند تاریخچه‌ای از آن را در گوشه‌ای از در یا نزدیکی سرا نصب کند تا افراد بدانند که به کجا وارد شده‌اند.
پوسیدگی ستون‌ها
وی از بی‌مهارتی برخی از بنایان و بی‌تدبیری مسئولان سخن می‌گوید و با دستش به ستونی که قسمتی از آن با سیمان سیاه ترمیم شده اشاره می‌کند: این ستون را می‌بینید؛ قسمتی از آن خراب شده است. اگر به چند ستون دیگر نگاه کنید می‌بینید که آنها با آجر بازسازی شده‌اند. این ستون‌ها بخشی از هویت این سرا هستند که به صورت قرینه ساخته شده بودند و حالا که فقط چند ستون بیشتر باقی نمانده است باید برای نسل‌های بعد از ما نیز نگهداری شوند. اما نکته مهم این است که چرا باید بنایان بی‌مهارت ستون‌های آن را با سیمان سیاه ترمیم کنند. سیمان با توجه به اینکه آب را به خود جذب می‌کند در دراز مدت آجر متصل به آن را می‌پوساند. این موضوع باعث می‌شود به مرور زمان ستون‌ها استحکام خود را از دست داده و دچار تخریب و شکستگی شوند.
این بازاری باسابقه که از سن 16 سالگی کار در بازار را آغاز کرده است از روزهای دور و پر رونق سرا این چنین می‌گوید: آن روزها در این سرا برو بیایی بود فرش فروش‌ها فعالیت می‌کردند. تاجران رفت و آمد داشتند و رونقی در کسب و کار وجود داشت. اما حالا بیشتر حجره‌ها تبدیل به انباری شده‌اند و کسی نیز سری به آنها نمی‌زند.
وی یکی از مشکلات موجود در بازار را این گونه توضیح می‌دهد: اگر در رفت و آمد توریست‌ها، گردشگران، مردم دیگر استان‌ها و حتی مردم خودمان توجه کنید متوجه می‌شوید که بیشتر مردم در ایام تعطیلات دوست دارند به خرید بروند و از طرف دیگر نیز مسافران روزهای تعطیلات را برای گشتن در شهرها انتخاب می‌کنند اما بازار زنجان در روز تعطیلات تعطیل است. روزهایی که می‌تواند برای اقتصاد استان سودآوری خوبی داشته باشد.
داخل حیاط نور یک حجره بیشتر روشن نیست انگار هنوز کسی هست که به ندای درختان قد کشیده پاسخی بدهد. انگار کسی هست که دلش برای سرا تنگ شود. انگار کسی هست که روزهای گذشته را هنوز در حجره‌اش مرور کند و از آرامش چهار دیواری طاق‌دار خود لذت ببرد.
مسئولان فکری کنند
ساعت عدد 5 را با عقربه‌هایش نشانه رفته است، حاج رضا اکبری پشت میزی که زیر شیشه آن عکس‌هایی از جوانی‌اش را قرار داده است می‌نشیند و برایمان صندلی فراهم می‌کند. وی با حجره‌اش مانوس شده و تلویزیونی که روبه‌روی ما در گوشه فضا جاسازی شده است گاه گداری تنوعی برای این پیر باتجربه شده است.
این مرد که سال‌هاست از بازار خرج زندگی‌اش را تأمین می‌کند، می‌گوید: این سرا حدود 30 تا 35 حجره دارد. اما از این تعداد شاید 15حجره صاحبانشان را هر چند وقت یکبار بینند. هستند کسانی که در سال‌های دور برای خود مشتریانی داشتند و تاجران و خریداران بسیاری را راه می‌انداختند اما حالا سال به سال هم کسی به سراغشان نمی‌آید. بعضی از آنها هم به خاطر دلتنگی و اینکه به نحوی ساعات خود را پشت سر بگذارند یک ساعت در روز می‌آیند و می‌روند.
در همین هنگام برای لحظاتی برق قطع می‌شود حاج رضا که انگار خود را برای چنین اتفاقی همیشه آماده کرده باشد شمعی را با کبریت روشن می‌کند فضای حجره فیلم‌های تاریخی را به یاد می‌آورد و در این هنگام عکاس چند عکس به یادماندی شکار می‌کند. او با ابراز تاسف نسبت به اینکه میراث فرهنگی اجازه مرمت و بازسازی را به ما نمی‌دهد، می‌گوید: 5 سالی است که طاق داخلی حجره شکاف برداشته است اما میراث فرهنگی اجازه نمی‌دهد آن را بازسازی کنیم. نمی‌شود این وضعیت را به همین شکل پذیرفت مسئولان باید به حال و روز بازار رسیدگی کنند. در طی سال‌های گذشته مسئولان گفتند حدود 50 میلیون تومان برای مرمت این سرا هزینه کرده‌اند و باید بگویم تا حدی هم برای مرمت و بازسازی ستون‌ها هزینه کردند اما این سرا همچنان نیاز به بازسازی دارد و نباید به این شکل به حال خود رها شود.
