دوار(سیاه چادر)؛ همپای تاریخ بشر و همدم عشایر

به گزارش ایرنا، انسان از زمانی که به ضرورت زندگی اجتماعی پی برد و به حکم نیاز، بدان گرایش پیدا کرد از امکانات و ابزاهای اولیه زیادی برای اسکان و در امان ماندن از حوادث استفاده کرده است که می توان به غارها، آلونک ها، آلاجیق ها، سرپناهای دست ساز و دیگر مساکن و اماکن در اعصار و زمان های متمادی و مختلف اشاره کرد.
پس از عبور بشر از ادوار گوناگون و مبارزه مشقت بار با خشونت طبیعت و دستیابی به صنایع و مصنوعات، سیاه چادر بعنوان مامنی آرام و بادوام، فراخ و محکم، امن و قابل حمل وآسان و چند منظوره در زندگی کوچ رو و عشایر نمود یافت و سبک و سیاق این شیوه از زیست بشری را با تحول عظیم و تحسین برانگیزی روبرو کرد.
استحکام و اطمینان، فراغ و دلنشین، روشن و دل انگیز، سبک و قابل حمل، گرما زا در زمستان و خنک در تابستان، به روز و باستانی، محکم و مقاوم و رفیع و خوش منظر بودن از مهمترین شاخصه های دوار عشایر در استان ایلام است.
کارشناس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان آبدانان به خبرنگار ما گفت: این پناهگاه نوین و با صفا و قشنگ و پر برکت از 700 سال قبل تا به حال مورد استفاده مردم عشایرنشین ایران قرار گرفت و تاکنون نیز از جایگاه ویژه و اعتبار بی بدیلی در بین ایرانیان بخصوص استان های زاگرس نشین برخوردار است.
محمد دامیار افزود: زندگی دامپروری و عشایری که اقتصاد ملی و عمومی آن برپایه پرورش حیوانات اهلی مثل بز، گوسفند، گاو، گاومیش، الاغ، قاطر، مادیون، اسب و انواع طیور طراحی شده است.
به گفته وی، عشایر برای اسکان و یکجانشینی باید هزینه های سنگینی برای ساخت و ساز و مصالح مورد نیاز را می پرداختند مجبور بودند که بخاطر مصون ماندن از گزند حیوانات وحشی، حشرات موزی، سوز سرما و شراره گرما، برای خود مسکنی مناسب و مقرون به صرفه دست و پا کنند که بهتر از سیاه چادر مقدور و میسور و به نفع آنها پیدا نشد.
دامیار اظهار کرد: زندگی عشایری که تداوم آن منوط به گردش فصلی و استفاده از چراگاه های بهتر و تازه تر و موقعیت های با نشاط و پر علف و گیاه است مستلزم سرپناهی سازگار با این سبک زیست و زندگی است که نام آن دوار (سیاه چادر) است.
یکی از ریش سفیدان چادرنشین منطقه عشایری انجیره آبدانان می گوید: دوار ابزاری است ثابت و سیار به عرض 12 متر و طول 15 متر که بنابر موقعیت مالک گنجایش هفت تا 20 نفر را دارد.
عزت الله عزیزی افزود: دوار از 6 تا 10 تخته و سه تا 6 هسین (ستون) تشکیل شده و به 2 قسمت مجزای (لامردان و لا زنان) یا لامردان و ری مال تقسیم شده که لامردان آن برای اسکان و استفاده میهمانان و ری مال آن برای استفاده اهل خانه در نظر گرفته شده است.
شیخ رضا قاسمی یکی دیگر از مردان عشایرنشین آبدانان گفت: هر سیاه چادر (دوار) از قسمت ها و ابزار و عناوین مختلفی درست شده که شامل تخته، ستون، کوچیل، سرکوچیل، هسین(ستون)، ورمال، پشت مال، پلنگ، پشت چیت، سرتیر، دستک، موک، چیت، شلمه، پاروش، میخ، گیر و هرکه، هلکو، گرگ ون، تیلاکو، گوشه، سوک و دستک که هر کدام دارای نقش مهم و با اهمیتی در برپایی و نگهداری یک سیاه چادر هستند، است.
وی افزود: هر سیاه چادر از 2 قسمت جداگانه بنام لادوار (نصف سیاه چادر) تشکیل می شود که بوسیله گوشه و ابزار چوبینی بنام موک بهم وصل می شوند و هنگام جابجایی با کشیدن آن ابزار چوبین (موک) از هم جدا و هر کدام از قسمت های آن به انضمام ابزار و متعلقات خود بوسیله یک قاطر به مکان جدید حمل می شود.
