برخلاف اروپا و آمریکا که با اکراه راضی به شبیه‌سازی موجودات زنده شده‌اند و هنوز با اصل موضوع مخالفت دارند، اما ایران در این مسئله یکی از پیشروترین کشورهای جهان محسوب می‌شود. آنقدر که بعد از حنا، که اولین بز شبیه‌سازی شده مؤسسه رویان است، به زودی گله‌ای از گوساله‌ها، متولد می‌شوند که کاربرد دارویی دارند. اما مؤسسه رویان دنبال شاهکاری بدیع‌تر است؛ شبیه‌سازی گونه‌های جانوری در حال انقراض. این بهترین خبر برای دوستداران حیات وحش است. یکی از بزرگترین دغدغه‌های کارشناسان حیات وحش، انقراض حیوانات است.
دکتر حمیدرضا گورابی، رئیس پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی در این باره می‌گوید: «درباره شبیه‌سازی حفظ گونه‌های نادر حیوانات مانند یوزپلنگ یا خرس، مذاکراتی با سازمان محیط زیست انجام شده است و اخیراً قرار بود سازمان محیط زیست نمونه‌ای سلولی از یوزپلنگی صدمه دیده در اختیار سازمان را برای شبیه‌سازی در اختیار پژوهشکده قرار دهد که متأسفانه این موضوع تحقق نیافت؛ البته معمولاً در بین گونه‌های در حال انقراض، شبیه‌سازی بین گونه‌ای مطرح است، به طوری که برای شبیه‌سازی جانور از تخمک گونه دیگری بهره گرفته شده و جنین تولید شده در جانوری شبیه به آن قرار می‌گیرد تا در نهایت موجود در راه انقراض تولید شود.»
اما دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست، با چنین کاری مخالف است. او می‌گوید حیات وحش تنها حیوان نیست، بلکه به زیستگاه هم ربط دارد، زیستگاهی که در آن زندگی کردن را بیاموزد: «فرض بگیریم که یوزپلنگ را هم در آزمایشگاه تولید کردند، گوسفند و بز و گوساله را با علوفه و کاه سیر می‌کنند، اما یوزپلنگ حیوان وحشی است، باید شکار کند. شکار را هم از مادرش می‌آموزد، ذاتا که شکار بلد نیست. چطور می‌خواهند عادات زندگی، شکار و خوی وحشی را به حیوان آزمایشگاهی یاد بدهند؟»
آن‌طور که کهرم می‌گوید، شبیه‌سازی حیوانات در حال انقراض، در دنیا سابقه نداشته است: «یک بار هندی‌ها از ما خواستند سلول‌های یوزپلنگ ایرانی را برایشان بفرستیم تا آنها را در تخمک پلنگ تزریق کنند و در رحم پلنگ بگذارند. می‌خواستند، پلنگ، یوزپلنگ بزاید. اما این اتفاق نیفتاد.»
کهرم، پیری زودهنگام حیوانات شبیه‌سازی شده و احتمال ناقص بودن برخی از اعضای حیوان شبیه‌سازی شده را دلیل ناکامی یا انصراف از تولید آزمایشگاهی حیوانات در حال انقراض می‌داند: «اینکه سیاه خروس یا ویشما و یوزپلنگ را تولید کنیم، کمک به حیات وحش نیست، رویان می‌تواند به علم کمک کند. به نظر من خیلی بعید است که فعلاً بتوانند حیوانات درحال انقراض را نجات دهند، مثل یک رؤیا است.»
شاید مخالفت‌هایی از جنس حرف‌های کهرم سازمان محیط زیست را مجاب کرده است پیشنهاد رویان را چندان جدی نگیرد. با این حال رویان به تلاش‌های علمی خودش ادامه می‌دهد.
