ایران و گفتمان‌سازی توسعه منطقه‌ای

یکی از مهم‌ترین زمینه‌های اختلاف عربستان و قطر مسئله اخوان المسلمین و چگونگی تعامل با این گروه به عنوان نماینده اسلام سیاسی سنی است. و آنچه که مصر را کنار عربستان و ترکیه را کنار قطر قرار داده، گذشته از چشمداشت آن ها به کمک های مالی عربستان، مخالفت مصر و موافقت ترکیه با اخوان است. عربستان و امارات نیز در همین ارتباط در یمن با هم اختلاف دارند. اخوان نبض اسلام سیاسی در منطقه است و عربستان نمی خواهد کنترلش بر روند سیاسی و مذهبی منطقه در کنار قدرت اقتصادی و مالی از دستش خارج شود.

به دنبال ایجاد تنش و قطع روابط برخی کشورهای عربی مانند عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر با قطر به این بهانه که این کشور عامل تنش و بی ثباتی در منطقه است، تحولات در این منطقه بحران زده وارد فاز جدیدی شده است. برخی سعی دارند این اختلافات را صرفا" به مسائل اخیر میان دوحه و ریاض و به ویژه سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی ربط دهند و برخی نیز تلاش دارند وانمود کنند که اختلاف اصلی میان دو کشور بر سر ایران است.

این در حالی است که دلیل اصلی اختلافات قطر و عربستان به اختلافات خانوادگی، دیدگاهی، مذهبی و سیاسی به ویژه در صحنه خاورمیانه، مسائل سوریه، نقش اخوان المسلمین در تحولات آتی منطقه و سرمایه گذاری قطر روی این گروه در مقابل سرمایه گذاری عربستان روی گروه های سلفی مربوط می‌شود. اگرچه عربستان و قطر با کمک ترکیه در سوریه، توازن ژئوپلیتیکی منطقه را برهم زدند و مشترکا مسئول این امر هستند، اما در حال حاضر به دلیل اینکه تمام طرف‌ها به بن بست رسیده‌اند و سیاست‌هایشان پیش نمی‌رود به نوعی به مقابله با یکدیگر برخاسته‌اند. تنشی که امروز به وجود آمده، پیامدهایی خواهد داشت که بخشی از آن، منطقه‌ای و بخشی نیز مربوط به مسائل فرامنطقه‌ای است. در قسمت‌ منطقه‌ای احتمالا شاهد یارکشی‌هایی خواهیم بود و شورای همکاری خلیج فارس تضعیف خواهد شد.

در ادامه نیز دور از تصور نیست که تنش‌ها بالا گیرد و در یک سناریوی ضعیف حتی ممکن است تحرکات نظامی را نیز میان کشورهای عربی شاهد باشیم. اما حتی اگر تحرک نظامی ای صورت بگیرد این تحرک خفیف خواهد بود. درواقع به نظر می‌رسد تنش فعلی توسط نیروهای فرامنطقه‌ای مانند آمریکا و انگلیس به نوعی کنترل شود و تلاش خواهد شد که شعله‌های آن خیلی مشتعل نشود. در قسمت فرامنطقه‌ای نیز می‌توان به مسئله فلسطین و سوریه اشاره کرد، زیرا در سوریه احتمالا میان کشورهایی که به نیابت از قطر و عربستان می‌جنگند اختلافات بالا خواهد گرفت و طبیعی است از یک سو موضع این طرفین تضعیف می‌شود، اما از سوی دیگر تنش داخل سوریه و درگیری بین گروه ها افزایش پیدا خواهد کرد. البته در این میان موضع دولت سوریه ممکن است کمی تقویت شود و زودتر بتواند با برقراری ثبات، حداقل در بخشی از کشور تا حدی آلام مردم سوریه پایان دهد. شرایط جدید که به تضعیف شورای همکاری که از ابتدا برای مقابله با ایران پایه گذاری شده است باعث ایجاد فضای تنفسی و افزایش قدرت مانور ایران می شود، اما از اینکه تنش ها در منطقه بالا بگیرد جای خوشحالی ندارد و لذا ایران نباید به صورت علنی و مستقیم وارد این درگیری شود، چراکه پس از چندی این مسئله حل و فصل شود و دو مرتبه این کشورها با کارت ایران وارد بازی خواهند شد و تهران را وجه المصالحه درگیری‌های خود قرار خواهند داد.

در این شرایط ایران باید بیشتر به دنبال آرامش منطقه‌ای، گفت و گو و حل مشکلات از طریق مذاکره و مهم تر از آن گفتمان سازی برای توسعه منطقه ائی باشد. امروز منطقه خاورمیانه دیگر کشش درگیری، جنگ و سلسله تنش‌های دیگر را بعد از ماجرای سال های 1991، 2003 و حمله به عراق و جنگ اول و دوم خلیج فارس ندارد. لذا کشورهای منطقه همچون ایران باید تلاش کنند تا از ورود نیروهای فرامنطقه ائی حتی ترکیه جلوگیری و تنش‌های فعلی از این میزان فراتر نرود و همین حد نیز با گفت و گو حل و فصل شود. به بیان دیگر بهترین راه حل آن است که ایران در این شرایط در عوض آنکه در جبهه بندی کشورهای عربی قرار گیرد در نقش یک خیر خواه و بسیج کشورهای مهم اسلامی و منطقه ظاهر شود تا مشکلات بیش از این تشدید نشود. البته از آنجا که سیاست و حکومت در عربستان فاقد نوآوری، خلاقیت، سازندگی و زایش است لذا نمی تواند بدون کاربرد و اعمال قدرت تخریبی خود به اهدافش دسترسی پیدا کند و این ویژگی عربستان فعالیت دیپلماتیک و همچنین طراحی و برنامه ریزی برای تحرکات آتی را سخت می کند.

منبع: روزنامه ستاره صبح شماره 573 مورخ سه شنبه 23.3.96 با عنوان گفت و گو برای حل تنش ها