سلول‌های مسلح به جنگ با سرطان می‌روند

با امیدوار کننده نشان دادن آزمایش‌های اولیه، شاید سلول‌های مبارز تربیت شده طی مهندسی ژنتیک، بتوانند به دو بیمار مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات، کمک کنند با بیماری خود مبارزه کنند.

سرطان پروستات هر سال بیش از 28هزار نفر را در ایالات متحده امریکا و ده‌ها هزار نفر را در دیگر نقاط جهان به کام مرگ می‌فرستد. به رغم این‌که در بسیاری از بیماران مبتلا به این نوع سرطان غده پروستات برداشته می‌شود، سرطان می‌تواند به سرعت به دیگر اندام‌های بدن بیمار سرایت کند که استخوان‌ها شایع‌ترین این اهداف هستند. روش‌های درمان‌های دارویی کنونی، مانند متوقف کردن فعالیت هورمون‌های مردانه، بعد از تنها چند ماه با شکست مواجه می‌شوند.

اما در روشی جدید، پژوهشگران نوعی از گلبول‌های سفید را که لمفوسیت تی یا سلول تی نامیده می‌شود، از بدن بیمارانی که به تازگی غده پروستات خود را برداشته بودند استخراج کردند. این سلول‌ها معمولا با عوامل خارجی می‌جنگند، ولی پژوهشگران از ویروسی خاص برای وارد کردن ژن‌هایی درون سلول استفاده کردند که به آنها کمک می‌کند هر سلول پروستات باقیمانده را از بین ببرند. پژوهشگران سپس سلول‌های اصلاح شده را دوباره به بدن بیماران تزریق کردند تا به نابودی سلول‌های سرطانی به جا مانده بپردازند.

«لمفوسیت‌های تی، ماشین‌های کشتار واقعی هستند». این تعبیر ریچارد یونگانس، از انکولوژیست‌های مرکز پزشکی راجر ویلیامز واقع در پروویدنس در رودآیلند ایالات متحده و سرپرست گروه پژوهشی شرکت کننده در این تحقیق است: «یک لمفوسیت تی در هر روز می‌تواند 100 سلول هدف را بکشد. ما می‌خواهیم از این توانایی برای مبارزه با سرطان استفاده کنیم».

برنامه نویسی مجدد سلول‌های ایمنی
گروه تحقیقاتی یونگانس توانستند با مهندسی ژنتیک، لمفوسیت‌های تی بیماران را قادر سازند تا پروتئین موجود در غشای بیرونی سلول‌های پروستات را شناسایی کنند. این پروتئین، آنتی‌ژن مخصوص غشای پروستات یا پی‌اس‌ام‌ای نامیده می‌شود. در مرحله بعد، پژوهشگران این سلول‌ها را کشت دادند تا تعدادشان را به میزان تقریبی یک میلیارد سلول برسانند و سپس، آنها را دوباره وارد بدن بیمار کردند، به این امید که این سلول‌های برنامه‌ریزی‌شده بتوانند سلول‌های پروستات باقیمانده را پیدا و همه آنها را نابود کنند.

به بیماران شرکت کننده در مرحله اول آزمایش‌های بالینی این شیوه درمانی، دوز پایینی از سلول‌ها تزریق شد تا بی‌خطر بودن این شیوه آزمایش شود. ولی گروه یونگانس دریافت که غلظت آنتی‌ژن مخصوص پروستات یا پی‌اس‌ای (عاملی در خون که میزان آن با سلول‌های سرطانی پروستات رابطه مستقیم دارد) در یک بیمار تا 50 درصد و در بیمار دیگر تا 75 درصد کاهش یافت. نتایج این تحقیق، هفته گذشته در همایش سالیانه انجمن تحقیقات سرطان امریکا در دنور کلرادو ارائه شد. این‌که این شیوه درمانی تا چه حد موثر است، مسئله‌ای است که در مراحل بعدی تحقیقات و آزمایش‌های بالینی گسترده‌تر مشخص خواهد شد.

