با اینکه شیخ بهایی 400 سال پیش به دستور شاه عباس اول، طوماری تهیه کرد و مشکل تقسیم آب کشاورزان را در زاینده رود حل کرد اما به دلیل سوء مدیریت مدیران دولتی و خشکسالی، این رودخانه دوباره خشک شد.
به گفته کارشناسان، رعایت نکردن طومار شیخ بهایی سبب ساز از میان رفتن اقتصاد، ویرانی میراث فرهنگی، حیات وحش و گیاهی، آلودگی هوا و کشته شدن انسان ها در استان اصفهان است.
خشک شدن زاینده رود سوء تعبیر و خشکسالی علت خشک شدن زاینده رود آمیزه ای از سوء تعبیر و خشکسالی است.
استان اصفهان از دو حوزه آبگیر خلیج فارس و مرکز استفاده می کند. این دو حوزه در سال گذشته 42 درصد کاهش آب دهی داشته اند.
اگر حجم آب پشت سد زاینده رود از 300 میلیون مترمکعب پایین تر باشد وضعیت قرمز اعلام و سال آینده بحران ایجاد می شود.
در اسفند سال 1387 حجم آب در پشت سد 294 میلیون مترمکعب بود یعنی شش میلیون مترمکعب کمتر از وضعیت قرمز.
اما بارندگی های فروردین و اردیبهشت سال 1388 حجم آب را به 550 میلیون مترمکعب رساند و از تعطیلی دو کارخانه ذوب آهن اصفهان و فولاد مبارکه جلوگیری کرد.
اما کمبود بارندگی و خشکسالی تنها دلیل خشک شدن زاینده رود نیست.
رضا صالحی پژوه دبیر اجتماعی روزنامه " اصفهان امروز" می گوید:" رودخانه زاینده رود در مسیر خود تا تالاب گاوخونی، 60 کیلومتر در استان چهار محال و بختیاری را طی می کند."
او می افزاید:" در دور اول سفر های استانی آقای احمدی نژاد، ایشان در استان چهار محال و بختیاری با اعلام اینکه هیچ زمینی در استان نباید خشک بماند مدیریت آب را برعهده گرفت. این مساله سبب شد تا کشاورزان این منطقه با خرید پمپ های فشار قوی در هر ثانیه 15 تا 18 مترمکعب آب از رودخانه برداشت کنند. این در حالی است که ورود 30 مترمکعب آب در ثانیه علاوه بر تامین آب کشاورزان پایین دست رودخانه از خشک شدن آن جلوگیری می کند."
عباس حاج رسولی ها رئیس شورای شهر اصفهان با اشاره به اصلاح قوانین و خط مرزی استان های اصفهان و چهار محال و بختیاری، خواستار جلوگیری از برداشت های بی رویه از حوزه زاینده رود است و می گوید:" در 10 سال گذشته مدیریت مجزا برای حوزه آبی زاینده رود مناسب نبوده و باید به مدیریتی واحد تبدیل شود."
دکتر اسماعیل کهرم استاد دانشگاه محیط زیست دانشگاه تهران هم با اشاره به انتقال آب زاینده رود به استان یزد می گوید:" مساله اینجاست که سرمنشاء زاینده رود که مانند سال های گذشته آب سابق را می دهد، برخلاف تمام موازین به استان یزد منتقل می کنند و سبب ساز این فاجعه می شوند."
او با تاکید بر عدم مدیریت صحیح می گوید:" اگر میزان بهره برداری از آب رودخانه ها برحسب توانشان تعیین شود این مسائل اتفاق نمی افتد."
این استاد دانشگاه محیط زیست دانشگاه تهران می افزاید:" روزی انیشتین از پسرش پرسید چه می خواهی بکنی؟ پسر گفت می خواهم مثل تو بشوم، پدر گفت خیلی خوبه، چی می خواهی بخونی؟ پسر گفت می خواهم رودخانه ها را مطالعه کنم، انیشتین گفت خیلی کار مشکلیه، این کار را برعهده کارشناسان بگذار."
