گزارش یک سفر؛ تلاش برای توسعه همکاری‌های گسترده‌تر فرهنگی

گزارش یک سفر : رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در گرجستان
تلاش برای توسعه همکاری های گسترده تر فرهنگی
دکتر حسین دیوسالار*

1- مقدمه:
گرجستان (نام محلی ساكارتولو) یکی از کشورهای مهم و با جایگاه ویژه در میان کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق است که توانسته در روند استقرار و توسعه ساختارهای سیاسی را به نحو مطلوبی پیگیری نماید. حدود 4700000 نفر جمعیت با دین رسمی آنان مسیحیت ارتدوکس دارد و به گفته رئیس آژانس دولتی ادیان این کشور، مسلمانان نیز دومین اقلیت دینی محسوب می شوند و از جمله کشورهایی است که با حمایت از فعالیت های دینی توانسته فضای مناسبی را در ارتباط مسالمیت آمیز ادیان در این کشور فراهم نماید وامروزه با اتخاذ همین سیاست نیز برخلاف برخی از کشورهای منطقه، از حضور برخی جریانات افراطی و تکفیری در امان است .
تفلیس پایتخت این کشور و کوتایسی، باتومی، تلاوی، بندرپوتی، متسختا، زوگدیدی، روستاوی، گوری، مارنئولی، گاردابانی و سیغناغی نیز از جمله شهرهای مهم محسوب می گردد و مارنئولی با حدود 160 هزار نفر بیشترین جمعیت مسلمان آذری را در ود جای داده است.
سه منطقه خودمختار آجارستان ، آبخازیا و اوستیای جنوبی نیز در این جمهوری قرار داشته هر چند که در جریان جنگ سال 2008 با روسیه دو منطقه اوستیای جنوبی و آبخازیای جنوبی از گرجستان جدا و در اختیار روسها قرار گرفت هر چند گرجستان همچنان در نقشه های خود نام این دو منطقه جدا شده را به عنوان بخش اصلی خاک خود درج می نماید.
زبان و خط گرجی در این کشور رسمیت داشته اما استفاده از زبان روسی در سنین بزرگسال و انگلیسی در جوانان نیز رایج است.
در مورد تاریخچه هم باید گفت که بخش اعظم سرزمین قفقاز در سالهای متمادی، از دوره هخامنشیان و ساسانیان تا قاجاریه زیر نظر حكومت مرکزی ایران اداره می شد و خراج خود را به ایران پرداخت می کردند. دربرخی مقاطع تاریخی، حكام محلی كه از طرف ایران منصوب می شدند، اداره امور را بر عهده داشتند و البته در برهه هایی نیز حکومت های محلی، مستقل عمل می کردند و سیطره حكومت ایران و بعضا عثمانی در قفقاز در دوره های مختلف تاریخی نیز شدت و ضعف داشته است .
اوایل دوره صفویه ، اوج اقتدار ایران برمنطقه قفقاز بود، در این دوره مرزهای شمال غربی ایران بسیاری از قلمرو كنونی قفقاز جنوبی و داغستان را در برمی گرفت. در دوره جنگ های ایران و عثمانی ، ایران و روسیه و روسیه و عثمانی ، قفقاز میدان مبارزه سه دولت مقتدر آن زمان بود. در دوره قاجاریه رفته رفته از اقتدار ایران كاسته شد و پس از امضای معاهده های گلستان و تركمنچای ، مرزهای ایران و روسیه به مرزهای كنونی رسید و قفقاز پس از آن از ایران جدا شد.
به دنبال اعلام استقلال گرجستان در سال 1918، ایران این کشور را مورد شناسایی قرار داد و بدنبال فروپاشی شوروی در سال 1991 نیز کشورمان استقلال گرجستان را به رسمیت شناخت و پس از گذشت چند ماه از استقلال گرجستان، روابط دیپلماتیك بین دو كشور برقرار و دو كشور ایران و گرجستان با درك ضرورتهای دنیای معاصر كه منطقه گرایی از شاخص های مهم آن است همكاری های هر چه بیشتر منطقه ای و بسط و تعمیق مناسبات فیمابین را در دستور كار قرار دادند.
مردم گرجستان دارای ریشه نژادی گرجی از شاخه قفقازی هستند. گرجستان تاریخ و فرهنگ بسیار غنی و کهنی دارد و پادشاهان، شاعران، نویسندگان، دانشمندان، ادیبان و سرداران جنگی نامدار بسیاری دارد. پادشاهان گرجی در دوره‌های باستانی، یعنی ایبریا در شرق کشور و اگریسی در غرب، از نخستین کشورهایی بودند که به ترتیب در سالهای ۳۱۷ و ۵۲۳ میلادی، مسیحیت را دین رسمی خود اعلام کردند.
نکته مهم این که ایران و گرجستان دارای روابط طولانی، تاریخی و مثبت بوده اند که به قبل از دوره هخامنشیان باز می گردد و علاقه فراوان مردم آن به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی موجب گردیده که ایران شناسان به نام و مهمی را در خود بپروراند و برخی از سرداران گرجی دوره صفویه نیز افرادی همچون اللّه وردی خان، امامقلی خان و رستم‌خان آقاسی هستند.
پیشینه زبان و ادبیات فارسی در این کشور به تاسیس دانشگاه دولتی تفلیس در سال 1918 باز می گردد هر چند که برخی معتقدند مردم گرجستان با ترجمه آثار فارسی قبل از آن هم آشنایی داشتند (مانند ترجمه های ویس و رامین اثر فخرالدین اسعدگرگانی) که در سفر ریاست سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز این مهم و تقویت آن مورد توجه قرار گرفت.
جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر دارای رایزنی فرهنگی فعال در این کشور می باشد و موضوعات متنوع فرهنگی را با همکاری بخش های مختلف دنبال می کند.

