پرونده شناخت معماری تاریخی گیلان: "منزل مسکونی محمدتقی صوفی"

تاریخچه بنا:

این بنا متعلق به محمد تقی صوفی، از صاحب منصبان ایل صوفی در املش و متعلق به اواخر دوره قاجار می باشد. بر کتیبه کاشی، سال 1324 قمری و نام استاد رضا معمار اصفهانی حک شده است، این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ی ثبت ۴۰۱۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

مشخصات بنا:

مجموعه منزل مسکونی محمد تقی خان صوفی در محوطه ای مشجر با زیربنای تقریبی3 هزار مترمربع و پوشیده از درختان انبوه واقع است. در محوطه جلوی بنا (ضلع جنوبی) آن، باغچه هایی با انواع درختان مثمر و غیر مثمر و نیز حوضی بزرگ قرار دارد.

بنا در دو ‌طبقه با مساحت حدود 750مترمربع با مصالحی چون آجر، چوب، سنگ و با ملات ساروج ساخته شده ساخته شده و دارای اتاق های متعدد شامل غذاخوری، زاویه و شاه نشین، سقف سه پشته با شیر سر چوبی که پوشش نهایی آن سفال است.








تزیینات:

ازاره بنا در نمای اصلی (ضلع جنوبی)، از یازده تابلو از جنس کاشی هفت رنگ با ابعد 17*17 سانتی متر و با مضامین عمومی شکارگاه تشکیل شده است. این نقاشی ها توسط حاج یوسف و در سال ۱۳۲۶ (ثبت شده بر روی کتیبه کاشی) ترسیم شده است. این شیوه کاشیکاری، اندازه تابلوها و مکان قرار گیری آن، از ویژگی های منحصر به فرد بنای محمد تقی خان صوفی محسوب شده و آن را در بین دیگر بناهای اربابی مربوط به خاندان صوفی در منطقه، شاخص نموده است.

این بنا دارای تزیینات متنوع و فاخر در داخل و خارج بنا که شامل گچ بری و گره چینی( درودگری) است می باشد و تزیینات با چوب در طارمی ها، در و پنجره ها و لمبه کوبی سقف اتاق زاویه دیده می شود. از گچ بری های داخل خانه محمد تقی خان صوفی می توان به نقوش اسلیمی وگیاهی برجسته اشاره نمود. این تزیینات در شاه نشین، نمای جنوبی خانه، دور سقف و شومینه مشاهده می شود.
مجموعه از سردر بسیار ارزشمندی برخوردار است. این سردر دارای قاب هایی تزیینی در اطراف چهارچوب در می باشد. از نکات جالب توجه آن است که نقش دو شیر با شمشیر در دست، بر نمای داخلی ورودی، گچ بری و برجسته کاری شده است. به نظر می رسد که سازنده بنا اصراری به نمایاندن این تزیینات در نمای بیرونی که خود نشان از تفاخر دارد، نداشته است. بنابراین معماری سردر بنا از بیرون دارای تزیینات کمتری نسبت به نمای داخلی سردر است.











آسیب شناسی بنا:

مهمترین عامل مخل در ماندگاری این بنا، رطوبت می باشد که سبب آسيب پذير شدن کليه بخش های بنا گرديده است. این عامل مخل را مي توان به دو صورت نزولي و صعودي در بخش هاي زیادی از بنا مشاهده نمود. عدم تعمیر و بهسازی درپوش دیوارهای حیاط، موجب توقف آب باران بر سطح فوقانی دیوارها و در نتیجه رویش گیاهان نامتجانس شده که با گذشت زمان، خود عامل از بین رفتن ملات و لق شدن آجرهای حیاط خواهد شد. وجود رطوبت در بخش های بیرونی بنا و نیز در پشت کاشیکاری ازاره، سبب اضمحلال دوغاب پشت آن، لق و جدا شدن کاشی از دیوار شده است. از سوی دیگر رطوبت موجود، اعم از صعودی و اشباع در هوا، باعث پوسته شدن لعاب کاشی شده که این مسئله در نهایت، موجب از بین رفتن شاکله کالبدی و مفهومی نقوش برخی تابلو ها شده است. مرمت های غیر اصولی از جمله ایجاد تغییرات در سردر ورودی و استفاده از سیمان بری به جای مصالح قدیمی سردر، علاوه بر انتخاب مصالح نامناسب در ساختار فیزیکی بنا، باعث مخدوش شدن هویت تزیینات بنا شده که ارجح است با مداخله صحیح مالکان بنا، از تغییرات عمده در کیفیت تزیینات جلوگیری به عمل آید.

تهیه و تنظیم: دکتر مینو خاکپور عضو هیات علمی دانشگاه

با تشکر از سرکار خانم یاسمن کهنسال کارشناس معماری