شدت رکود کنونی اقتصاد بسیار بیشتر از آخرین بحران اقتصادی است که در سال‌های نخستین دهه 1990 گریبان انگلیس را گرفت. با این حال، درس‌های زیادی برای آموختن در این رکود نهفته است. امروز بیشتر از هر زمان دیگری دولت در متمرکز کردن تلاش‌ها برای انتقال ایده‌های علمی به فناوری‌های مفید و تقویت پایه‌ای دستاوردهای علمی که به نوآوری می‌انجامد، نقش ایفا می‌کند.
بریتانیا نمی‌تواند روی بخش خدمات مالی پویای پیشین به عنوان موتور ترقی تکیه کند، بنابراین یک بازیابی در تعادل فعالیت اقتصادی برای برون‌رفت از شرایط کنونی حیاتی است. توانایی در جذب ایده‌ها و یافته‌هایی که از تحقیقات ناشی می‌شوند، نه تنها آزمایشی است برای پی بردن به این‌که آیا می‌توان پیشرفت و شکوفایی را بازگرداند، که بر میزان حمایت عمومی برای سرمایه‌گذاری در علم هم موثر خواهد بود.
من بین سال‌های 1373 / 1994 تا 1376 / 1997 وزیر علوم و فناوری انگلیس بودم که هم‌زمان با سال‌های بیرون آمدن کشور از رکود اقتصادی آن هنگام بود. بودجه سال 1375 / 1996 تلاش قاطعی برای کنترل مخارج عمومی بود که در سال‌های اولیه دهه 1990 بسیار افزایش یافته بود. برای همه سوال بود که چه کسی در روزگار سخت عملکرد مناسبی داشته است و کدام بودجه‌ها باید مشمول کاهش شوند. من در برابر حملات علیه بودجه بخش علوم مقاومت کردم، با این وجود خود دانشمندان چندان در ترغیب وزیران دیگر کمک نکردند. دانشمندان تصور می‌کردند بدیهی است که آنها باید از کاهش بودجه مصون بمانند؛ البته این را هم باید اضافه کنم که عموم آنها از توضیح فوایدشان برای جامعه در روزهای سخت هم عاجز بودند. تا آنجا که من، یکی از سازمان‌ها را به ناله و گلایه‌های بیش از حد در رادیوی عمومی متهم کردم و از آن روز، اوضاع رو بع بهبودی گذاشت. برای مثال «انجمن سلطنتی» واقع‌گراتر شد و بیشتر روی امور کاربردی تمرکز کرد.
علوم کاربردی باید به جایگاه علوم پایه ارتقا یابد. به واسطه بازدید‌هایم از دانشگاه‌های مختلف، می‌دانم که به دلیل عدم ارائه محرک‌های مالی برای آوردن پروژه‌ها به جایگاهی در ورای ورق‌های نشریات علمی، بسیاری از دانشمندان ناراضی‌اند.
در اوایل دهه 1990، دولت محافظه‌کار طرح‌های ارزشمند بسیاری را به اجرا گذاشت که شامل تحریک شرکت‌های نوپا برای به‌کارگیری پروژه‌های علمی می‌شد. ولی ما در دیدگاهمان بسیار بی‌برنامه بودیم و به تدریج با تمرکز روی ایده‌های خارج شده از دانشگاه با تصور این‌که نوآوری همیشه مسیری خطی را طی می‌کند، از هدف دور شدیم.
کارگروه علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات حزب محافظه‌کار که من ریاستش را بر عهده دارم، ایجاد یک آژانس پروژه‌های نوین، آی.پی.اِی را در کنار شوراهای تحقیقاتی پیشنهاد کرد تا از این طریق تمرکز مجددی روی حوزه‌های مورد علاقه جامعه صورت بگیرد و هم‌چنین، پل بهتری برای پر کردن فاصله تولد یک ایده و توسعه یک فناوری جذاب از لحاظ تجاری ایجاد کند. آی.پی.اِی، کارهای خوب را نه فقط از آزمایشگاه‌های دانشگاهی، که از صنایع هم می‌پذیرفت و همکاری و مهندسی خلاق را تشویق می‌کرد. به این ترتیب معلوم می‌کرد که نوآوری شامل عدم قطعیت و در مقابل، ریسک قابل تعیین است. این بدین معنا است که تغییری بنیادین در دیدگاه دولت به سرمایه‌گذاری در علوم و نوآوری به همراه فشار بیشتر برای برآوردن اهداف، چیزی بیشتر از تامین مالی را می‌طلبد.
مشکلات کلیدی در برابر رغبت ملی که نیاز به هدایت دارد چیست؟ جواب این است: دگرگون‌سازی فناوری‌های حمل‌و‌نقل، مواجهه با اثرات تغییرات آب و هوایی، و حفظ تنوع منابع تامین انرژی. به عنوان نمونه هر دوی فناوری‌های اتمی و زغال‌سنگ پاک نیازمند تحقیقات هدایت شده بیشتر و دور‌ه‌های آموزشی بیشتر برای تدریس مهارت‌های مربوط هستند. چه آن که در حال حاضر انگلیس نیروی کار لازم برای به کارگیری این فناوری‌ها را ندارد.
کشور انگلیس اکنون به واسطه عدم تولید استعدادهای داخلی در معرض ریسک قرار دارد. رکود اقتصادی از این جهت می‌تواند به ایجاد فرصت منجر شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دانشجویان رشته‌های علوم راحت‌تر استخدام می‌شوند؛ بررسی دیگری پیش‌بینی می‌کند که بین سال‌های 2004 تا 2014 میلادی، تقاضا برای متخصصان علم و فناوری و کارکنان مربوط به این حوزه به ترتیب 18 و 30 درصد افزایش می‌یابد که در مقایسه با افزایش 4 درصدی برای دیگر مشاغل، رقم در خور توجهی است. بنابراین اکنون زمان بسیار مناسبی برای تجدید نیرو برای مطالعات علمی است.
هم‌چنین زمان مناسبی برای معکوس سازی ریزش فارغ‌التحصیلان از مشاغل مربوط به حوزه علوم است. در سال 2002، 6 درصد فارغ‌التحصیلان رشته فیزیک وارد دنیای سرمایه‌گذاری شدند که این رقم در سال 2007 به 19 درصد رسید. به این ترتیب، رکود موجود در بخش خدمات مالی باید به تسهیل ماندن دانشجویان علوم در علوم منجر شود.
هنگامی که ما از این بحران مالی بیرون بیاییم، جوامع علمی و مهندسی نیاز دارند که موفقیت‌های عملی‌شان را طی این دوره پررنگ جلوه دهند تا در حالی که دولت مخارج عمومی را برای کاهش بدهی‌اش باز پس می‌گیرد، تامین وجوه خود را حفظ کنند. این به معنی بروز اشتیاقی واقعی در جامعه علمی برای تسهیل فعالیت‌های علمی و حمایت واقعی از طرف دولت برای تحقق آن است.
*یان تیلور، از اعضای پارلمان انگلیس و شورای مشورتی کمپین علم و مهندسی، و رئیس کارگروه علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات در حزب محافظه‌کار انگلیس است.
نیچر؛ شماره 7232-ترجمه: علیرضا نورایی
نظر شما