2- گرجستان مقصد سفری برای تحکیم روابط فرهنگی
گرجستان و شهرهای تفلیس و مارنئولی مقصد سفری بود که دکتر ابوذر ابراهیمی ترکمان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به منظور توسعه و تحکیم روابط فرهنگی، بحث و بررسی در خصوص امضای برنامه مبادلات فرهنگی، دیدار با مقامات عالی و بازدید از برخی مراکز، پیش بینی برنامه های متنوع فرهنگی از جمله برگزاری هفته های فرهنگی و فیلم، تعاملات سینمایی، ترجمه و انتشار آثار ادبی فاخر دو طرف، توسعه همکاری های دانشگاهی و علمی و ... از تاریخ 6 تا 10 فروردین 1396 به اجرا درآمد.
وی این سفر را به دعوت رسمی وزیر علوم آغاز و در فرودگاه بین المللی تفلیس مورد استقبال سفیر، رایزن فرهنگی، رئیس جامعه المصطفی (ص) العالمیه، نمایندگان وزارت علوم و تعدادی از مقامات محلی قرار گرفت و بعد از آن در جلسه ای که با حضور جناب آقایان قوام شهیدی سفیر کشورمان و کامرانفرد رایزن فرهنگی برگزار شد شرکت و در خصوص آخرین وضعیت همکاری ها و دریافت گزارش های تکمیلی اقدام کرد.
نکته قابل توجه در این سفر تلاش فراوانی بود که جناب آقای کامرانفرد رایزن فرهنگی و همکاران رایزنی با بهره مندی از ظرفیت هایی که از گذشته در این کشور فراهم شده بود برای تعامل با بخش های مختلف و بسط و گسترش قابل توجه فعالیت های فرهنگی به لحاظ کمیت و کیفیت اجرا نمودند و البته برای برنامه های این سفر نیز تلاش فراوانی به کار بستند که می توان نتایج این سفر و مذاکرات انجام شده را مثبت و تاثیر گذار توصیف نمود.

