در استانی که کمآبی امانش را بریده، بسیاری از این میگویند که برداشت بیرویه آب به بخشهای تجدیدناپذیر زمین رسیده است و هر چقدر هم باران ببارد باز جبران آب از دست رفته را نخواهد کرد.
تهدید تمدن
احتمالا بسیار شنیدهاید که میگویند شاید به زودی سراسر جنوب ایران به قدری بیابانی شود که دیگر اثری از زندگی در آن باقی نماند. خانهها، آپارتمانها، کارخانهها و میراث فرهنگی همچون تخت جمشید زیر خاک دفن شوند و اهالی فارس چاره ای نداشته باشند جز اینکه کوله بار سفر را بسته و از جنوب کشور به مناطقی که هنوز اندکی آب دارد مهاجرت کنند. این طور نیست که این تنها سخن کارشناسان باشد؛ وزیر نیرو همین چند وقت پیش تعارف را کنار گذاشت و هشدار داد که بحران آب ،اصل تمدن ایرانی را تهدید میکند و گویا خاستگاه این بحران درست در استانی است که میتوان آن را خاستگاه تمدن ایرانی نامید؛ استان فارس. آن طور که عبدالکریم جامع، مدیرکل هواشناسی فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید، در سال آبی گذشته- یعنی از مهرماه 94 تا پایان شهریورماه 95- در فارس در مجموع 236 میلی متر باران باریده است؛ این در مقایسه با سال آبی پیش از آن افزایشی 14 درصدی را نشان میدهد؛ اما از میانگین 290 میلی متری بلند مدت سالانه هنوز 19 میلی متر کمتر است. جامع می افزاید: «در سال آبی گذشته 206 میلی متر باران باریده بود که بارشهای سال آبی 94-95 نشان دهنده افزایشی 14 درصدی است، اما هنوز بارش ها با میانگین بلند مدت که 290 میلی متر است، فاصله دارد.»اکنون بارشها شاید تنها به قدر نیاز به آب آشامیدنی شهروندان ساکن در فارس بسنده کند ولی هنوز چشم کشاورزان در فارس به آبی است که از پشت سدها به ویژه سد درود زن رهاسازی میشود. این در حالی است که در روز بهره برداری از سدی چون درودزن، قرار بود آب این سد تنها صرف کشاورزی شود ولی اکنون که سد با کمبود چشمگیر منابع آب روبروست چیزی تقریبا دو برابر مساحت زمان بهره برداری از سد، زمین زیرکشت در زیر دست سد درودزن قرار دارد؛ ضمن اینکه هم اکنون 30 درصد منابع آب شرب مصرفی مردم شیراز از سد درود زن تامين ميشود و قرار است با بهره برداری از خط دوم آب رسانی به شیراز، این میزان به 60 درصد افزایش پیدا کند. اکنون و آن طور که شرکت آب منطقه ای فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب» اعلام میکند، سد درود زن حتی 38 میلیون مترمکعب آب کم دارد و آب داخل آن به میزانی که برای پایداری سد نیاز است، رسیده است که این یعنی کمتر از یک سوم ظرفیت این سد. سد ملاصدرا هم که از دیگر سدهای بزرگ فارس به شمار میرود هم وضع مشابهی دارد؛ از قرار معلوم سد ملاصدرا هم 17 میلیون مترمکعب آب کم دارد.
در این میان بهترین وضع را می توان در سد سلمان فارسی دید که 179 میلیون مترمکعب آب در آن ذخیره شده است. در واقع هم اکنون مجموع سدهای استان بیش از 99 میلیون مترمکعب آب ذخیره قابل استفاده دارند حال آنکه پارسال در چنین موقعیتی مجموع آبهای ذخیره در سدهای استان 136 میلیون متر مکعب بوده است. این در حالی است که سدهای فارس مجموعا 2 میلیارد و 852 میلیون مترمکعب ظرفیت دارند و به استثنای 486 میلیون مترمکعبی که برای پایداری سدها نیاز است انگار سدهای فارس اکنون تنها یک بیستم ظرفیت شان آب ذخیره دارند.
