سر صحبت را با او باز کرده بودم و او هم که موی و ریش سفید مرا دلیلی برای گفتن درد دل‌هایش تلقی کرده بود، از اینکه در قدیم نوع‌دوستی و نیکوکاری بیشتر از حالا بود مواردی را ذکر می‌کرد. نمی‌خواستم ذهنیتش را تغییر دهم (نه درباره سن و سال خودم، نه در مورد نبود یا کمبود نوع‌دوستی در آدم‌های این عصر و روزگار)، اما صحبت‌هایش مرا به فکر فرو برد که برای افزایش نوع‌دوستی در کودکان چه می‌توان کرد و از کجا باید شروع کنیم.
تا همین اواخر، روان‌شناسان به ما آموخته بودند که کودک موجودی کاملاً خودخواه و دربست در پی ارضای نیازهای شخصی خویش است. اما تحقیقات تازه‌تر روان‌شناسی این آموزه‌ها را با تردیدهایی جدی مواجه کرده است. برای نمونه، فلیکس وارنکن، روان‌شناس مؤسسه ماکس‌پلانک در لایپزیک آلمان، طی سه سال اخیر با تحقیقاتی، رفتار نوع‌دوستانه کودکان کم‌سن و سال را بررسی کرده است.
او در مطالعات خود یک آزمایش تجربی انجام داد، به این شکل که شیئی را از روی یک نردبان به کف اتاقی که در آن بچه‌های کوچک بودند می‌انداخت (15 مرتبه این کار تکرار می‌شد) و سپس بررسی می‌کرد که آیا بچه‌های خردسال شیء را برمی‌دارند به او بدهند یا خیر. این روان‌شناس براساس مطالعات نتیجه‌گیری کرده که «انگیزه‌های خودخواهانه و نوع‌دوستانه از همان آغاز حیات در درون کودک در حال تعارض و رقابت با همند، ولی بزرگ ترها می‌توانند تمایلات ذاتی نوع‌دوستانه و مطلوب را در بچه‌ها بارورتر کنند و پرورش دهند.»در حقیقت، والدین، معلمان و مصلحان جامعه می‌توانند با اعمال و کردار خود بچه‌ها را نوع‌دوست تر و نیکوکارتر کنند. اما چگونه؟
آموزش نوع‌دوستی در خانه
همان‌گونه که ذکر شد، انواع تحقیقات چند سال اخیر نشان می‌دهد که حتی نوزادان 18 تا 24 ماهه هم شواهدی از رفتار نوع‌دوستانه از خود بروز می‌دهند. این موضوع نشان می‌دهد که حتی خردسالانی که هنوز چندان هم اجتماعی نشده‌اند به طور فطری آماده کمک به دیگرانند. اما نکته مهم آن است که والدین به عنوان سرمشق‌های کودک نقشی حیاتی در بروز و توسعه رفتارهای فوق در بچه‌ها دارند.تحقیقان نشان می‌دهد که(1) اگر والدین خود عمل یا رفتار نیکوکارانه انجام دهند و فرزند آن را ببیند و (2) رابطه والدین و کودک خوب باشد، کودک با احتال بسیار زیاد فردی نوع‌دوست خواهدشد.
پروفسور گیل‌کلاری در مجله «رشد کودک» در این زمینه می‌نویسد: «نیکوکارانی که تعهد به انجام کارهای نوع‌دوستانه دارند والدینی داشته‌اند که خود فعالیت‌های یاری‌رسان داشته‌اند، از این طریق سرمشق‌های خوبی برای بچه‌هایشان بوده‌اند و در عین حال، روابط والد ـ فرزندی در خانواده آنها خوب بوده است. اما کسانی که چندان گرایش‌های نوع‌دوستانه نداشته یا پس از شروع کار خیر آن را ادامه نداده‌اند نه والدینشان سرمشق‌های خوبی برای آنان در زمینه نیکوکاری بوده‌اند، نه رابطه خوبی با پدر و مادرشان داشته‌اند.» کلاری در این زمینه مسئله‌ای را بیان می‌کند که بسیار اهمیت دارد. می‌گوید: «بچه‌ها به آنچه والدین انجام می‌دهند توجه می‌کنند، نه به صرف حرف‌هایی که آنان می‌زنند. بچه‌ها در صورتی که رابطه خوبی با پدر و مادرشان داشته باشند، احتمالاً بیشتر، آنها را سرمشق خود در رفتار نوع‌دوستانه قرار می‌دهند.»
آموزش نوع‌دوستی در مدرسه
اما والدین تنها کسانی نیستند که بر نوع‌دوست شدن بچه‌ها اثر می‌گذارند. معلم‌ها هم در این زمینه نقش مهمی دارند. پروفسور الیوت ارونسون از دانشگاه کالیفرنیا نشان داده که اگر به جای رقابت و چشم و همچشمی مخرب به دانش‌آموزان کار مشارکتی را بیاموزیم و به دانش‌آموزان یاد دهیم که به کودکان دیگری که چندان وضعیت تحصیلی یا اجتماعی مناسبی ندارند کمک کنند، آنان احتمالاً همدل‌تر می‌شوند و از پیشداوری علیه دیگران بیشتر پرهیز می‌کنند.ارونسون معتقد است که باید بچه‌ها درک کنند که لازم است به حرف‌های بچه‌های جوامع دیگر گوش بدهند و به فکر هم باشند. این آزمون خوبی برای تعیین سطح همدلی و نوع‌دوستی دانش‌آموزان است، چون همدلی یک شاخص اصلی نوع‌دوستی در آدمی است.
کودکان نوع‌دوست، بزرگسالان نوع‌دوست
بررسی‌ها نشان می‌دهد که کودکان نوع‌دوست به بزرگسالانی نوع‌دوست تبدیل می‌شوند. دکتر نانسی ایزنبرگ در این مورد از «استدلال اخلاقی دگرمحور» یاد می‌کند و معتقد است کودکانی که در دوران بچگی خود به خود (و نه در پاسخ به یک درخواست) اعمال جامعه‌یار و پسندیده انجام می‌دهند در بزرگسالی به سمت «استدلال اخلاقی دگرمحور» روی می‌آورند. ایزنبرگ می‌گوید کسانی که رفتارهای نوع‌دوستانه‌ای در کودکی دارند در دهه بیست سالگی عمرشان هم به همان شکل عمل می‌کردند.
نظر شما