3- ملاقات های فرهنگی و عزم جدی برای توسعه همکاری ها
روز دوشنبه 7 فروردین ماه در کنار برنامه های مختلف بازدید از رایزنی، ملاقات با برخی مسئولان محلی و ... سه دیدار قابل مهم با مقامات عالی از جمله وزیر اموزش و علوم، وزیر فرهنگ و حفظ آثار فرهنگی و تاریخی و رئیس دانشگاه دولتی تفلیس برنامه ریزی شد و در هرکدام به تناسب، موضوعات مورد علاقه گفت و گو شد.
رييس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي در اولین برنامه به دیدار میزبان رسمی خود یعنی آلکساندر ججلاوا، وزیر آموزش و علوم رفت و در جلسه ای صمیمی بر داشته‌های فرهنگی ايران و گرجستان به عنوان زيربناي روابط دو ملت تاکید کرد و از جایگاه بسیاری از ایران شناسان گرجی که در این کشور پرورش یافته بودند و بسیاری از ظرفیت های علمی و تاریخی را در اختیار قرار داده اند تجلیل کرد و البته از جایگاه مهم و تاثیر گذار گرجستان در میان دیگر کشورهای منطقه و استقلال یافته از شوروی سابق هم گفت و وزیر نیز که از این سخنان استقبال کرده بود بر ضرورت توسعه همکاری های علمی و فرهنگی تاکید کرد و دو طرف برخی از زمینه های همکاری را بررسی و مورد توافق قرار دادند.
دکتر ابراهیمی به وضعیت نه چندان مطلوب جهان امروز و موضوع مدرک‌گرایی به جای علم‌آموزی و مادی‌گرایی به جای معنویت اشاره کردکه باید همه و به ویژه کشورهای با داشته‌های فرهنگی و تاریخی ارزشمند، همکاری‌های جدی را برای توجه به علم آموزی و معنویت داشته باشند.
ملاقات بعدی با میخائیل گیور گادزه وزیر فرهنگ و میراث فرهنگی این کشور برنامه ریزی شده بود که بر اجرای برنامه های متنوع و توسعه همکاری های فرهنگی به ویژه با تهیه و امضای برنامه مبادلات فرهنگی تاکید شد و دکتر ابراهیمی هم با یادآوری این که زبان فرهنگ مهمترین نقش را در ارتباطات ملت ها برعهده دارد، به درستی یادآوری کرد که گذشتگان ما بدون در اختیار داشتن امکانات و تجهیزات امروزی توانستند آثار و ارتباطات ماندگارتری را بر جای گذارند و این وظیفه متولیان فرهنگی است که با رشد تکنولوژی و امکانات ارتباطاتی در جهت توسعه روابط گام بردارند و با همکاری و توسعه روابط، معنویت و زبان فرهنگ را در جهان تسری بخشند.
وزیر هم ضمن خوش آمدگویی بر وجود زمینه های مناسب برای همکاری های فرهنگی تاکید کرد و در ادامه برخی موضوعات از جمله برگزاری هفته های فرهنگی و فیلم، تبادلات هنری، سینمایی، تئاتر، ترجمه و انتشار آثار فاخر ادبی دو طرف، گسترش توریسم فرهنگی و ... مورد بحث قرار گرفت.
آخرین دیدار رسمی این روز هم ملاقات با رئیس دانشگاه دولتی تفلیس، مهمترین دانشگاه این کشور بود که کرسی زبان و ادبیات فارسی و ایران شناسی را در خود جای داده و حمایت از این گونه برنامه ها، اجرای برنامه های دانش افزایی استاد و دانشجو، تبادل هیئت های علمی، شرکت در برنامه های علمی مشترک و ... در این ملاقات مورد توجه قرار گرفت و البته در کنار رئیس، مدیر حوزه شرق شناسی و همچنین رئیس بخش ایران شناسی نیز به صورت جداگانه گزارشی از اقدامات خود ارائه نمودند.

4- بستر سازی برای آغاز گفتگوی ادیان، زمینه ای برای شناخت بهتر و دقیق تر
روز چهارشنبه 9 فروردین ماه در برنامه های سفر، دیدار با زازا واشاقما دزه، مشاور نخست‌وزیر و رییس آژانس دولتی ادیان گرجستان برنامه ریزی شده بود و دکتر ابراهیمی در جلسه ای که جناب آقای قوام شهیدی سفیر کشورمان که از حدود یک ماه قبل در این کشور مستقر شده است، به خوبی در خصوص جایگاه این کشور در منطقه در ارتباط با همزیستی مسالمت امیز ادیان، توجه دولت در حمایت از فعالیت های دینی و به ویژه اقلیت ها اشاره و نتیجه گیری کرد که به دلیل سیاست های درست اتخاذ شده مشکلاتی که افراط گرایی و جریانات انحرافی دینی برخی کشورها را درگیر نموده در این کشور وجود ندارد.
دکتر ابراهیمی که ریاست شورای سیاستگذاری ادیان را هم بر عهده دارد به تجربیات فراوان ایران با محوریت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اشاره کرد ، گفت‌وگوی ادیان را زمینه‌ساز صلح و امنیت پایدار دانست و آمادگی خود را برای برنامه ریزی و اجرای نشست های دینی با گرجستان اعلام نمود که مورد استقبال قرار گرفت و مقرر شد رایزن فرهنگی کشورمان و مرکز گفتگوی ادیان سازمان در این زمینه اقدامات و زمینه های لازم را فراهم نمایند.
بی تردید در جهان امروز و با عنایت به تنش ها و چالش های جدی موجود، گفتگوی ادیان و آموزش های دقیق در این زمینه و معرفی چهره واقعی دین از ضرورت های انکارناپذیر است که ریاست سازمان تلاش کرد در ادامه مباحث این مهم را مورد واکاوی قرار داده و وظیفه مسئولین، تصمیم سازان و تصمیم گیران را مورد تاکید قرار دهد.
مشاور نخست‌وزیر و رئیس آژانس دولتی امور ادیان گرجستان هم از این مباحث استقبال کرد و در ارتباط با فعالیت های دینی به طور کلی و مسلمانان به طور خاص گزارشی را ارائه کرد.

