تابستان سال ١٣٩٤ فرصت خوبي براي استراحت مردم ايران بوده است. فرصتي كه همه مردم بالاي ١٥ سال به‌طور متوسط روزانه ١٣ ساعت و ٣٩ دقيقه به «نگهداري و مراقبت شخصي» مي‌پرداخته‌اند و تنها ١٤ دقيقه صرف «آموزش و فراگيري» مي‌كردند. در تابستاني كه گذشته زنان و مردان در مجموع و به‌طور متوسط روزانه تنها دو ساعت و ٤٦ دقيقه «كار» مي‌كرده‌اند. اينها را نه «روزنامه اعتماد» بلكه «گزارش مركز آمار ايران» مي‌گويد. آماري در نوع خود تكان‌دهنده؛ نه از آن رو كه «استراحت و مراقبت شخصي» امري نكوهيده باشد، بلكه از آن‌رو كه «آموزش و فراگيري»، به‌طور مستقيم «شاخص توسعه انساني» را نشانه مي‌گيرد. در سوي ديگر هم «كار و فعاليت شغلي»، «ميزان توليد ناخالص داخلي/ملي» را هدف مي‌گيرد. هرچند اين همه ماجرا نيست؛ نرخ بيكاري، رونق اقتصادي و در نهايت رشد و توسعه اقتصادي هم در گرو انجام فعاليت اقتصادي مردم يك كشور است.
شاخص توسعه انساني اگرچه به ظاهر ارتباطي با مسائل اقتصادي ندارد، اما بررسي مولفه‌هايي كه در اين شاخص ارزيابي مي‌شوند نشان مي‌دهد كه نقش مسائل رفاهي و اقتصادي در آنها بسيار پررنگ است. اين شاخص آخرين بار در سال ٢٠١٤ ميلادي در جهان اندازه‌گيري و نتايج آن اعلام شده است. ١٨٧ كشور در اين سال از نظر شاخص‌هاي توسعه انساني بررسي شده‌اند و جمهوري اسلامي ايران از رتبه ٧٣ به ٧٥ نزول كرده است. اين شاخص نقش موثري در تعيين گستره و عمق نفوذ تجاري و اقتصادي هر كشور دارد. عامل اثرگذار در اين شاخص ميزان آموزش و فراگيري هر كشور است.
موضوع مهم اين ميان آن است كه گذشته از نقشي كه دولت هر كشور در ايجاد بستر كار و فعاليت شغلي و همچنين آموزش و يادگيري مردم جامعه بازي مي‌كند، خود افراد هم نقشي سازنده در ميزان فعاليت شغلي و آموزش ايفا مي‌كنند. آمار مركز آمار ايران به روشني نشان مي‌دهد كه خود مردم هم تلاش چشمگيري براي مشاركت اجتماعي، سواداندوزي و يادگيري و فعاليت‌هاي شغلي نكرده‌اند. جالب آنكه همين بار اصلي همين ميزان زمان اندكي كه در روز براي فراگيري صرف مي‌شود، بر دوش دانش‌آموزان زير ١٨ سال و دانشجويان است. از سوي ديگر حجم اندك فعاليت‌هاي شغلي خود به تنهايي آسيبي جدي براي توليد ناخالص داخلي/ملي به حساب مي‌آيد. دقايق محدودي كه مردم ايران به‌طور متوسط در روز به فعاليت‌هاي كاري مي‌پردازند، بر رشد اقتصادي، نرخ بيكاري و سرانه رفاه اقتصادي اثرگذار است؛ يعني دقيقا همان مواردي كه جامعه را از نظر اقتصادي آسيب‌پذير مي‌كند.
اين آمار نگران‌كننده به خوبي نشان مي‌دهد كه تنها دو صدم ثانيه از وقت مردم ايران در روز براي انجام «فعاليت‌هاي داوطلبانه و خيريه» صرف شده است. مردم ايران در اين تابستان تنها يك ساعت و شش صدم ثانيه از وقت‌شان را در روز به مشاركت اجتماعي اختصاص داده‌اند. همچنين وضع «فعاليت‌هاي تفريحي و فرهنگي» و «فعاليت‌هاي ورزشي» هم تعريف چنداني نداشته است. اين دو در روز به ترتيب ٢١ و ١٦ دقيقه از وقت مردم را در روز گرفته است. زنان و مردان ايراني تنها دو ساعت و ١٥ دقيقه در روز از «رسانه‌هاي جمعي» استفاده كرده‌اند. آمار مركز آمار ايران به خوبي نشان مي‌دهد كه «خانه‌داري» پس از مراقبت‌هاي شخصي بيشترين وقت زنان و مردان ايراني را در روز مي‌گرفته است؛ يعني دو ساعت و ٤٦ دقيقه در روز.
