از سويي هميشه چه از زبان افراد عادي و چه کارشناسان گفته مي‌شود «ايران بهترين شرايط را براي تأمين انرژي و برق از خورشيد دارد». گفته مي‌شود توليد برق از خورشيد، هم ارزان است و هم پاک و مقرون‌به‌صرفه، با وجود اين پس چرا تاکنون اقدام درخورتوجهي در اين زمينه انجام نداده‌ايم؟ براي يافتن پرسش همين پاسخ در اين گزارش به سراغ چند نفر از صاحب‌نظران در حوزه انرژي‌هاي تجديدپذير و نو رفته‌ام.
از ابتداي اين هفته بود که هشدارها در زمينه خاموشي، کمبود برق و... منتشر شد و وزارت نيرو از آماده‌باش و احتمال شرايط بحراني خبر داده بود. در شرايطي که توليد برق به روش‌هاي سنتي مانند نيروگاه‌هاي برقابي، يا نيروگاه‌هاي حرارتي و سيکل ترکيبي، هزينه‌ها و تبعات اقتصادي زيست‌محيطي و طبيعي بسيار بالايي دارد، چرا تلاش درخورتوجهي براي راه‌اندازي نيروگاه‌هاي جديد صورت نمي‌گيرد؟
محمد ساتکين، رئيس انجمن انرژي ايران و مدير دفتر انرژي باد و امواج سازمان انرژي‌هاي نو ايران (ساتبا) در همين رابطه به «شرق» با اعلام اينکه تاکنون اقدامات درخورتوجهي براي تسهيل شرايط به اين منظور انجام شده، اين‌طور مي‌گويد: وجود برخي قوانين دست‌وپاگير، باعث شد اطمينان بسياري از علاقه‌مندان و سرمايه‌گذاران به اين حوزه جلب نشود. از طرفي تحريم‌ها از ديگر عواملي بودند که موجب شدند سرمايه‌گذاران خارجي نتوانند در زمان مقتضي وارد اين حوزه از انرژي در ايران شوند. در شرايط کنوني با برداشته‌شدن تحريم‌ها، بالارفتن قابل‌توجه قيمت خريد تضميني برق و تسهيل در اختصاص نيازهاي زيربنايي پروژه‌ها ازجمله اخذ مجوزهاي موردنياز براي سرمايه‌گذاران اين عرصه، مکانيسم‌هاي سرمايه‌گذاري تا حد قابل قبولي مهيا شده و در سال‌هاي آينده شاهد تحول بزرگي در توسعه انرژي‌هاي نو در ايران خواهيم بود».
در سه، چهار سال اخير البته خبرهايي مبني بر راه‌اندازي تعدادي نيروگاه نسبتا بزرگ خورشيدي در استان‌هاي همدان، کرمان و اصفهان منتشر شده است، اما هنوز تا رسيدن به نقطه مطلوب و نهايي به نظر راه درازي در پيش است.
اکبر اديب‌فر از متخصصان حوزه انرژي‌هاي تجديدپذير که خود مديرعامل شرکت پروژه توليد انرژي‌هاي تجديدپذير در شرکت مپناست، در پاسخ به پرسش‌هاي «شرق» مبني بر ارزان يا گران‌بودن توليد انرژي به شيوه نو اين‌طور توضيح مي‌دهد: «هزينه‌ها براي ايجاد يک نيروگاه چه با سوخت فسيلي و چه با انرژي‌هاي نو، به دو بخش هزينه‌هاي راه‌اندازي و هزينه‌هاي بهره‌برداري و تعمير و نگهداري تقسيم مي‌شود. عمر يک نيروگاه از زمان شروع به کار براي راه‌اندازي تا زمان عمر مفيد بين ٢٢ تا ٢٣ سال است. هزينه راه‌اندازي، يعني از مرحله شروع به ساخت تا لحظه بهره‌برداري يک نيروگاه با سوخت فسيلي در مجموع ارزان‌تر از نيروگاه با انرژي‌هاي تجديدپذير تمام مي‌شود. بسياري از مديران و تصميم‌گيران نيز به دليل داشتن نگاه مقطعي و کوتاه‌مدت مايل هستند انرژي با سوخت فسيلي توليد کنند، اما واقعيت اين است که براي يک نيروگاه بايد هزينه‌هاي تعمير و نگهداري و مصرف سوخت را در مدت ٢٠ سال عمري که دارد نيز لحاظ کرد. با درنظرگرفتن اين بخش‌ها آن وقت مي‌توان گفت نيروگاه انرژي تجديدپذير به مراتب ارزان‌تر و مفيدتر از نيروگاه با سوخت فسيلي است.
