داعش مساله فرعی است

گزارش‌ها از افزایش تحرکات نظامی ائتلاف‌های چندگانه در حاشیه موصل و حلب دارد. در این‌حال نشست لوزان با حضور وزیران امور خارجه ایران، ایالات متحده، روسیه، ترکیه و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس به همراه عراق و مصر "تأمین آتش بس ویافتن راه‌های برقراری صلح و ثبات در سوریه و بالتبع عراق" در دستور کار خود دارد.

صورت مساله می‌توانست امید بخش باشد اگر از یکسو شمار نیروهای عمل کننده در میدان برای هدف واحد _ همانگونه که در دستور کار نشست لوزان اعلام شده_ تصمیم به اقدام داشتند. ولی به نظر می‌رسد فاصله دیدگاه‌ها چنان است که موضوع داعش فرع بر مساله اصلی است. به عبارت دیگر ممکن است چنین به نظر آید که همه طرف‌ها برای سرکوب و خروج داعش از صحنه توافق دارند اما بیش از آنکه حذف داعش محور تعاملات باشد، سهم خواهی؛ اهداف استراتژیک و سرانجام مهندسی موازنه قدرت است که مناقشه میان طرف‌ها را تا مرز منازعه و رودر رویی نزدیک کرده است.

نگاهی به چگونگی آرایش نیروهای ضد داعش در آستانه حمله به موصل نشان می‌دهد که آینده با رفتن داعش به صلح نزدیک نمی‌شود. اکنون دولت عراق درحالی به کمک نیروهای خود از جمله ارتش و حشد الشعبی( مبارزان شیعه) آماده حمله به موصل است که امریکا نیز با تسلیح نیروهای "حشد الوطنی" ( مبارزان سنی) و نیز پیشمرگه‌های کرد قرار است از جبهه جنوب به مواضع داعش در موصل حمله کند. در این حال ترکیه نیز که نظامیانش با ایجاد شش پایگاه در درون خاک عراق مستقر شده‌اند، مدعی مشارکت فعال برای حمله به داعش است. عربستان و متحدان عرب او نیز با مسلح کردن نیروهای وابسته تحرکات خود را آغاز کرده‌اند. تعارض مواضع نیروهای مشارکت کننده در حمله قریب‌الوقوع به موصل با پیش‌بینی نتیجه سرکوب و یا فرار داعش، خود آبستن رخدادهایی است که نمی‌تواند به تقویت استقرار صلح در عراق و حتی موصل بینجامد. به نظر می‌رسد در این هنگام، نقش داعش پایان یافته اما نقش آفرینی دیگران تازه شروع می‌شود. تعارض‌ها میان نیروهای عمل کننده در موصل می‌تواند جنگ با داعش را در وهله دوم اهمیت قرار دهد. کافی است نیروهای هریک از طرف‌ها وارد میدان شوند. آنگاه سهم خواهی‌ها و ادعاها روشن‌تر از دیروز بیان خواهد شد. دولتمردان ترکیه از همین حالا مدعی نامشروع بودن پیمان لوزان در سال 1923 و توافق 1925 با دولت عراق شده‌اند. در توافق و پیمان بالا که پس از جنگ جهانی اول انجام شد، ترکیه عثمانی موصل را به عراق واگذار کرد. حالا ترک‌ها مدعی دوباره آن شده‌اند. نگرانی و اعتراض حیدرالعبادی از حضور نظامی ترکیه در عراق نیز با اطلاع از همین دیدگاه و نیت ترک‌ها در موصل است.

حلب در سوریه وضع بهتری ندارد. در آنجا نیز اگر سخن از حمله قریب‌الوقوع برای سرکوب داعش می‌شود و یا بشار اسد با صراحت اعلام می‌کند:‌" هیچ راه سومی پیش‌ روی تروریست‌ها نیست، یا باید معبری باز شود که همه به ترکیه بازگردند و یا باید همانجا که هستند کشته شوند"‌ به در‌هم تنیدگی نیروهای مخالف رژیم خود اشاره دارد که به نظر او لازم است پیش از شروع حمله بزرگ، مواضع خود را اصلاح کنند. این خواست با نگاه به واقعیت‌های جاری در حوزه میدانی سوریه و کیفیت حامیان آنان، حداقل در حال حاضر ممکن نیست. همین وضع در نشست لوزان نیز جاری است. در حال‌حاضر ایالات متحده با شمار متحدان خود در یکسو و روسیه با متحدانش در سوی دیگر در حالی به بحث در‌باره سرنوشت داعش مشغولند که چانه‌زنی آنان به منازعه نزدیک شده است. حالا از احتمال حمله متحدان غربی با حمایت برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به مواضع نیروهای هوادار بشار اسد سخن گفته می‌شود.

ممکن است حملات قریب‌الوقوع به مواضع داعش در موصل و حلب به سرکوب یا خروج این جریان از عراق و سوریه بینجامد، اما بی‌گمان فاز تازه‌ای از جنگ را باید در سوریه و عراق انتظار کشید. اکنون داعش فرع بر منازعات اصلی است.