دیواری برای نزدیکی دل ها

خیلی سال است که این گرمابه تعطیل و متروک شده و کمتر کسی وقتی از جلو آن در خیابان تحویلی می گذرد به یاد می آورد که روزگاری اینجا یک گرمابه همگانی بوده است. شاید در چند دهه ای که از تعطیل شدن این گرمابه می گذرد تنها یک بار رنگ تازگی به دیوارهایش خورده باشد؛ وقتی که گروهی از مردم عادی با قوطی رنگ صورتی، بخشی از دیوارهایش را رنگ آمیزی کرده و به نستعليق دست و پاشکسته ای روی آن این بیت را نگاشتند: «صدها فرشته بوسه بر آن دست می زنند، کز کار خلق یک گره بسته وا کند»؛ از وقتی این دیوار مهربانی از میدان ارتش به اینجا جابجا شد هر از گاهی گذار کسانی که نیاز به استفاده از لباس دارند به این محل می افتد و اگر لباسی یا کفشی چیزی بخواهند، برمی دارند.
کار خداپسندانه و پرمشکل
بامداد یکی از روزهای شلوغ هفته است که به میدان ارتش آمدهایم؛ روی دیوارهای رنگی گوشه ای از میدان تا همین چند وقت پیش یک دیوار مهربانی بود؛ اکنون اما این دیوار مهربانی جابجا شده است. از آن دیوار مهربانی تنها جای دوده های آتش معتادان مانده و این عبارت که «دیوار مهربانی به چهارراه تحویلی منتقل شده است.» در چهار راه تحویلی، بخشی از دیوارهای گرمابه کوشش را رنگ آمیزی کرده و روی آن چند چوب لباسی نصب کرده اند. تعداد کمی لباس هم از آن آویزان است و چند کفش قابل استفاده هم روی زمین گذاشته شده است. یک عروسک نه چندان تمیز هم در یک پلاستیک از چوب لباسی آویزان شده. در این میان مرد جوانی مشغول زیر و رو کردن لباسهاست. اندکی بعد یک کفش و یک شلوار برمی دارد و سوار پژو پارس خود می شود و میرود. هیچ کس نمی داند و نمی تواند حدس بزند که دقیقا چه کسانی از این لباس ها استفاده می کنند. چه بسا کسی که آن را بر می دارد در ظاهر ثروتمند به نظر برسد ولی به راستی به آنها نیاز داشته باشد. هر چه که هست، این دیوار از وقتی که راه افتاده مشکلات خیلی ها را هم حل کرده است. برای نمونه کاظم چمن ماه که 30 سالی است در همان منطقه مغازه برق اتومبیل دارد به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید که این کار خدا پسندانه است ولی مشکلاتی هم دارد. او ادامه می دهد: «برخی کسانی که گاهی می آیند از لباس های روی دیوار چیزی بردارند گاهی مشکلاتی ایجاد می کنند ولی این بدان معنا نیست که نباید کار خیر انجام داد.»
به باور این فروشنده، نفس چنین کاری ارزشمند است ولی بهتر بود چنین کاری از راه نهادهای خیریه دنبال می شد. او می گوید: «دیوار مهربانی به نوعی تبلیغی است برای انجام کار خوب. همین که همیشه از چوب لباسی ها، لباس آویزان است نشان می دهد کسانی که کمک می کنند شمارشان از کسانی که نیاز دارند بیشتر است ولی گاهی هم مشکلاتی رخ می دهد. برای نمونه لباس ها را روی زمین می گذارند. به همین خاطر شاید اگر این کار از راه نهادهای خیریه دنبال می شد، بهتر بود.»این طور که برخی اهالی این محل می گویند خیلی از کسانی که از لباس های دیوار مهربانی استفاده می کنند، همیشه هم به پوشیدن این لباسها نیاز ندارند. بلکه برخی لباس های اغلب کهنه تر را برمی دارند و با چیدن آن «تکه پارچه» درست کرده و می فروشند؛ و این عمق ناداری را نشان می دهد که یک شهروند ناچار باشد برای گذران زندگی، برای تامین نان شب و ناهار ظهرش از این راه اندک پولی به دست بیاورد بلکه شب را به روز بعد برساند. علیرضا جوانمردی که در همان منطقه لاستیک فروشی دارد به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید: ای کاش میتوانست متناسب با کسب و کارش راهی این چنین برای کمک به نیازمندان بیابد. او ادامه می دهد: «این کار مدتی کار خوبی بود؛ معتادان لباس ها را جمع میکردند و دیگر دزدی نمیکردند. برای برخی خانواده های نیازمند هم راه درآمدی بود. از لباس ها تکه پارچه درست می کردند و چرخ زندگی شان می چرخید؛ خودم حتی یک بار دیدم کسی می خواست به عروسی برود و لباس نداشت و از لباس های دیوار مهربانی استفاده کرد.»
