اختلاف در اتحاد

شورای آتلانتیک شمالی، مهمترین نهاد تصمیم گیری سازمان ناتو، اواخر هفته گذشته در بروکسل و در سطح وزرای امور خارجه تشکیل جلسه داد. این بار نیز آنچه در میان اعضای این اتحاد نمایان گشت اختلاف نظر بر سر مسائلی بود که ناتو طی چند سال اخیر با آن ها درگیر بوده است.  

بحث بر سر روابط ناتو با روسیه، عضویت کشورهای گرجستان و اوکراین، سپر دفاع موشکی و ماموریت ناتو در افغانستان باز هم موضوعات بحث وزرای امور خارجه 26 کشور عضو بود؛ موضوعاتی که ناتو درست از آغازین سال های قرن جدید رفته رفته با آن ها درگیر شده است.

اتحاد ناتو در سال 1949 تنها برای مقابله با تهدیدی به نام اتحاد شوروی بوجود آمد و ترس از این کشور بود که اعضای ناتو را به خوبی در کنار هم قرار می داد و در واقع جلسات ناتو عرصه تفاهم و اجماع این کشورها بود. انحلال پیمان ورشو و فروپاشی شوروی در اوایل دهه 1990 باعث تغییرات بسیار در عرصه بین الملل شد. اکنون دیگر ناتو نیز بهانه اصلی برای ادامه حیات را از دست داده بود. با این وجود، به خواست کشورهای عضو، خصوصا ایالات متحده، این سازمان همچنان پا بر جا ماند تا در دهه پنجم از عمر خود شاهد مشکلات متعدد و در نتیجه اختلاف نظر در میان اعضای خود باشد.

در میان اعضای ناتو کشورهای اروپای مرکزی و اورپای شرقی به خاطر ترس از میراث دار شوروی، یعنی روسیه، خواهان قرار گرفتن ناتو در برابر روسیه هستند چرا که آن ها روسیه را بزرگترین تهدید برای خود تلقی می کنند. در مقابل، کشورهای اروپای غربی مانند آلمان، فرانسه و تا حدودی ایتالیا یا به تعبیر وزیر سابق دفاع ایالات متحده، دونالد رامسفلد، «اروپای پیر»، خواستار مماشات با روسیه هستند. این کشورها به دلیل حجم بالای روابط اقتصادی که با روسیه دارند، نمی خواهند شریک تجاری را از خود برنجانند. عامل انرژی البته عامل بسیار مهمی در اتخاذ این رویکرد است؛ روسیه بزرگترین تامین کننده انرژی اروپا است.

با حمله ماه آگوست روسیه به گرجستان روابط بین این مسکو و اتحاد ناتو به پایین ترین سطح خود رسید و این حمله مورد اعتراض شدید ناتو واقع گشت. اما اکنون با گذشت تنها چهار ماه از درگیری های گرجستان، وزرای امور خارجه ناتو اعلام می کنند که ناتو قصد دارد «به صورت مشروط و در سطوح پایین» روابط خود را با روسیه از سر بگیرد. این تصمیم این پیغام را به دولتمردان روسیه می رساند که ناتو نقش و جایگاه روسیه را مهم تر از آن می داند که روابطش را با این کشور به طور کلی قطع نماید.

یکی از مسائلی که باعث تیره شدن روابط ناتو و روسیه و بروز اختلاف در میان اعضای این سازمان در سال های اخیر شده، مسئله گسترش ناتو به شرق است. بسیاری از کشورهای اروپای شرقی که زمانی در اردوگاه شرق و در قلمرو شوروی قرار می گرفتند اکنون به عضویت ناتو در آمده اند. گرجستان و اوکراین اهداف بعدی ناتو هستند و این درست جایی است که به نظر می رسد خط قرمز روسیه در مورد حرکت ناتو به شرق باشد. روسیه نمی تواند الحاق این دو همسایه خود به سازمان ناتو را بپذیرد.

