پرونده کودتا در ترکیه به تازگی باز شده و تحولات مربوط به پسا کودتا و تبعات آن به شکلی است که به زودی خاتمه نخواهد یافت. همچنین انجام کودتا در ترکیه پیشینه دار است و آخرین کودتا نیز در دهه 80 انجام گرفت. در رابطه با این کودتای اخیر، تحلیل‌های گوناگونی مطرح است و برخی این تحلیل را مطرح می‌کنند که این کودتا به دست رجب طیب اردوغان انجام گرفته تا بهره برداری‌هایی داشته باشد. اما مستنداتی راجع به اینکه کودتا از سوی اردوغان صورت گرفته، ارائه نشده است.
تنها حدس و گمان‌هایی مطرح شده ولی در یک حادثه به این مهمی اینکه صرفا حدس و گمان بزنیم و بگوییم کودتا توسط اردوغان انجام گرفته، خیلی قانع کننده نیست.
زیرا اگر قرار باشد اقداماتی از سوی ارتش انجام بگیرد، ممکن است در ادامه اتفاقات ناگوار و غیرقابل پیش بینی رخ دهد که قابل پیشگیری نخواهد بود. یعنی نمی‌توان تصور کرد یک بخشی از ارتش وارد عملیات شوند و بخش دیگر ساکت بمانند.
همچنین این گمانه ناشی از تئوری توهم توطئه است که بنده قبول ندارم. چرا که اولا مشروعیت اردوغان خیلی آسیب ندیده بود و شکست این کودتا نشان داد که ایشان همچنان مشروعیت و محبوبیت دارد که مردم به خیابان‌ها آمدند و از ایشان و دولت دفاع کردند. ثانیا حزب عدالت و توسعه 49 درصد کرسی‌های پارلمان را بدست آورده و اردوغان هم با رای مستقیم مردم انتخاب شده و دولت را در اختیار دارد و اساسا وارد فرایندی که نتیجه آن مشخص نیست، نخواهد شد. یعنی معلوم نبود که اگر این کودتا نمایشی بود در جریان آن ارتش همچنان در این نمایش با اردوغان هماهنگ باقی می‌ماند.
بحث دیگر این که بعد از ماجرای پارک گزی در دسامبر 2013 و افشای فساد مالی، تصفیه حساب‌هایی با عناصر وابسته به فتح الله گولن در دستگاه قضایی، نیروی پلیس، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و حتی بعضا در ارتش صورت گرفته بود لذا در ماجرای اخیر، دولت این ظن را مطرح کرده بود که گولن پشت این کودتا قرار دارد. ضمن این که یک هفته قبل از کودتا چندین نفر از ژنرال‌های ارتش بازداشت شده بودند و ظاهرا در جلسه شورای عالی نظامی ترکیه خبری درز کرده بود که به دنبال دستگیری این ژنرال‌ها احتمالا حدود 700 نفر دیگر از میان نظامیان بازداشت خواهند شد.
بنابراین این گمانه مطرح است که این ژنرال‌ها چون می‌دانستند می‌خواهند بازداشت شوند پیش دستی کرده و دست به کودتا زده‌اند. حدس من این است که این کودتا قرار بوده زمان دیگری انجام شود اما به این دلیل، زودهنگام انجام گرفته است و برنامه ریزی‌ها برای عملیات کودتا ناقص انجام گرفت. درواقع در بدنه ارتش کودتا فراگیر نبود و در خود ترکیه نیز عملیات کودتاچیان تنها محدود به آنکارا و استانبول بود.
نقش رسانه در عقیم ماندن کودتای اخیر نیز قابل بررسی است؛ در دهه‌های پیشین که کودتا انجام می‌گرفت برد رسانه‌ها در این حد نبود اما امروز صدها کانال تلویزیونی در ترکیه وجود دارد. این در حالی است که کودتاگران فقط یکی دو شبکه را توانسته بودند اشغال کنند و چند ساعت بعد نیز آن رسانه‌ها توسط مردم بازپس گرفته شدند.
از سوی دیگر پیام اسکایپی رجب طیب اردوغان برای حضور مردم در خیابان‌ها، کودتاچیان را شوکه کرد و منجر به شکست کودتا شد.
همچنین ظاهرا برخی هواداران اردوغان در ارتش به او اطلاع داده بودند که هتل محل اقامتش را سریعا ترک کند و قرار بوده یک ساعت بعد از آغاز تحولات، آنجا بمباران شود.