این کسبه خیابان تحویلی اما می گوید که ای کاش برپایی چنین کارهای نیکی گسترده تر می شد؛ او در عین حال از برخی کسانی میگوید که بدون نیاز، این لباس ها را با خود می برند؛ به کجا؟ او نمی داند. بهنام یکه هم همان دور و برها جوشکاری صنعتی دارد؛ او می گوید: «زنانی بودند که می آمدند در مغازه ها و گدایی می کردند ولی از وقتی دیوار مهربانی راه افتاد این لباس ها را می برند و تکه پارچه درست کرده و میفروشند و دیگر گدایی نمی کنند. اگر این روند ادامه پیدا کند خیلی خوب است. برای نمونه اخیرا در شمال شهر چنین برنامه ای در قالب شهر کتاب اجرا شده و این نشانه خوبی است؛ شهرداری هم باید کمک کند.»
اما همه از راه افتادن این دیوارهای مهربانی این گونه راضی نیستند. برخی از این می گویند که همین رنگ آمیزی و آویزان کردن لباسهای کهنه چهره شهر را خراب می کند؛ شهروندانی هم هستند که از خدشهدار شدن شخصیت نیازمندان در دیوارهای مهربانی گلایه دارند. وحید درخشان، یکی از کسبههای محل می گوید اغلب معتادان از این لباسها استفاده می کنند و این چهره شهر را خراب می کند. او ادامه میدهد: «چنین کاری جالب نیست ولی در بولوار چمران مرکزی راه اندازی کردهاند و دیوار مهربانی را دفتری کرده اند. این روش بهتر از این است که از دیوارهای شهر لباس های کهنه و پاره آویزان باشد.»
امان ا... جوانمردی، یکی از فروشندگان لوازم یدکی خودرو هم میگوید: «می دانید، از دیوار مهربانی استقبال شده ولی این کار گاهی چهره زشتی پیدا می کند. هر کس از راه می رسد هرچیز ناشایستی دم دستش باشد از دیوار آویزان می کند.»
او ادامه می دهد: «در دین و فرهنگ ما یک عبارت داریم که میگوید هرآنچه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند. اگر قرار است به دیگران لباس هديه کنیم بهتر است لباس ها را تمیز، شسته و اتو شده در اختیار دیگران قرار دهیم نه اینکه لباس های چروک و چرک را از چوب لباسی های گوشه خیابان آویزان کنیم. این به شخصیت نیازمندان خدشه وارد می کند.»
راهی برای ارتباط
هنوز هیچ کس نمی داند دیوار مهربانی از کی و کجا راه افتاد. برخی می گویند ایده یک شیرازی در خیابان آبیاری بود، برخی میگویند این ایده از مشهد آمد و برخی هم می گویند کار چینی ها بود. هرچند سرچشمه این پدیده در کشور معلوم نیست ولی در یک سالی که گذشت، استقبالی که از آن شد بسیار بیشتر از انتقادها بود. در واقع به این شیوه انسانهایی که زیر چرخ فناوری در حال ذره واره شدن هستند و هر روز فرهنگ فردگرایی در جامعه ایران بیشتر و بیشتر جای فرهنگ جمعی را میگیرد، صرف راه انداختن دیوارهای مهربانی شد تا آنان را به هم نزدیکتر کند. شاید این استقبال بیش از اینکه از سر کمک به نیازمندان باشد به این خاطر که دل های ایرانیان را به هم نزدیک کرد و هدف مشترکی پیش رویشان گذاشت مورد استقبال قرار گرفت. این دیوار انگار بیش از اینکه صرف کمک به نیازمندان باشد صرف کمک به مردم همزبان و هم خونی تبدیل شد که از هم دور افتاده بودند و دیوار مهربانی را راهی برای ارتباط با یکدیگر می دانستند. معصومه فروتن، معاون امور اجتماعی بهزیستی فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید دیوار مهربانی نه تنها باعث انسجام اجتماعی می شود بلکه از نظر کاری که در آن انجام می شود هم ارزشمند است. او ادامه می دهد: «افراد نیازمندی هستند که آبروداری می کنند و برای نیازهایشان به دیگران رو نمی زنند. به همین خاطر دیوار مهربانی می تواند به این افراد کمک کند؛ ولی از دیوار مهربانی برداشت دیگری هم می توان داشت. این برداشت که در میان مردم یک انسجام برای یک کار مشترک ایجاد می کند.»