اديب‌فر همچنين مي‌افزايد: «براي چنين پروژه‌هايي بايد هزينه‌ها را کامل ديد، هزينه فقط شامل راه‌اندازي و افتتاح نيروگاه نيست، هزينه بهره‌برداري را كه در ٢٠ سال عمر مفيد يک نيروگاه صرف مي‌شود هم بايد لحاظ کرد. با اين منظور در نيروگاه‌هاي سوخت فسيلي بايد قيمت سوخت را هم حساب کرد، البته در نيروگاه‌هاي دولتي چون سوخت مجاني به حساب مي‌آيد اغلب اين هزينه در قيمت نهايي محاسبه نمي‌شود که طبيعتا اين شيوه محاسبه دقيق و درست نيست. اما اگر قرار باشد ما به قيمت واقعي و دقيق برسيم، بايد نرخ را با قيمت انرژي و سوخت به قيمت فاب بندرعباس محاسبه کنيم، يعني اين‌طور محاسبه کنيم که اگر همان نفت يا گاز را قرار باشد صادر کنيم، کشورهاي ديگر آن را به چه قيمتي از ما مي‌خرند؟ يعني در حقيقت آن مبلغي که با صادرات اين سوخت‌ها مي‌توانستيم به دست آوريم و اينجا داريم مي‌سوزانيم، چقدر مي‌شود؟ به همين دليل است که مي‌گويم بايد اين قيمت را لحاظ کنيم. به اين موارد هزينه تعميرات و نگهداري و حمل‌ونقل سوخت و... را هم اضافه کنيم».
آن‌گونه که اين کارشناس حوزه انرژي‌هاي تجديدپذير مي‌گويد: «بحث مهم ديگر که در همه کشورهاي توسعه‌يافته محاسبه مي‌شود و در کشوري مثل ما اصلا آن را محاسبه نمي‌کنند، بحث هزينه‌هاي ناشي از آلاينده‌هاست، آلاينده‌ها براي اجتماع، مردم، شهرها و روستاها هزينه دارد، اين هزينه‌ها از بيماري‌هايي که نصيب مردم مي‌شود تا مشکلات ديگري که براي طبيعت، اجتماع و... ايجاد مي‌کنند، خواه ناخواه هزينه‌زاست و نمي‌توان آنها را محاسبه نکرد. هزينه درمان بيماران، بيمارستان‌هايي که بايد احداث شود و... همه اينها قابل محاسبه است. اگر اين هزينه‌ها را با هزينه‌هاي کلي جمع‌بندي کنيم، آن‌وقت متوجه مي‌شويم که راه‌اندازي نيروگاه انرژي تجديدپذير بسيار کم‌هزينه‌تر از نيروگاه سنتي و سوخت فسيلي است».
«در کشور ما غالبا براي طرح‌هاي توجيهي و برآورد هزينه و قيمت، همه همان هزينه اوليه راه‌اندازي را مي‌بينند و لحاظ مي‌کنند. مديران هم چون دوره مديريتي کوتاه‌مدتي دارند و نگاهشان هم کوتاه‌مدت است، تمايلي به سرمايه‌گذاري بلندمدت ندارند که لازمه راه‌اندازي نيروگاه‌هاي خورشيدي و بادي است، زيرا چون مي‌خواهند زودتر کار به نتيجه برسد و در پرونده عملکردشان ثبت شود»؛ اين بخش ديگري از نکاتي است که اديب‌فر دراين‌باره بر آنها تأکيد مي‌کند.