اکبری با اشاره به اینکه اهالی این سرا گاهی خودشان برای بهبود وضعیت آستین بالا می‌زنند، بیان می‌کند: برای مثال وضعیت زمین آن مدتی پیش بسیار نامناسب بود و به جای اینکه مسئولان برای مناسب‌سازی آن اقدام کنند خود اهالی هزینه آسفالت آن را تأمین کردند و به وضعیت حیاط رسیدگی کردند.
خبری از تاجران نیست
وی با اشاره به اینکه از سال 82 تاکنون برای بحث صادرات حتی یک نفر هم به این سرا مراجعه نکرده است، می‌افزاید: زمانی در منطقه بی‌سیم زنجان 80 درصد مردم فرش می‌بافتند و از قبل آن درآمدی کسب می‌کردند اما حالا خبری از فرشبافان نیست. متأسفانه رکودی که در بازار وجود دارد راهی جز کنار گذاشتن فرشبافی برای مردم نگذاشته است. اگر دولت به خوبی از بافندگان فرش حمایت کند و مواد اولیه آنها را در اختیارشان قرار دهد دیگر شاهد به فروش رفتن فرش بافته شده در زنجان به کام دیگر شهرها همچون قم نخواهیم بود. از طرفی نیز اگر مسیر صادرات فرش باز شود فرشبافان اشتیاق بیشتری برای کار در این عرصه خواهند داشت.
حاج رضا اظهار می‌کند: فرش دستبافت شی با ارزشی است و حتما روزی مردم مشتاقانه به دنبال آن خواهند آمد همان طور فعالیت کارخانه‌های فرش ماشینی بیشتر شده اما این روزها همه تأثیر بد فرش‌ها ماشینی را متوجه شده‌اند. پس نباید اجازه دهیم این صنایع دستی ارزشمند دچار مشکل شود بلکه باید مسیر مناسبی را فراهم کنیم تا این هنرپابر جا بماند و هنرمندانش رمقی برای کار داشته باشند.
از حجره حاج رضا می‌آییم می‌خواهم بدانم چه بلایی بر سر این مکان تارخی آمده است مکانی که سال‌های سال افرادی از قبل آن نان خانه‌شان را بر سر سفره‌هایشان می‌برده‌اند. با عکاسمان راه می‌افتیم حیاط بعدی سکوت بیشتری دارد و هوا ظهر جای خود را به هوای گرگ و میش عصر داده است. صدای اذان با نوای دلنشین موذن به گوش می‌رسد در همین حین پیرمردی همراه با ما به حیاط سوم وارد می‌شود تا وضو کند. این حیاط با صندوقچه‌ای در کنار باغچه خود زخم کهنه‌ای را بر دل می‌گذارد صندوقچه‌ای پر از فریادهای بی‌پاسخ فریادهایی که می‌توانستند زیبایی سرا را به نسل گذشته هدیه دهند. اما ناله‌های این سرا همچنان ادامه دارد تا کسانی نیمه جان مانده را احیاء کنند.
مرمت کنندگان بازار حمایت می‌شوند
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان با بیان اینکه سراها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند، می‌گوید: اولویت مهم این ارگان حفظ و نگهداری میراث گرانبهای گذشتگان است.
یحیی رحمتی با اشاره به اینکه این ارگان حمایت خود را از افرادی که قصد بازسازی بازار را دارند اعلام می‌کند، توضیح می‌دهد: این حمایت در صورتی انجام خواهد شد که به معماری اصلی بنا آسیبی وارد نشود به عبارتی برای مثال امکان اینکه افراد اقدام به استفاده از تیرآهن برای بهسازی هر بخشی از بازار را ندارند و باید به شکل اصولی فضای بازار را مناسب‌سازی کنند. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری تا 50 درصد از هزینه مورد نیاز مکان مورد نظر افراد را به صورت بلاعوض تأمین می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: در اصل برای مرمت آثار تاریخی محدودیتی وجود ندارد بلکه مرمت‌ها باید با توجه به قوانین و ضوابط مورد نظر انجام شوند. همه تلاشمان بر این است که آثار تاریخی به بهترین شکل ممکن حفظ شوند.
وی با اشاره به اینکه سال گذشته حدود 400 میلیون تومان برای بازسازی سراها در نظر گرفته شد، می‌افزاید: سال گذشته تعدادی از سراها در هدف بهسازی در نظر گرفته شده و مرمت شدند و امسال نیز به محض اینکه اعتبارات جذب شوند برخی از سراها در دستور کار قرار گرفته و مرمت و بازسازی خواهند شد.
نظر شما