حاج عباس کرمی از عشایر منطقه ژیور شهرستان آبدانان با بیان خاطراتی از دوران چادرنشینی می گوید: نگاه عشایر به دوار، یک نگاه توام با تقدس و برکت است زیرا ساکنان این خانه سیار، در اوج سرمای زمستان و نهایت گرمای تابستان کوچک ترین احساس ناراختی و نگرانی و بیقراری ندارند و در کمال آرامش و امنیت در زیر این سرپوش طبیعی که از موی بز و چوب درختان شکل گرفته زندگی می کنند.
لطیف وفایی یکی دیگر از عشایر ساکن منطقه عشایری قدرتی بخش کلات سرابباغ گفت: زندگی در سایه دوار به قدری برای ما آرام بخش و دلپذیر است که هرگاه جهت تهیه ارزاق و مایحتاج روزانه به شهر مسافرت می کنیم و مجبوریم شبی را در ساختمان های آهنین و آجرین به روز برسانیم، آرامش روح و سلامت جسمی را احساس نمی کنیم.
حاج عیسی درویشی از دیگر بزرگان عشایر استان ایلام می گوید: ازقدیم الایام تاکنون دوار مکانی برای اسکان عشایر، امکانات مورد نیاز، ارزواق و مواد غذایی آنان، نگهداری علوفه دام و چهارپایان است که در شب و روزهای سرد و بارانی زمستان، گله های گوسفند، احشام، طیور، گاو و درازگوشان نیز در سایه سار آن جان را از سوز سرما مصون می داشتند.
داود شادی دیگر مرد عشایرنشین از شهرستان دهلران معتقد است: دوار یا سیاه چادر همه ساله در فصل پاییز و در آستانه فصل زمستان و شروع بارندگی و سرما، در مراسمی تحت عنوان (دوار دیران) با مشارکت مردان سالخورده و کار آزموده بازسازی و نوسازی می شود تا در برابر هجوم سرمای کشنده زمستان از اهل و صاحب خود حفاظت کرده و با یورش سرمای سوزناک و برف و باران های سیل آسا و یخبندان های ممتد زمستان حیات و آرامش اهلش را تضمین کند.
وی افزود: درآیین (دواردیران) تخته های جدیدی که توسط زنان ایل از موی بز بافته شده جایگزین قسمت های آسیب دیده می شوند و جای بعضی از تخته های مندرس با بعضی قسمت های غیرحساس سیاه چادر تعویض می شود.
این پیرمرد 70 ساله که 50 سال عمر خود را به صورت عشایری زندگی کرده است، افزود: در مراسم دوار دیران که هر سال و در روزهای پایانی فصل پاییز برگزار می شود تمام تخته های دوار با چاقو از هم جدا شده و مجدد با طناب های مخصوصی که از موی بز بافته شده توسط پیرمردان با سلیقه به هم متصل شده و بازدوزی می شوند تا از ورود قطرات باران جلوگیری کند.
علیرضا هادیزاده پیرمرد عشایرنشین منطقه شلت آبدانان نیز در خصوص سیاه چادر گفت: در پایان آیین دواردیران که در یکی از آبادی های عشایری برگزار می شود دواربازسازی شده پس از یک استراحت سه ماهه تابستانی (عشایر معمولا فصل تابستان را زیر آلاچیق های تابستانی سپری می کنند) با کمک مردان آبادی و فامیل های سببی و نسبی و همجواران برپا می شود و همه افراد حاضر و همسایگان پس از فراغت از کار به صرف نهار از سوی صاحب خانه پذیرایی می شوند.
معاون اداره کل امور عشایری استان ایلام نیز در گفت و گویی گفت: هم اکنون 10 هزار خانوار عشایری استان با جمعیت 60 هزار نفر در 10 هزار تخته سیاه چادر سنتی(دوار) در کمال آرامش و امنیت زندگی کوچی و عشایری خود را سپری می کنند.
فرشاد یاسمی دوار را در فرهنگ و پیشینه تاریخی مردم استان ایلام دارای جایگاه و منزلت خاصی دانست و افزود: با توجه به ویژگی های منحصر به فرد این سرپناه عشایر و دوام و ظرفیت و استحکام آن در مقابل فراز و فرودهای طبیعی و حوادث غیر قابل پیش بینی، علیرغم وجود ابزارهای نوین دیگری برای اسکان، اما عشایر حاضر به منسوخ کردن آن نیستند و بعد ازگذشت بیش از 700 سال از عمر این ابزار سنتی، همچنان از آن استفاده می کنند.

46