كاريكاتور سهم فعاليت‌هاي روزانه
«نخستين نكته‌اي كه در مواجهه با اين آمار به چشم مي‌آيد، كاريكاتوري بودن سهم فعاليت‌هاي روزانه است. اين آمار نشان مي‌دهد بيش از ٥٠ درصد زمان مردم صرف فعاليت و نگهداري‌هاي شخصي مي‌شود. براي رفع اين معضل بايد قبل از هر چيز سبك زندگي مردم را مورد بازبيني قرار داد، زيرا چنين سهمي پيامدهاي ناگواري در آينده خواهد داشت. » اين را احسان شريفي، قائم مقام معاونت توسعه شهرداري تهران به «اعتماد» مي‌گويد. به گفته او متاسفانه كنار اين مساله، سهم توسعه فردي در كشور بسيار ناچيز است؛ تا حدي كه مي‌توان آن را صفر محسوب كرد. بررسي آمار ارايه شده از سوي مركز آمار نشان مي‌دهد، مطالعه، آموزش و ورزش در زندگي ٢٤ ساعته يك ايراني كمتر از ٣٠ دقيقه است در حالي كه بايد توجه كرد اگر در كشور هدفي براي دستيابي به توسعه وجود دارد بايد توسعه فردي هم در دستور كار قرار گيرد.
معاون سابق صندوق توسعه ملي با اشاره به سهم اشتغال و خانه‌داري، توضيح مي‌دهد: سهم مردان براي اشتغال حدود پنج ساعت در روز و سهم زنان در اين حوزه تقريبا صفر است. در سوي مقابل زنان هم تقريبا همه سهم خانه‌داري را به خود اختصاص داده‌اند. اين مساله هم نشان مي‌دهد كه هنوز در ايران كار بيرون از خانه را مردان انجام مي‌دهند و زنان هم به خانه‌داري مشغول‌‌اند؛ به گفته او مفهوم اين آمار را مي‌توان در سنتي بودن خانواده و زندگي مردم ايران جست‌وجو كرد.
تفاوت مردان و زنان در چيست؟
براساس يافته‌هاي مركز آمار ايران ميان مردان، پس از فعاليت نگهداري و مراقبت شخصي، متوسط بيشترين زمان صرف شده در شبانه روز به‌ترتيب مربوط به كار و فعاليت‌هاي شغلي با چهار ساعت و ۵۴ دقيقه، استفاده از رسانه‌هاي جمعي دو ساعت و ۲۰ دقيقه و خانه‌داري يك ساعت و ۱۷ دقيقه بوده است. بين زنان هم متوسط بيشترين زمان صرف شده به ترتيب مربوط به گروه فعاليت خانه‌داري با پنج ساعت و ۲۵ دقيقه، استفاده از رسانه‌هاي جمعي دو ساعت و ۱۰ دقيقه و مشاركت اجتماعي با يك ساعت و ۱۱ دقيقه پس از فعاليت نگهداري و مراقبت شخصي در يك شبانه‌روز بوده است.
بررسي تغييرات فعاليت‌هاي گذران وقت در فصول بهار ۱۳۹۴ و تابستان ۱۳۹۴ حاكي از آن است كه در تابستان ۱۳۹۴ متوسط بيشترين افزايش زمان صرف شده براي فعاليت‌هاي مختلف در يك شبانه‌روز به نگهداري و مراقبت شخصي و پس از آن به فعاليت‌هاي استفاده از رسانه‌هاي جمعي و سپس به خانه‌داري اختصاص داشته است. اين شاخص‌ها نسبت به بهار سال ۱۳۹۴ به ترتيب ۱۵ دقيقه، ۱۴ دقيقه و ۱۱ دقيقه افزايش داشته است. همچنين بر اساس نتايج به دست آمده از طرح، فعاليت‌هاي آموزشي و فراگيري با
۳۸ دقيقه و پس از آن كار و فعاليت شغلي با شش دقيقه كاهش نسبت به بهار سال ۱۳۹۴ بيشترين كاهش را نشان مي‌دهد. ميان شاغلان، پس از فعاليت نگهداري و مراقبت شخصي (۱۲ ساعت و ۳۶ دقيقه)، متوسط بيشترين زمان صرف شده در شبانه روز مربوط به كار و فعاليت‌هاي شغلي با هفت ساعت و هشت دقيقه و كمترين زمان صرف شده مربوط به فعاليت‌هاي داوطلبانه و خيريه، يك دقيقه بوده است. فصل تابستان مردان شاغل هفت ساعت و ۲۶ دقيقه و زنان شاغل پنج ساعت و ۱۰ دقيقه از اوقات ۲۴ ساعت خود را به كار و فعاليت شغلي پرداخته‌اند. براي جمعيت بيكار هم پس از فعاليت نگهداري و مراقبت شخصي (۱۴ ساعت و ۹ دقيقه)، استفاده از رسانه‌هاي جمعي با سه ساعت و ۲۹ دقيقه و فعاليت‌هاي خانه‌داري با دو ساعت و ۴۰ دقيقه بيشترين و فعاليت‌هاي داوطلبانه و خيريه با سه دقيقه كمترين زمان صرف شده را به خود اختصاص داده است.