گله گوساله در رویان
گورابی، می‌گوید که رویان در اندیشه تولید گاوهایی است که بهره برداری دارویی از شیر آنها می‌شود: «هدف عمده تحقیقات محققان پژوهشکده رویان تولید دام‌های تراریخته حامل ژن تولید داروی «tPA» است. این دارو برای درمان سکته‌های مغزی و قلبی مورد استفاده قرار می‌گیرد به طوری که چنانچه این دارو بلافاصله پس از ایجاد سکته به انسان تزریق شود، موجب از بین رفتن سریع لخته‌ها شده و بافت‌های اطراف آن بر اثر نارسایی تغذیه از بین نخواهد رفت و جریان خون به حالت عادی باز خواهد گشت.»
با وجود این که داروی tPA در حال حاضر بهترین داروی درمان و نیز پیشگیری سکته قلبی محسوب می‌شود به علت قیمت فوق‌العاده بالا، استفاده عمومی آن امکان‌پذیر نیست: «امیدواریم با اجرای این پروژه، کشور را یک گام دیگر به هدف نهایی تولید فراوان و ارزان قیمت این دارو و سایر داروهای پروتئینی خاص از طریق شیر دام‌های تراریخته نزدیک کنیم.»
به گفته گورابی برای تولید دام‌های تراریخته باید سه مرحله پشت سر گذاشته شود: «اولین مرحله تولید جنین در آزمایشگاه و دومین مرحله انتقال جنین شبیه ساز و در نهایت تولد جنینی است که از نظر ژنتیکی قابلیت تولید شیر دارای پروتئین دارو جهت درمان بیماری سکته را داشته باشد.
در حال حاضر محققان پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی توانسته‌اند با تلفیق فن‌آوری‌های یاد شده، مراحل تولید و انتقال جنین‌های تراریخته حاوی ژن تولید داروی tPA را با موفقیت پشت سر بگذارند که امید است با اجرای این پروژه در ابعاد وسیع به زودی شاهد تولد نخستین گاو تراریخته با توان تولید داروی tPA در شیر این گاو باشیم. در این طرح جنین‌هایی که ترانس ژن بودند به گاو انتقال داده‌ایم و منتظر جواب حاملگی حیوان هستیم که با توجه به دوره 9 ماهه حاملگی گاو امیدواریم طی سه، چهار ماه آینده خبرهای خوشی در این زمینه اعلام کنیم.»
انگشت نگاری از حنا
هفته پیش حنا در رویان متولد شد. حنا در سلامت زندگی می‌کند. اما تا پایان سال سه بز تراریخته در رویان اصفهان متولد می‌شوند که کاربرد دارویی دارند.
پس از تولید جنین‌های آزمایشگاهی با تکنیک‌های لقاح خارجی رحمی و تولید جنین‌های شبیه‌سازی شده، تولید رده‌های سلولی تراریخته حاوی ژن tPA به عنوان آخرین گام در به ثمر نشستن این طرح بزرگ فراروی محققان پژوهشکده رویان است. طی این مرحله، ژن «tPA» پس از جداسازی از ژنوم انسانی و تغییر ساختاری ژنتیکی، درون سلول مورد نظر وارد می‌شود به گونه‌ای که ژن مورد نظر در ارائه ژن‌های دخیل در شیرواری قرار گیرند و پس از طی مراحل شبیه‌سازی، جنین‌های تراریختی به وجود می‌آید که قابل انتقال به رحم حیوانات گیرنده جهت تولید حیوانات شبیه‌سازی شده تراریخته با توان تولید داروی ضد سکته قلبی (tPA) در شیر است.
دکتر نصر اصفهانی، مدیر رویان اصفهان در این باره می‌گوید: «برای دستیابی به حیوانات تراریخته و شبیه‌سازی شده ابتدا تولید جنین نیاز است تا در آزمایشگاه به خوبی کشت داده شود. دومین مرحله ایجاد حاملگی است تا مراحل اولیه جنین حاصل از شبیه‌سازی صورت گیرد. در حال حاضر با کسب موفقیت جنین‌های حاصل از لقاح آزمایشگاهی، جنین‌های شبیه‌سازی شده نیز تولید شده است تا در آینده نزدیک شاهد تولید بزهای شبیه‌سازی شده نیز باشیم.»
نظر شما