از سوی دیگر گفته می‌شود که مقاماتی همچون فرمانده سابق نیروی هوایی ترکیه، دادستان نظامی نیروهای مسلح و یک مشاور حقوقی رئیس ستاد نیروهای مسلح ترکیه در طراحی این قضایا دست داشته‌اند. این مسئله نیز مطرح است که فرمانده سابق نیروی هوایی تمایلات و ارتباطاتی نسبت به فتح الله گولن داشته است. به عقیده من با در نظر گرفتن مجموعه عوامل احتمال این که کودتا توسط اردوغان هدایت شده باشد بسیار پایین و احتمال اینکه توسط عواملی که در بالا نام برده شده، صورت گرفته باشد بسیار قوی است. از سوی دیگر در پشت پرده گفته می‌شود که محمد بن سلمان، جانشین دوم ولیعهد و وزیر کشور عربستان و حتی امیر دبی نیز از این قضایا آگاه بوده‌اند. راجع به این احتمالات نمی‌توان با صراحت سخن گفت اما تاکنون خیلی دخالت خارجی در این کودتا منهای همین اخباری که ذکر شد، دیده نشده است.
جنبه دیگر بررسی این کودتا تبعات آن و برخوردهای بعدی با کودتاچیان از سوی رجب طیب اردوغان است؛ این انتظار که در ارتش و ساختار نیروهای مسلح، برخورد تندتر با عناصر دخالت کننده داشته باشند و تعداد بازداشتی‌ها بالا باشد، وجود داشت. باید توجه داشت که دموکراسی در ترکیه با وجود تمام مسائل و مشکلاتی که با آن مواجه بوده است، یکی از دموکراسی‌های مطرح در دنیای اسلام است. به نظر من این دموکراسی باید حفظ شود و رئیس جمهور ترکیه نیز برای حفظ آن دو راه پیش رو دارد؛ نخست اینکه به طریق دموکراتیک مسائل را دنبال کند و با پذیرش نقش مردم، آزادی بیان و آزادی‌های مدنی به سمت تقویت دموکراسی گام بردارد. دوم اینکه اکنون که دموکراسی و ابزارهای دموکراتیک به کمک رجب طیب اردوغان آمده‌‌اند و کودتا شکست خورده، این روند باید تقویت شود و هرگونه اقدامی که منجر به محدود کردن دموکراسی در ترکیه باشد، اردوغان را به اهداف خودش نایل نخواهد کرد.
اگر اقداماتی که اردوغان در عرصه سیاست خارجی قبل از کودتا شروع کرده بود و به دنبال ترمیم مناسبات خود با برخی کشورها یعنی کاستن از دشمنان و افزودن به دوستان بود را ادامه دهد، سیاست بسیار صحیحی است. اما باتوجه به تاثیر عوامل داخلی در مناسبات خارجی به نظر می‌رسد که چنین مسائلی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
به عقیده نگارنده، اردوغان نباید موج دستگیری‌ها را به این شکل گسترده به همه سازمان‌ها و نهادها گسترش دهد. محاکمه ارتشیانی که کودتا کرده‌اند خیلی جای بحث ندارد اما بدون شک چگونگی روند محاکمه کودتاچیان رصد خواهد شد و رئیس جمهور باید این موضوع را نیز مدنظر داشته باشد. با توجه به اینکه تشکیلات جماعت گولن در همه جای ترکیه مانند آموزش پرورش، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، سیستم پلیس، قضایی و اقتصاد وجود دارند، محاکمه‌ها باید در بستری آرام و با حفظ دموکراسی صورت بگیرد. در این صورت اردوغان هم داخل را می‌تواند مهار کند و هم خارج را. اما اگر روند بازداشت‌ها شدید باشد، مشکلاتی به بار خواهد آورد و منجر به تشکیل لشگر ذخیره در جبهه مخالفان خواهد شد.
در حال حاضر احزاب مخالف ترکیه مانند حزب جمهوریخواه خلق، حرکت ملی و دموکراتیک خلق‌ها، کودتا را محکوم کرده و اعلام کرده‌اند که در کنار دولت قانونی خواهند بود. البته آنها مواضع مخالف خود را همچنان دارند اما با جریان کودتا مخالفند. یکی دیگر از دلایلی که می‌توان گفت اردوغان پشت این کودتا قرار نداشته همین است که مخالفان عدالت و توسعه در پارلمان و دستگاه‌های مختلف حضور دارند و در جامعه هوادارانی دارند، لذا اگر این کودتا ساختگی بود، این مخالفان خبردار می‌شدند. اما تاکنون هیچ خبری منتشر نشده و آنها نیز کودتا را محکوم کرده‌اند. در نتیجه فضای سیاسی در ترکیه باید باز باشد و روند دموکراتیک و فضای باز ادامه پیدا کند. به نظر من این کودتا برای دموکراسی خوش یمن خواهد بود و اردوغان هم که قبل از کودتا به تندروی های خود پی برده بود و شروع به برخی تعدیل‌ها در سیاست خارجی و داخلی کرده بود، اکنون با حمایت مردم بیشتر به این موضوع واقف شده است. اگر اردوغان ارتش ذخیره مخالف برای خود ایجاد کند در عرصه داخلی و خارجی برای او مشکل ساز خواهد شد.
نظر شما