5- جامعه المصطفی (ص) العالمیه مرکزی برای معرفی چهره ای ناب و درست از اسلام واقعی
دکتر ابراهیمی که به عنوان عضو هیئت امنای جامعه المصطفی(ص) العالمیه، در سفر به کشورها معمولا با روسای مراکز وابسته به این مجموعه ارزشمند نیز دیدار می کند، در سفر به گرجستان نیزروز سه شنبه 8 فروردین با حضور در دفتر مرکزی این نهاد در سوغان لو در نزدیکی تفلیس با حجت الاسلام و المسلمین زارع و تعدادی از مدیران و طلاب دیدار و در خصوص فعالیت های آموزشی به بحث نشست و البته توصیه هایی هم برای توسعه همکاری های علمی با مراکز دانشگاهی و ضرورت این مهم در تبادل بهتر دیدگاه ها ارائه کرد.
البته با توجه به این مجموعه دیگری هم در شهر مارنئولی با نام مبارک امام رضا(ع) متعلق به این مرکز فعالیت می کند، در جلسه ای جداگانه از مرکز مزبور نیز با حضور حجت الاسلام و المسلمین زارع بازدید کرد.

6- سفر به مارنئولی، شهری با اکثریت آذری زبان
دکتر ابراهیمی روز سه شنبه 8 فروردین ماه را برای سفر به مارنئولی شهری در نزدیکی تفلیس با حدود 1600 نفر جمعیت که بخش عمده ای از آنان را آذری زبانان تشکیل می دهند اختصاص داد و از مساجد امام حسین(ع) ، امام علی (ع) و امامزاده سید لر بازدید کرد و بعد از آن هم به مرکز امام رضا(ع) وابسته به جامعه المصطفی (ص) العالمیه رفت و با رئیس، مسئولان و تعدادی از طلاب ملاقات نمود.
از جمله برنامه های دیگر در این سفر کوتاه یک روزه هم حضور در دفتر مجمع اهل بیت (ع) در این شهر و دیدار با رئیس ، مدیران و تعدادی از طلاب این مرکز بود و توصیه ها و پیشنهاداتی که رئیس سازمان برای ارتقاء جایگاه معنوی، دینی و علمی ارائه کرد.
در مسیر بازگشت هم از متسختا پایتخت حدود چهارصد سال قبل گرجستان دیدن کرد.
در امامزاده سید لر که با حمایت جمهوری اسلامی ایران بازسازی شده بود، سیده خانمی 90 ساله به همراه فرزندش از نوادگان سادات مدفون در این مجموعه که بسیار مورد احترام اهالی شهر هستند از رئیس سازمان استقبال و پذیرایی کردند و دعای خیر نمودند.

7- مسجد جمعه تفلیس نمادی از وحدت مسلمانان
در تفلیس و برای اقامه نماز به مسجد جمعه این شهر رفتیم که نمونه ای بی نظیر در جهان می باشد و دارای دو محراب مستقل و جداگانه برای شیعیان و اهل سنت است که سابقه آن به زمانی بازمی گردد که در زمان شوروی سابق و به بهانه احداث جاده مسجد شیعیان در ابتدای همین خیابان را تخریب کردند و شیعیان و اهل سنت توافق کردند که حیاط در اختیار مسجد اهل سنت به شیعیان واگذار گردد تا برای خود و در ادامه مسجد قبلی مجموعه ای را بسازند و امروز این مجموعه دارای دو محراب است و نام ائمه بزرگوار اهل بیت (علیهم السلام) نیز در جای جای مسجد دیده می شود و شیعیان و اهل سنت در کنار یکدیگر به انجام اعمال عبادی خود بدون هیچ مشکلی می پردازند.

8- شرکت در برنامه زنده تلویزیون
پایان بخش برنامه های دکتر ابراهیمی روز چهارشنبه 9 فروردین ،دعوت تلویزیون پاتریاکی وابسته به اسقف اعظم و کلیسای ارتدوکس این کشور بود که در برنامه زنده گزارشی از برنامه ها، دیدارها و روند رو به رشد توسعه همکاری های فرهنگی ارائه کرد و بر عزم دو طرف بر گسترش همکاری ها تاکید نمود.
آنچه می توان در یک نگاه کلی به روابط ایران و گرجستان مورد توجه قرار داد آن که ظرفیت ها و داشته های فراوان فرهنگی میان دو کشور وجود دارد و شایسته است تا به نحو مطلوب تری مورد استفاده و فعال سازی قرار گیرد تا بتوان با گسترش تعاملات فرهنگی، همکاری در دیگر زمینه ها را فراهم و در جهت تحکیم و تعمیق همه جانبه گام برداشت که البته این مهم مورد توجه مقامات دو کشور نیز قرار دارد.

زمینه ها را فراهم و در جهت تحکیم و تعمیق همه جانبه گام برداشت که البته این مهم مورد توجه مقامات دو کشور نیز قرار دارد.

 
مدیر کل ایرانیان خارج از کشور سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلام

4949