از اين کارشناس مي‌پرسم، با وجود همه نکاتي که شما به آن اشاره کرديد، هم به‌لحاظ منطقي و هم محاسبات سود و زياد و هم قانون، همه‌چيز دال بر اين است که شرايط براي توسعه نيروگاه‌هاي انرژي‌هاي نو فراهم است و بايد اين کار را کرد، با وجود اين چرا اقدام بزرگي در اين زمينه انجام نمي‌شود، مشکل کار کجاست؟ اين پاسخ اوست: «مشکل اصلي، تأمين سرمايه است و نه‌فقط براي انرژي‌هاي تجديدپذير که براي خيلي از پروژه‌ها اين مشکل وجود دارد. اگرچه با توجه به فضايي که بعد از برجام ايجاد شد، تحريم‌ها برداشته شد، اما هنوز معضلي در اين زمينه براي مراودات مالي وجود دارد، هنوز شرکت‌هاي بزرگ و بانک‌هاي بين‌المللي براي ورود به اين‌گونه پروژه‌هاي ايران مشکلاتي دارند. واقعيت اين است که معمولا سرمايه‌گذار براي شروع به کار بايد ٧٠ تا ٨٠ درصد از محل سرمايه‌گذاري خود در اين حوزه را از بانک وام دريافت کند. بانک ايراني فعال در اين حوزه نداريم و سود و بهره آنها نيز آن‌قدر بالاست که عملا منطقي نيست که با توجه به درآمدي که از فروش برق قرار است تأمين شود به اين شکل وام دريافت شود، به‌همين‌دليل يا بايد رفت سراغ صندوق توسعه ملي که البته اين صندوق براي اين پروژه‌ها رقمي تخصيص نمي‌دهد يا سراغ منابع ارزي خارجي رفت که سود پاييني دارند. تا جايي که من مي‌دانم و دولت ضمانت‌ها و حمايت‌هاي خاص و ويژه‌اي را هم براي اين کار لحاظ کرده است، بااين‌حال هنوز مشکل تأمين مالي براي اين کار حل نشده است». طبق گفته اديب‌فر براي راه‌اندازي نيروگاه‌هاي بادي هم مشکلات ديگري وجود دارد؛ براي مثال بحث تأمين زمين در اين نيروگاه‌ها مشکل بزرگي است، چون فقط جاهاي خاصي باد مي‌وزد و توربين‌ها از هم فاصله زيادي دارند و براي راه‌اندازي يک نيروگاه ٥٠ مگاواتي در پاره‌اي مواقع سرمايه‌گذار با اهالي چهار روستا طرف حساب است و بايد همه را به‌تنهايي قانع و راضي کند.
با وجود اين بخشي از اقداماتي که تاکنون دولت انجام داده، چشم‌اندازي مثبت را براي راه‌اندازي نيروگاه‌هاي انرژي‌هاي تجديدپذير فراهم کرده است؛ براي مثال دولت قيمت تضميني براي خريد برق توليدي به اين روش را ٤٩٠ تومان به ازاي هر کيلووات‌ساعت تعيين کرده است که به گفته کارشناسان اين حوزه عدد منطقي و راضي‌کننده‌اي محسوب مي‌شود. علاوه بر اين براساس قانون بودجه‌اي براي خريد برق خورشيدي نيز تعيين شده که توليدکنندگان به‌محض رسيدن به مرحله توليد و فروش برق، به سرعت پول خود را نقدي دريافت مي‌کنند و به اين شکل سرمايه‌گذار در ريسک دريافت‌نكردن طلب خود باقي نمي‌ماند.
