نگرانی از شتاب‌گرفتن قیمت دلار در ایران نخستین‌بار در دوران پس از جنگ و در پی اجرای سیاست‌های ارزی شناورسازی با هدف آزادسازی قیمت ارز به وجود آمد. با اجرای سیاست‌های تعدیل اقتصادی در دوران سازندگی پس از جنگ، اصلاح ساختار کنترل‌شده بازار چند نرخی نیز در دستور کار بانک مرکزی به ریاست محمد‌حسین عادلی قرار گرفت. پس از آن دوران نیز نگرانی از حصول دلار هزار تومانی ریشه در سیاست‌هایی داشت که در آن دوران از سوی مرحوم نوربخش برای اصلاح قیمت دلار به اجرا گذاشته شده بود وقیمت دلار را به مرز هشتصد تومان رسانده بود. ولی به نظر می‌رسد شایعه آن روز در دوران اوباما در حالی تحقق پیدا می‌کند که دوران‌های فوق از چند نظر به هم تشابه دارند.
اول، اجرای سیاست‌های اصلاح قیمت دلار بانک مرکزی ایران در آن سال‌ها دقیقاً در زمان کاهش درآمدهای نفتی از سوی نوربخش برای جبران بودجه کشور تجویز شد.
دوم آنکه در آن دوران هم مانند امروز آمریکایی‌ها با سپردن سکان هدایت اقتصادشان به یک رییس جمهور دموکرات انتظار داشتند از تبعات جنگ خلیج فارس نجات پیدا کنند. نکته تشابه جالب دیگر هم آنکه در هر دو دوره انتظار تغییرفضای تیره روابط دو کشور از جمله احتمالات قریب به یقین بوده است.
اما اینکه چرا این اتفاق امروز افتاد سوالی است که محمد تقوی استاد اقتصاد برای توضیح آن بر دو موضوع حجم اقتصاد آمریکا در مقایسه با ابعاد اقتصاد جهان و ساختار تقاضا در اقتصاد ارز در بازار ایران تکیه می‌کند. وی در توضیح می‌گوید: به رغم ورود ارزهایی مانند یورو و ین به مبادلات منطقه‌ای وتا حدی جهانی هنوز 65 درصد مبادلات اقتصادی در سطح جهان با دلار انجام می‌شود و در شرایطی که رکود اقتصادی از آمریکا آغاز شد در عمل واردات این کشور و در نتیجه حجم مبادلات آمریکا در اقتصاد جهانی کاهش پیدا کرد که این مسئله به معنی کاهش حجم عرضه دلار به بازارهای جهانی است.
تقوی عقیده دارد:کاهش عرضه دلار که با درونگرا شدن اقتصاد آمریکا رخ داده است باعث ایجاد مازاد تقاضای دلار در بازارهای بین المللی پول ودرنهایت افزایش قیمت این ارز در سطوح جهانی شده است.
محمد تقوی در توضیح ابعاد این مسئله بر بزرگی ابعاد اقتصاد آمریکا تاکید کرده می‌گوید: 30 درصد تولید ناخالص جهاد در چارچوب اقتصاد آمریکا انجام می‌گیرد و زمانی که اقتصادی با چنین ابعاد عظیمی مبادلات خود را با دیگر کشورهای جهان کاهش می‌دهد تاثیرات عظیمی بر مبادلات اقتصادی می‌گذارد که یکی از آنها رشد قیمت دلار بوده است.
این استاد اقتصاد در پیش بینی وضعیت بحران اقتصادی عنوان می‌کند آمریکا با توجه به قدرتی که برگرفته از همین سهم بالا در تولید ناخالص جهانی است بسیار راحت تر از دیگر کشورهای دنیا بحران اقتصادی را پشت سر خواهد گذاشت و می‌توان انتظار داشت که اقتصاد این کشور از اوایل سال 2010 جان تازه‌ای بگیرد ولی این بحران برای کشور هایی مانند ایران شکل دیگری دارد وشاید بتوان گفت پایان بحران اقتصادی برای آمریکا تازه آغاز بحران برای دیگر کشورهاست.
تقاضای سفته بازی
وی در ادامه با اشاره به ساختار بازار ارز در داخل ایران می‌گوید: افزایش قیمت دلار در ایران بیشتر ناشی از افزایش تقاضای سفته بازی است و در واقع نوعی واکنش به رشد قیمت‌های جهانی و کاهش عرضه دلار در سطح جهان باید تلقی شود ولی این شرایط در صورت وجود ذخایر ارزی می‌توانست برای ایران یک فرصت تلقی شود. تقوی با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته از سوی دولت برای تغییر ترکیب سبد ارزی کشور در سال گذشته افزود: اگر دولت در شرایط کنونی سهم خوبی برای دلار در سبد ذخیره ارزی داشت می‌توانست از شرایط پیش آمده حداکثر استفاده را ببرد.