قربانیان بحران آب
ایران سرزمین متنوعی است؛ تنوع تا جایی است که در استانی نزدیک فارس، یعنی استان خوزستان به قدری باران میبارد که ده ها سد بزرگ آن استان از آب سرریز میشود ولی فارس به عنوان استانی که بزرگترین تولید کننده محصولات کشاورزی کشور به شمار می رود، باید با انبوه مشکلات ناشی از خشکسالی بسازد. در واقع با وجود خشکسالی، آن طور که سیاوش محمدی، رئیس اداره طبیعی محیط زیست فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب» میگوید، در این استان محصولات آببری چون شلتوک کشت میشود؛ اما بزرگترین قربانی خشکسالی در فارس و کاهش بارشها،تالابهای استان بودهاند؛ تالاب هایی چون پریشان و ارژن کاملا خشکیدهاند و از بختگان و طشک تنها یک شورهزار باقی مانده است. محمدی میگوید: «تالاب مهارلو پارسال از بارندگيها كاملا آب گيري شد اما در تالاب بختگان و طشک تنها بین 5 تا 30 درصد آبگیری اتفاق افتاد اما هنوز تالاب های کم آب و بی آب در فارس وجود دارد که از جمله میتوان تالاب ارژن، پريشان و كافتر را نام برد که هیچ کدام آبگیری نشده اند.»البته فارس تنها از خشکسالی رنج نمیبرد؛ بسیاری از کارشناسان میگویند، خشکسالی یک پدیده طبیعی است و فارس در تاریخ خود به صورت مداوم- هر 50 سال یک بار- با خشکسالیهای 7 تا 10 ساله روبرو شده اما آنچه خشکسالی اخیر فارس را به بحران تبدیل کرد این بود که بسیاری به جان منابع آب فارس افتاده و شیره جان استان را کشیدند. رئیس اداره طبیعی محیط زیست فارس می گوید: «تنها دلیل بی آبی و کم آبی در فارس ،كاهش بارندگي نیست، حفر چاه هاي مجاز و غيرمجاز و استفاده غیر قانونی و غیر مجاز از چاه هاي مجاز دلیل دیگری است که بحران خشکسالی را به اینجا رسانده است.»
این ها همه در شرایطی است که کشاورزی به شکلی بیرویه در فارس ادامه دارد. برای نمونه مجموع تقریبا یک میلیارد مترمکعبی سد درودزن در زمان بهره برداری برای 40 هزار هکتار زمین زیرکشت برنامهریزی شده بود ولی این طور که اکنون رئیس اداره طبیعی محیط زیست فارس میگوید نزدیک به 120 هزار هکتار زمین در زیردست درودزن زیرکشت است؛ حال آنکه درودزن اکنون تنها به اندازه آب مورد نیاز پایداری خود دارای منابع آب است. افزون بر این برخی سدهای استان مانند سد سیوند هم به کلی خشکیده اند.
برداشت از منابع تجدید ناپذیر
اما زیانهای ناشی از بحران آب تنها به کشاورزی خلاصه نمیشود؛ برخی کارشناسان میگویند حتی اگر بارشها افزایش چشمگیری پیدا کند، دیگر جبران منابع آبی که در عمق زمین قرار دارد و بخش عمده ای از آن در فارس از دست رفته است را نمیکند؛ برای جمعآوری این بخش از منابع آب هزاران سال بارندگی نیاز است و پرفسور عزت ا... رئیسی، استاد زمین شناسی دانشگاه شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید این منابع تنها یک بار در سراسر تاریخ بشر شکل گرفته است: «ما خود خشکسالی را تشدید کرده ایم. در واقع منابع آب ما دو دسته است؛ یکی منابع آب تجدید پذیر چون آبخوان ها که با بارندگی های جدید دوباره در آن ها آب ذخیره میشود و دیگر حجم آبی که 15 برابر آب تجدیدپذیر ماست ولی تنها یک بار در تاریخ شکل
می گیرد ما در خشکسالی اخیر به استفاده بیش از اندازه این منبع روی آورده ایم.»آنچه بیش از همه منابع آب فارس را در خطر نابودی قرار داد کشاورزی بود.
فارس سالها محصولات مورد نیاز کشور را تولید کرده ولی حتی صنایع تبدیلی بخش کشاورزی در این استان شکل نگرفته است؛ همین است که کشاورزی سود چندانی روانه جیب کشاورزان هم نمیکند. در این شرایط کشاورزان و باغداران که معیشت خود را در خطر می بینند به برداشت آب از عمق زمین روی آورده اند. برای نمونه در جهرم عمق چاه ها به گفته برخی مسئولان به حدود 600 متر رسیده است.
اکنون کارشناسان میگویند همین الان هم برای رویارویی با بحران آب دیر شده است. آنها هشدار می دهند که اگر همچنان دست روی دست گذاشته شود، بحران های اجتماعی در پیش خواهد بود.
46
نظر شما