در اين بين به نظر مي‌رسد مشکل اصلي و بزرگ همچنان مسئله راضي‌کردن سرمايه‌گذاران كلان براي تأمين سرمايه در اين حوزه است تا اين چرخه کامل شود.
نيروگاهي به وسعت همه ايران
براي راه‌اندازي نيروگاه سوخت فسيلي که آسيب‌ها و خطرات زيست‌محيطي بسياري براي منطقه محل احداث دارد، پيش‌بيني مؤلفه‌ها و شرايط زيادي ازجمله نحوه رساندن سوخت و محل احداث و همچنين منابع آب موردنياز و... لازم است؛ اما براي راه‌اندازي يک نيروگاه خورشيدي شرايط چگونه است، در پاسخ به همين سؤال، اکبر اديب‌فر اين‌گونه توضيح داد: «در مجموع کل ايران به‌جز دو نوار جنوبي و شمالي ايران که حرارت و رطوبت بالايي دارد، براي راه‌اندازي نيروگاه انرژي خورشيدي مناسب است، اما در کل مرکز ايران بهترين شرايط را براي اين کار دارد. در حقيقت براي اين نيروگاه‌ها دو عامل مهم است، يکي ميزان تابش و ديگري ميزان حرارت. تابش براي اين نيروگاه‌ها خوب است و حرارت بد، به‌همين‌دليل جنوب کشور مانند نوار ساحلي و همچنين جزاير خليج فارس به‌دليل اينکه حرارت خيلي بالاست و رطوبت نيز وجود دارد، براي اين نيروگاه‌ها چندان مناسب نيست، چون حرارت بالاست و تجهيزات افت راندمان پيدا مي‌کنند. بهترين نقاط براي اين نيروگاه‌ها، جاهايي از کشور است که هوا به نسبت خنک و تابش خورشيد بالا باشد. برهمين‌اساس استان‌هاي يزد، کرمان، خراسان‌ها، همدان، سمنان، قزوين، زنجان، آذربايجان‌ها و... بهترين شرايط را براي راه‌اندازي اين‌گونه نيروگاه‌ها دارند».
چين رتبه يک جهان
چين نه‌فقط به‌لحاظ جمعيت و ميزان رشد اقتصادي و صادرات کالا رتبه يک جهان را دارد که در زمينه توليد و مصرف انرژي‌هاي تجديدپذير بادي و خورشيدي نيز در پنج سال اخير به چنان رشدي دست پيدا کرده که با اختلافي فاحش به رتبه اول جهان رسيده است. براساس خبري که دي سال گذشته رويترز منتشر کرد، چين در نظر دارد بين سال‌هاي ٢٠١٦ تا ٢٠٢٠، ٣٦١ ميليارد دلار در زمينه انرژي‌هاي تجديدپذير سرمايه‌گذاري کند. اين خبر را اداره ملي انرژي چين اعلام کرد. در سند چشم‌انداز اداره ملي انرژي چين درباره توسعه بخش انرژي در يک دوره پنج‌ساله- آمده است با اين سرمايه‌گذاري بيش از ١٣ ميليون فرصت شغلي در اين بخش ايجاد خواهد شد. اداره ملي انرژي چين همچنين هدف خود مبني بر جايگزيني انرژي معادل ٥٨٠ ميليون تن زغال سنگ با مصرف انرژي‌هاي تجديدپذير تا سال ٢٠٢٠، معادل ١٥ درصد از کل مصرف انرژي در اين کشور را هدف‌گذاري کرده است.
در اين برنامه همچنين تأکيد شده است توليد ظرفيت انرژي تجديدپذير شامل انرژي‌هاي بادي، آبي، خورشيدي و انرژي هسته‌اي، حدود نيمي از ظرفيت جديد توليد برق را تا سال ٢٠٢٠ به خود اختصاص خواهد داد.
۴۷۲۳۵
نظر شما