وی درپاسخ به این پرسش که در شرایط فعلی برای جلوگیری از رشد قیمت‌ها چه می‌توان کرد، می‌گوید: دولت باید در مبادلات خارجی خود به سمت ارزهای جایگزین برود تا بتواند از این طریق تا جایی که امکان دارد از افزایش هزینه‌های تولید در کشور جلوگیری کند که البته این امر نیز منوط به راضی کردن طرف‌های تجاری ایران مانند چین است که حاضر شوند در مبادلات خود با ایران از ین، یوان، یورو یا هر ارز دیگر غیر از دلار استفاده کند.
پیش‌بینی دلار 1100 تومانی
احمد میرمطهری از زاویه‌ای دیگر به شرایط حاکم بر بازار دلار در ایران نگاه کرده و می‌گوید: کاهش درآمدهای ارزی ایران که به دنبال کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی رخ داده است دلیل اصلی رشد قیمت این ارز در بازار ایران است.
وی در ادامه می‌افزاید: پیش بینی اولیه من این بود که قیمت دلار در اسفندماه به حدود 1100 تومان برسد ولی با توجه به رکود بیش از انتظار صنایع کشور در عمل سرعت رشد قیمت دلار کمتر از پیش‌بینی‌های اولیه بود و در مرز 1000تومان متوقف شد.
میرمطهری با تاکید بر نقش پررنگ دلار در مبادلات بین‌المللی می‌گوید: با کاهش ورود دلار به بازار طی سال جاری در صورتی قیمت دلار از مرز 950 تا هزار تومان فعلی فراتر نمی‌رود که دولت بتواند با عرضه دلار حمایتی از ورود تقاضای بنگاه‌های اقتصادی به بازار آزاد جلوگیری کند.
وی با تاکید بر نقش دولت در تعیین قیمت دلار عنوان می‌کند در صورتی که دولت نتواند تقاضای تولید کنندگان را برای دلار تامین کند بعد از ورود این تقاضا به بازار ارز به‌طور حتم شاهد سرازیر شدن نقدینگی سرگردان به بازار دلار خواهیم بود که این مسئله نیز می‌تواند باعث جهش قیمت دلار در بازار شود.
فشار کسر بودجه بر دلار
این مدرس اقتصاد با ابراز نگرانی از کسر بودجه ریالی دولت در سه ماهه دوم سال می‌افزاید: در صورتی که دولت با کسر بودجه ریالی مواجه شود احتمال می‌رود که برای تامین این کسری مانند برخی از سالهای گذشته به بازار ارز رو بیاورد تا با فروش ارز در بازار داخلی کسری بودجه خود را جبران کند که این مسئله به طور حتم به افزایش تقاضای سفته بازی در بازار منتهی شده و به منحنی رشد قیمت دلار شیب تندتری خواهد داد. وی تاکید دارد تنها در صورتی که دولت بتواند ارز 950 تومانی را در اختیار واحدهای تولیدی قرار دهد می‌تواند از افزایش هزینه‌های تولید جلوگیری کند. آنچه در اظهار نظر کارشناسان بازار پولی مشترک وقابل تامل است کمبود ذخایر ارزی و بحران رشد هزینه تولیدی است که می‌توانست در صورت وجود این ذخایر رخ ندهد.
متاسفانه دولت در شرایط رونق بازار نفت با این توهم که شرایط رونق دائمی است به هزینه بی‌رویه درآمدهای حاصل از فروش نفت کرد و در کنار این روند خطا، سیاست تغییر سبد ارزی کشور از دلار به یورو ودیگر ارزهای بین المللی به شکلی شتابزده در پیش گرفت وهمین مسئله باعث شد در شرایط کنونی که بحران مالی اقتصاد جهانی را در هم پیچیده است اقتصاد کشور هیچ پشتوانه‌ای برای مقابله با این بحران نداشته باشد.
امروز در شرایطی شاهد نزدیک شدن قیمت دلار به هزار تومان هستیم که پیش بینی می‌شود دولت در سال88 باکسر بودجه‌ای 8400 میلیارد تومانی مواجه باشد و در حالی به دورتازه‌های بحران نزدیک می‌شویم که نرخ رشد بیکاری به 20 درصد نزدیک می‌شود ومتاسفانه دولت حاضر نیست چشم بر این واقعیت‌ها بگشاید.
نظر شما