این روش درمانی و تعداد محدودی از روش‌های دیگر که هم‌اکنون در مرحله اول آزمایش‌های بالینی قرار دارند، نخستین روش‌هایی در نوع خود هستند که لمفوسیت‌های تی اصلاح‌شده ژنتیکی را با یک پروتکل جدید ترکیب می‌کنند، پروتکلی که به سلول‌ها کمک می‌کند مدت بیشتری زنده بمانند. تحقیقات پیشین، نشان داده بود که لمفوسیت‌های تی اصلاح‌شده‌ای که به چرخه خون برمی‌گشتند، فقط برای چند ساعت و یا چند روز زنده می‌ماندند و بعد، سیستم دفاعی بدن آنها را از بین می‌برد. ولی فرایند جدید، بدن بیماران را وا می‌دارد تا برای لمفوسیت‌های تی جا باز کند و این کار را با پایین آوردن سطح دفاعی گلبول‌های سفید خون به وسیله شیمی درمانی انجام می‌دهد. به این ترتیب، لمفوسیت‌های تی می‌توانند برای ماه‌ها و یا شاید هم نامحدود زنده بمانند.

به دلیل این‌که لمفوسیت‌های تی اصلاح‌شده ژنتیکی، داروهای زنده‌ای هستند که نمی‌توان آنها را پس از تزریق به بدن بیمار از بین برد، این فرایند با مخاطراتی احتمالی روبرو خواهد بود. برای مثال، این سلول‌ها می‌توانند به انواع دیگر سلول‌های سالم هم حمله کنند. در سال 1385 / 2006، آزمایشی انجام شد با این هدف که از لمفوسیت‌های تی برای حمله به سلول‌های سرطانی کلیه استفاده شود، اما این آزمایش با شکست روبرو شد. سلول‌های دست‌کاری شده ژنتیکی علاوه بر سلول‌های سرطانی کلیه، به بافت سالم کبد نیز حمله کردند و پژوهشگران مجبور شدند در آن روش درمانی تغییراتی به وجود آورند.

یونگانس در این رابطه می‌گوید: «این بر عهده پژوهشگران است که تمام حالت‌های احتمالی ممکن را در نظر بگیرند و تمام بافت‌های عادی را مورد آزمایش قرار دهند تا مطمئن شوند که هیچ عوارض جانبی در کار نخواهد بود».
مارک دادلی، پژوهشگر ایمونوتراپی در مرکز ملی سرطان آمریکا در بتسدا در مریلند، با این عقیده موافق است که این یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی پژوهشگرانی است که روی روش‌های درمانی مبتنی بر لمفوسیت‌های تی کار می‌کنند. او به این نکته اشاره می‌کند که مقادیر به نسبت کم لمفوسیت‌های تی را که در آزمایش فوق‌الذکر از آن‌ها استفاده شد، می‌توان با رژیم‌های دارویی خاص غیر فعال کرد و یا حتی از بین برد.

ولی حتی با وجود این خطرات، دادلی می‌گوید که روش‌های درمانی سلولی شخصی شده، مانند این مورد، هیجان‌انگیز‌ترین فناوری‌های جدید در این زمینه هستند و توانایی‌های بالقوه خیلی زیادی دارند: «ما دلایل زیادی در دست داریم که باور کنیم بیماران مبتلا به هر نوع سرطان، باید قابلیت این را داشته باشند که به درمان‌ها پاسخ دهند؛ البته اگر سلول‌های لمفوسیت تی با قابلیت شناسایی آن سرطان بخصوص تولید شوند».

به رغم این‌که نتایج این روش در مرحله اول آزمایش‌های بالینی موفقیت‌آمیز بوده‌، هم دادلی و هم یونگانس می‌گویند که هنوز خیلی زود است که بگوییم که این روش واقعا موثر است یا نه. یونگانس می‌گوید تا زمانی‌که کاهش صد درصدی را در غلظت پی‌اس‌ای مشاهده نکند، راضی نخواهد شد: «این کار پیشرفت خیلی بزرگی است، ولی باید دید که آیا واقعا بیماری را درمان می‌کند یا نه».

نیچر، 20 آوریل-ترجمه: مجید جویا