این منطقه از شهر را میتوان از قدیمی‌‌ترین بخش های بافت مرکزی زنجان به حساب آورد. در گذشته‌‌ای نه چندان دور علاوه بر عمارت ذوالفقاری، عمارت‌های بسیاری در شهر وجود داشت. اعیان و خانواده حاكم شهر عموما در این محل سكونت داشتند و دسترسی به بازار و سبزه میدان به راحتی و از سمت جنوب برایشان امكان پذیر بود. این عمارت با کاربری مسکونی و اداری برای حکمران زنجان از مجموعه بناهای اندرونی ، بیرونی و بخش‌های مختلفی تشکیل می شد. در حال حاضراز این مجموعه فقط عمارت بیرونی آن باقی مانده که به عمارت«محمود خان ذوالفقاری» معروف است. به روایاتی این خانه را سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) در اواخر حکومت قاجار بنا کرد و پس از وی محمود خان در آن اقامت داشت. خاندان ذوالفقاری از خانواده های قدیمی و سرشناس زنجان هستند که در گذشته از قدرت و نفوذ زیادی بر خوردار بودند. این خاندان، نوادگان ذوالفقارخان افشار خمسه‌ای (متوفی به سال 1195 هـ . ق) از طایفه ترک افشار هستند که در دوره کریم خان زند زمام امور را در منطقه زنجان در دست گرفتند و به عنوان رجال سیاسی و مالکان و زمین داران بزرگ قدرت خود را تا انقلاب اسلامی حفظ کردند.
معماری
بنای ارزشمند عمارت ذوالفقاری با سبکی متاثر از الگوهای معماری غربی و با حفظ سنت های معماری ایران قدیم به مساحت 1176 متر مربع، در 2 طبقه ساخته شده و در گذشته شامل حصار، سردر ورودی، حیاط و بخش مسکونی و اداری بوده است. طبقه همکف بخش اداری و دفتری عمارت محسوب می شد و طبقه اول آن مسکونی بود. مصالح به کار رفته در بنا خشت، آجر و سنگ و پوشش سقف خانه از نوع شیروانی است. این نوع پوشش در دوران پهلوی در خانه های زنجان بسیار رایج بود. پوشش سقف عمارت ذوالفقاری یکی از اولین نمونه های پوشش شیروانی در زنجان است. در بخش مرکزی سقف، نورگیر زیبایی با عنوان کلاه فرنگی تعبیه شده است. بنا با فلز، سنگ، آجر، گچ، چوب و کاشی تزئین شده که بسیار متنوع و چشم‌گیر است و از نظر تزئینات معماری یكی از زیباترین بناهای شهر محسوب میشود. علاوه بر نمای جنوبی ساختمان كه سرتاسر آن با تزئینات آجركاری معمول اواخر قاجار- اوایل پهلوی - تزئین شده، قسمت های مختلف داخل آن نیز دارای تزئینات متنوع است. درپایین دیوارهای طبقه همکف کاشی‌کاری برجسته با رنگ‌های قهوه‌ای، زرد و قرمز انجام شده و تزئینات سنگی و گچی را بیشتر در ستون‌های ورودی همکف و ایوان‌های ستون دار طبقه اول میتوان مشاهده کرد. سر ستون‌های گچی ایوان‌های طبقه اول از زیباترین تزئینات گچی باقی‌مانده است. سقف بیشتر اتاق ها آراسته به لمبه‌کاری چوبی و نقش‌های متنوع است. اما بیشترین تزئین در نمای جنوبی بنا دیده میشود. نمای جنوبی به صورت یکپارچه با انواع آجرچینی و با طرح‌های مختلف تزئین شده است. در سال 1379 میراث فرهنگی استان تصمیم به حفاظت و مرمت عمارت گرفت و بنا در چندین مرحله مرمت و بازسازی شد. با انتقال مجموعه آثار به‌دست آمده از معدن نمک چهر آباد در سال 1386 ، موزه موقت مومیایی‌ها در این مکان به‌وجود آمد و در سال 1388 اولین موزه باستان‌شناسی استان در عمارت ذوالفقاری افتتاح شد. در حال حاضر موزه در 2 طبقه تعبیه شده و شامل بخش های حیاط ، طبقه همکف و اول است.
حیاط موزه
عمارت ذوالفقاری پیش از احداث خیابان زینبیه دارای حیاط، دیوار و سردر ورودی بود. در جریان توسعه و تعریض خیابان طالقانی دیوار و سردر ورودی بنا به طور کامل تخریب شد و با احداث خیابان زینبیه و عبور آن از داخل حیاط عمارت، قسمتی از عرصه بنا از بین رفت و بخش عمده دیگر به پارک تبدیل شد. در حال حاضر بخش کوچکی از حیاط بنا در بخش جنوبی باقی مانده که با حصارهای فلزی پیرامون آن از خیابان زینبیه جدا شده و محل نمایش چند قوچ سنگی منحصر‌به‌فرد است.
طبقه همکف
طبقه همکف موزه شامل چند بخش مختلف است. سالن اصلی محل فروش بلیت است. اتاق مانیتورینگ و یگان حفاظت موزه و نیز کارگاه مرمت اشیا و بانک سفال استان نیز از جمله بخش‌های طبقه همکف موزه باستان‌شناسی هستند. در بانک سفال استان هزاران قطعه سفال کشف شده از کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناختی نگهداری میشود. همچنین طبقه همکف محل نمایش اشیای دوران پیش از تاریخ است. در ویترین‌های طبقه همکف اشیایی از عصر پارینه سنگی تا پایان دوران مس و سنگی شامل انواع ابزارهای سنگی، فلزی، استخوانی، ظروف سفالی، مهرها و اثر مهرها نگهداری میشود.
طبقه اول
دسترسی به طبقه اول موزه از طریق یک رشته پلکان در وسط سالن مرکزی امکان پذیر است. طبقه اول موزه نیز چون طبقه همکف از قسمت های مختلفی تشکیل شده است. از جمله می توان به سالن های نمایش اشیای عصر آهن اشاره کرد. در این سالن‌ها آثار تاریخی جالب توجهی از این دوره شامل انواع سفال‌ها، پیکرک‌ها، ادوات جنگی، اشیای تزئینی به نمایش درآمده است. ظروف سفالی دوره تاریخی از جمله ظروف دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی از دیگر اشیای طبقه اول موزه هستند. همچنین مجموعه ارزشمندی از ظروف شیشه‌ای، نسخ خطی، کتاب‌ها و ظروف سفالین دوره اسلامی از دیدنی‌های دیگر این طبقه هستند. سکه‌های دوره‌‌های مختلف ایران و اجناس متفاوت را نیز می توان در بخش ویترین سکه‌‌ها مشاهده کرد. اما جالب‌ترین بخش طبقه اول عمارت ذوالفقاری محل نگهداری و نمایش مجموعه کشف شده از معدن نمک است. این مجموعه شامل 2 سالن مرتبط با هم است.
در سالن مردان نمکی علاوه بر بقایای سه مومیایی 2و3و5، اشیا و لوازم مختلف مربوط به معدنکاوی دوران باستان شامل انواع ابزارهای استخراج نمک، طناب، پیه سوزهای سفالی و اشیای چوبی هم به نمایش درآمده است.
در سالن مجاور بر سالن مردان نمکی نیز مجموعه شگفت‌انگیزی از بافته‌‌های دوران هخامنشی و ساسانی شامل انواع پارچه‌های ساده و منقوش با رنگ‌ها و بافت های متنوع نگهداری می شود.
۴۸
نظر شما