خشک شدن زاینده رود تبعات زیست محیطی
دکتر مجید مخدوم استاد دانشگاه محیط زیست دانشگاه تهران با اشاره به پروسه 10 ساله خشک شدن زاینده رود می گوید:" آب زاینده رود مخزنی بود برای حیات آبزیان، جانداران تک یاخته ای و دوزیستان. این رودخانه سبب ساز سرسبزی، طراوت و رطوبت کرانه هایش می شد."
او می افزاید:" همان طور که می دانید فاضلاب اصفهان به زاینده رود وارد می شود. این رودخانه با استفاده از سیستم خودپالایشی اش فاضلاب را تصفیه می کرد، اما با خشک شدن زاینده رود، فاضلاب به زباله تبدیل و باعث انتقال بیماری های مختلف می شود."
او با اشاره به اینکه " زاینده رود زیستگاه جانداران و پرندگان است "، می گوید:" خشک شدن زاینده رود باعث از بین رفتن حیات وحش و گیاهی و اکوسیستمی آن می شود."
دکتر مجید مخدوم با اعتقاد بر اینکه " زندگی انسان ها رابطه مستقیمی با حیات وحش دارد و انتقاد از افرادی که اعتقادی به حیات وحش ندارند "، می افزاید:" 15سال پیش، تالاب های شهر ایذه را به بهانه تبدیل کردن به زمین کشاورزی خشک کردند. این اتفاق سبب شد قورباغه های تالاب ها وارد شهر شوند و آسایش شهروندان را سلب کنند."
دکتر اسماعیل کهرم استاد دانشگاه محیط زیست دانشگاه تهران معتقد است:" زاینده رود همانگونه که از نامش پیدا است زنده کننده طبیعت است. زمانی که پرآب است تمام مزارع اطراف و سفره های آب زیرزمینی را مشروب می کند و به تالاب گاوخونی می رسد. این تالاب در ناف ایران و قهوه خانه ای برای پرندگان در کوچ زمستانه است. تابستان ها هم بسیاری از جانداران در آن لانه می کنند."
کهرم می افزاید:" رودخانه ها شخصیت دارند. اگر شخصیت شان زیرسوال برود، آنها تغییر می کنند."
او یکی از نشانه های زیرسوال رفتن شخصیت زاینده رود را کاهش و قطع کردن آب می داند و معتقد است:" این نوع بی حرمتی ها باعث می شود بستر رودخانه تشنه شود و اگر دو برابر جریان آب سابق جاری شود خاک رودخانه همه را جذب خواهد کرد."
رضا صالحی پژوه دبیر اجتماعی روزنامه " اصفهان امروز" می گوید:" خشک شدن زاینده رود سبب ساز خشکی هوا، افزایش آلودگی هوا، افزایش بیماری ها و آفت زدن درختان و شکستن آنها می شود."
این روزنامه نویس می افزاید:" شکستن درخت در چهارم اردیبهشت 1388 در پارک آبشار اصفهان باعث کشته شدن دو کودک یک و 15 ساله شد."
خشک شدن زاینده رود تخریب میراث فرهنگی
در حالی که مهرداد کیهان فر معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان می گوید:" قطع جریان آب رودخانه زاینده رود به ما فرصت مطالعه در مورد آسیب دیدگی های پل خواجو و سی و سه پل را می دهد"، خشک شدن و کمبود رطوبت این رودخانه، نگرانی کارشناسان میراث فرهنگی درباره حفظ این آثار را افزایش داده است.
مهدی فقیهی پژوهشگر میراث فرهنگی در اصفهان می گوید:" در ساخت این آثار از ملاتی به نام ساروج که ترکیبی از آهک، گچ و لویی (پرز نی های اطراف رودخانه ها از جمله زاینده رود) است استفاده شده است."
فقیهی می افزاید:" ساروج برای استحکام به رطوبت احتیاج دارد و نبود آب و خشک شدن زاینده رود باعث متلاشی شدن این ملات می شود."