نشست سران ناتو در اوایل سال جاری در بخارست تصمیم گیری در مورد عضویت این دو کشور را به دلیل مخالفت های روسیه و اختلاف نظر شدید در میان اعضا به بعد موکول کرد. در جلسه هفته گذشته بار دیگر مسئله عضویت این دو کشور در دستور کار قرار گرفت. وزرای امور خارجه گرجستان و اوکراین نیز حضور داشتند و اعضای ناتو در دو جلسه جداگانه با آن ها به بحث بر سر عضویت این دو کشور پرداختند. اما این بار نیز علی رقم حمایت ایالات متحده و کشورهای اروپای شرقی و مرکزی از عضویت گرجستان و اوکراین، اختلاف بین اعضا مانع از اتخاذ تصمیمی روشن در مورد وضعیت این دو کشور شد. بنابراین آن ها نتوانستند «برنامه کاری عضویت» گرجستان و اوکراین را ارائه دهند و بار دیگر تنها به این اکتفا کردند که «این دو کشور در نهایت به عضویت ناتو در خواهند آمد.» در بیانیه پایانی آمده است: «هر دو کشور پیشرفت های خوبی داشته اند اما هنوزکارهای مهم دیگری در پیش دارند.» در اینجا نیر آلمان و فرانسه  از مخالفین اصلی پیوستن گرجستان و اوکراین به ناتو بودند.  

طی سال های اخیر، مسئله استقرار سپر دفاع موشکی ایالات متحده در کشورهای لهستان و جمهوری چک نیز یکی از عوامل ایجاد تنش بین روسیه و ناتو بوده است. مسکو استقرار این سیستم را تهدیدی برای خود دانسته و در اعتراض  به این برنامه از پیمان نیروهای متعارف در اروپا (CFE) خارج شده است. در مقابل، ایالات متحده با جدیت اجرای این برنامه را دنبال کرده و هدف آن را تامین امنیت اروپا و امریکا در مقابل موشک های ایران عنوان نموده است. وزرای امور خارجه ناتو این بار با وجود مخالفت شدید روسیه، از استقرار این سیستم حمایت کردند و آن را برای تامین امنیت خود «ضروری» دانستند.  

افغانستان اما طی پنج سال گذشته، موضوع همیشگی جلسات ناتو در سطوح مختلف بوده است. در این جلسه نیز وزرا بار دیگر بر حمایت خود از دولت افغانستان تاکید نمودند. آن ها ماموریت ناتو در قالب نیروهای بین المللی کمک به امنیت افغانستان (ایساف) را «اولویت کلیدی» ناتو توصیف کردند. طی ماه های اخیر اوضاع در افغانستان به گونه ای دیگر رقم خورده است. نیروهای طالبان و القاعده بیش از پیش قدرت گرفته اند و به نظر می رسد گزینه نظامی تنها راه حل مشکل افغانستان نباشد. در ادبیات فرماندهان و سران ناتو نیز تغییراتی ایجاد شده است و آن ها دیگر به استفاده صرف از ابزار نظامی اعتقادی ندارند. وزرای امور خارجه ناتو نیز ضمن تاکید بر این مسئله حمایت خود را از «تلاش های دولت افغانستان برای دستیابی به راه حلی سیاسی برای پایان درگیری ها» اعلام داشتند.

از طرفی با وضعیت پیش آمده در افغانستان بسیاری از کشورهای عضو این سازمان تمایلی به ادامه حضور در این کشور ندارند. از طرف دیگر اوباما، رئیس جمهور منتخب ایالات متحده، اعلام کرده است نقطه تمرکز خود را افغانستان قرار خواهد داد و این به معنای افزایش نیروهای امریکایی در این کشور خواهد بود. افزایش توجه به افغانستان از سوی امریکا مطمئنا نیازمند افزایش تعهد ناتو در این کشور است و این درست جایی است که ممکن است در نشست آتی سران ناتو که اوایل سال آینده برگزار خواهد شد و با شصت سالگی ناتو همزمان خواهد بود، نقطه اختلاف جدید اعضا باشد.

آنچه مشخص است در شرایط کنونی حتی قرار گرفتن روسیه در مقابل ناتو نیز نتوانسته است نقش شوروی را برای نزدیک تر کردن اعضا به هم بازی کند. دامنه اختلافات در مورد مسائل اصلی پیش روی سازمان رفته رفته بیشتر می شود و جلسات اتحاد ناتو به جای اینکه عرصه تفاهم اعضا باشد، بعضا به عرصه تقابل آن ها تبدیل شده است.