بررسي گذران وقت بين هر يك از طبقات جمعيت غيرفعال اقتصادي گوياي آن است كه، متوسط بيشترين زمان صرف شده مربوط به فعاليت‌هاي نگهداري و مراقبت شخصي است. همچنين بين اين گروه از جمعيت پس از فعاليت مذكور، خانه‌داران به‌طور متوسط بيشترين زمان خود را صرف گروه فعاليت‌هاي خانه داري (شش ساعت و ۱۹ دقيقه) كرده، محصلان صرف گروه فعاليت‌هاي استفاده از رسانه‌هاي جمعي با سه ساعت و ۱۶ دقيقه و افراد داراي درآمد بدون كار (بازنشستگان و...) به‌طور متوسط بيشترين اوقات خود را به فعاليت‌هاي استفاده از رسانه‌هاي جمعي با سه ساعت و پنج دقيقه اختصاص داده‌اند.
الگوي گذران وقت باسوادها و بي‌سوادها
بر پايه اين گزارش، بررسي الگوي گذران وقت افراد باسواد ۱۵ ساله و بيشتر گوياي آن است كه متوسط بيشترين زمان صرف شده در شبانه روز بعد از گروه فعاليت نگهداري و مراقبت شخصي (۱۳ ساعت و ۳۰ دقيقه)، به خانه داري با ۳ ساعت و ۱۹ دقيقه اختصاص داشته است. اين شاخص‌ها براي افراد بيسواد به ترتيب با ۱۴ ساعت و ۵۶ دقيقه مربوط به فعاليت نگهداري و مراقبت شخصي و چهار ساعت و يك دقيقه مربوط به خانه‌داري است. همچنين بررسي فعاليت‌هاي آموزشي و فراگيري افراد باسواد بر اساس سطوح تحصيلي، گوياي آن است كه افراد داراي تحصيلات فوق ليسانس و دكتراي حرفه‌اي با صرف متوسط زمان ۵۸ دقيقه و پس از آن افراد داراي تحصيلات ليسانس با صرف زمان ۳۳ دقيقه بيش از ديگران به فعاليت‌هاي آموزشي و فراگيري پرداخته‌اند.
بررسي وضع سواد در گروه كار و فعاليت‌هاي شغلي نشان مي‌دهد كه افراد داراي تحصيلات دكتراي تخصصي به‌طور متوسط با صرف زمان پنج ساعت و ۱۳ دقيقه، بيش از افراد بيسواد به‌طور متوسط با صرف زمان يك ساعت و ۱۳ دقيقه كمتر از ديگران به كار و فعاليت‌هاي شغلي پرداخته‌اند.
نتايج طرح نشان مي‌دهد افراد هرگز ازدواج نكرده بيشترين زمان را در يك شبانه روز پس از فعاليت‌هاي نگهداري و مراقبت شخصي به فعاليت‌هاي استفاده از رسانه‌هاي جمعي با دو ساعت و ۵۵ دقيقه، كار و فعاليت شغلي با دو ساعت و ۱۹ دقيقه و خانه‌داري با دو ساعت و سه دقيقه اختصاص داده‌اند؛ در حالي كه افراد داراي همسر بيشترين زمان خود را پس از فعاليت‌هاي نگهداري و مراقبت شخصي صرف فعاليت‌هاي خانه‌داري با سه ساعت و ۵۰ دقيقه و كار و فعاليت‌هاي شغلي با سه ساعت و پنج دقيقه كرده‌اند.
3535
نظر شما