فروتن می افزاید: «دیوار مهربانی تلنگری است به افراد برای اینکه وقتی از نزدیکی آن می گذرند به نیازمندان فکر کنند. من که خود در حوزه اجتماعی کار می کنم سخت بر این باور هستم که چنین کاری انسجام اجتماعی را بیشتر می کند و می تواند به گونه ای عمل کند که نیازمندان شناخته نشوند.»
میان کاری که در دیوار مهربانی انجام شده با آنچه در نهادهای خیریه انجام می شود یک تفاوت بنیادین وجود دارد. اینکه در دیوار مهربانی مردم به صورت خودجوش اقدام به کمک به دیگران کرده اند؛ چه در ایجاد این دیوار و چه در تامین لباس های موجود در چوب لباسیها ولی در نهادهای خیریه دولتی دست دولت در کار است و در خیریه های خصوصی به هر حال یک هیئت امنا مدیریت آن را بر عهده دارند. معاون امور اجتماعی بهزیستی فارس همین حركت خود جوش و بی واسطه را نقطه قوت دیوار مهربانی در شیراز می داند و می گوید: «به نظر من مسائل اجتماعی یک متولی خاص ندارد بلکه در سراسر جهان سازمان های مردم نهاد در کمک به مردم بسیار موفق بودند. به همین خاطر چنین کاری را نمی توان از مردم انتظار رفت و این کمک ها بخشی از زندگی روزمره مردم است.»
او ادامه می دهد: «اگر دست روی دست بگذاریم و بگوییم سازمانهای دولتی باید در این زمینه کار کنند به جایی نمی رسیم. ضمن اینکه باید امکانات دولت را هم در نظر داشته باشیم. نمی توانیم از مردم بخواهیم به نیازمندان کمک نکنند و به جایش به بخش دولتی اتکا کنیم.»
به باور فروتن، شاید عمق مشکلات اجتماعی در کشور عمیق تر از آن باشد که بخش دولتی به تنهایی بتواند در این زمینه کاری کند. او میگوید: «صادقانه بگوییم بخش دولتی باید به بسیاری از طیفهای مختلف اجتماعی کمک رسانی کند؛ مانند بیماران مبتلا به بیماریهای سخت درمانی چون سرطان و ام اس؛ به همین خاطر بخشی از کمکها باید با کمک مردم صورت بگیرد مانند این بخش. چه اینکه همواره در طول تاریخ فراوان بوده اند سازمان های خیریه مردمی که کمک به دیگران را بر عهده داشته اند.»
زشت کردن تصویر شهر؟
در این میان برخی هم از مشکلاتی که دیوار مهربانی ممکن است به بار بیاورد انتقاد می کنند. برای نمونه برخی نگران هستند که دیوار مهربانی به جایی برای گرد آمدن معتادان تبدیل شود و مشکلات امنیتی به بار بیاورد؛ این البته جدای از انتقاداتی است که به «زشت شدن تصویر شهر توسط دیوارهای مهربانی» مطرح می شود. هرچند بسیاری بر این باور هستند که این پدیده جای اینکه چهره شهر را نازیبا کند، روحی از انسانیت را به شهروندان گرفتار در زندگی ماشینی تزریق می کند. در این میان سرهنگ علی جوکار، رئیس پلیس اماکن عمومی فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید: «این طور نیست که دیوارهای مهربانی مشکل امنیتی داشته باشد و معتادان بخواهند آنجا جمع شوند. گمان نمیکنم چنین مشکلی وجود داشته باشد. لباس ها هم آن قدر ارزشمند نیستند که بخواهند دزدیده شوند.»شاید آنچه باعث شد ایرانیان توجه بیشتری به دیوار مهربانی نشان دهند، شبکه های اجتماعی بودند.
چه بسیار پیام هایی که در واتس آپ و تلگرام از شیوه کمک مردم در کشورهای خارجی به همدیگر دست به دست می شد. مانند کافه ای در ایتالیا که برخی افراد پول قهوه نیازمندان را از قبل حساب می کردند یا مواردی دیگر از این دست. انگار مردم ایران هم منتظر بودند کسی کاری در این زمینه کند تا همه دست به کار شوند؛ آن هم در کشوری که کمک به هم نوع ریشه دیرینهای دارد و مردمش به جای اینکه منتظر کمک دولت شوند خود دست به کار کمک به یکدیگر می شدند. شاید بزرگترین نمونه آن همین بیمارستان بزرگ نمازی در شیراز باشد که آن را خیری گرانقدر ساخته باشد. در واقع از خود گذشتگی و کمک به هم میهنان شرط بقای یک ملت است و انگار ایرانیان این را خوب می دانند و از اینکه در زندگی ماشینی امروز گرفتار شوند و از کمک به دیگران باز بمانند سخت هراسانند.

46