حسین رایتی مقدم مدیر سابق ابنیه میراث فرهنگی هم با تایید سخنان مهدی فقیهی می افزاید:" کارشناسان زمین شناسی می گویند، وجود لایه ماسه ای سبب شده آب زاینده رود در بستر این شهر روان شده و از افزایش و انتشار نمک کویر جلوگیری کند."
این کارشناس میراث فرهنگی می افزاید:" با خشک شدن زاینده رود و افزایش انتشار نمک در خاک اصفهان، میراث فرهنگی در خطر مضاعف قرار می گیرد."
خشک شدن زاینده رود تبعات اقتصادی
"خسارت خشکسالی زاینده رود با عدد و رقم بیان نمی شود."
این جمله را منوچهر اخراجی یکی از فعالان صنعت لبنیات در اصفهان می گوید. او معتقد است:" در صورتی که مدیران میانی در زمینه آب به بررسی مشکلات و ارائه راهکارها می پرداختند، دیگر موضوع به رئیس جمهور ابلاغ نمی شد."
این فعال صنعت لبنیات با اشاره به میزان خسارت ها می افزاید:" مشکل کم آبی و خشکسالی، حوزه های کشاورزی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را در بر می گیرد و به این دلیل قابل بیان نیست."
منوچهر اخراجی می گوید:" میزان آب قطع شده متناسب با خشکسالی نیست. به این دلیل باید آب را برای تمام گروه ها و بخش های مختلف سهمیه بندی می کردند، نه اینکه تنها سهمیه بخش کشاورزی را قطع کنند."
اسفندیار امینی دامدار و عضو انجمن امنیت کشاورزان می گوید:" استان اصفهان در چند بخش کشاورزی، گردشگری، دامداری و... فعالیت می کند اما دولتمردان تنها به بخش صنعت اهمیت می دهند و بخش کشاورزی را فراموش کرده اند. این در حالی است که در بخش کشاورزی 80 هزار نفر فعالیت می کنند اما در بخش صنعت 30 هزار نفر."
عضو انجمن امنیت کشاورزان می افزاید:" در حالی که مزارع پایین دست زاینده رود زیر کشت گندم است، تامین آب کشت پاییزه مزارع توسط استاندار اصفهان کاری عبث است."
اسفندیار امینی می گوید:" کشت گندم متوالی است و احتیاج به آب دارد. به محض اینکه این روند به هر دلیل قطع شود محصول دچار آفتی به نام زنگ گندم می شود و خسارات اقتصادی فراوانی ایجاد می کند."
ناصر حاجیان کارشناس مسائل آب و هیدرولوژی با اشاره به اینکه " طومار
400 ساله شیخ بهایی با بررسی های کارشناسی انجام شده"، می گوید:" متاسفانه اخیراً پمپ های عمیق بالادست زاینده رود این طومار را زیرسوال برده است."
ناصر حاجیان استاد دانشگاه و متخصص مسائل آب و هیدرولوژی معتقد است:" استفاده از پمپ های عمیق و نیمه عمیق در استخراج از آب زیرزمینی با توجه به وابستگی آب بیشتر چاه ها به رودخانه زاینده رود در سهمیه آب توسط کشاورزان تغییراتی ایجاد می کند."
او در ادامه می گوید:" تاثیر تغییرات فوق، افزایش برداشت آب در بالادست رودخانه را به دنبال دارد که در نهایت کاهش چشمگیر آب اختصاصی به دشت های پایین دست از قبیل رودشتین و بعضی از نقاط را به دنبال داشته که این امر کشاورزان شرق اصفهان را با مشکلات جدی روبه رو کرده است."
این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به اینکه " عدم تقسیم عادلانه آب رودخانه زاینده رود سبب شده کشاورزان نقاط بالادست از آب بیشتری استفاده کنند"، تصریح کرد:" این کشاورزان اکنون به کشت محصولاتی چون صیفی جات و برنج روی آورده اند که در نهایت درآمد سرشاری به دنبال دارد، اما از سوی دیگر اراضی پایین دست رودخانه اکنون خشک و به کویر تبدیل شده و کشاورزان با فقر دست و پنجه نرم می کنند."
نظر شما