سفر به مصر برای رؤیای وحدت

 لیدا هادی

نمایندگان فتح و حماس در حالی بار دیگر راه سفر به مصر برای آغاز دور چهارم گفت و گوهای صلح فلسطین را بسته‌اند که دیگر نه فقط اهالی سرزمین‌های اشغالی بلکه حتی آمریکا و اروپا نیز به دقت مباحث میان این دو گروه و سطح توقعات هر یک را زیر نظر دارند.

آغاز دور جدید مذاکرات آشتی ملی گروه‌های فلسطینی در مصر به ریاست عمر سلیمان رئیس سازمان اطلاعات مصر مرحله‌ای سخت و جدی برای پایان درگیری‌های خونینی است که طی دو سال گذشته میان اعضای حماس حاکم برغزه و نیروهای فتح حاضر در کرانه‌های باختری به سرکردگی محمود عباس و حامیان غربی او روی داده است.

آنچه که امروز فتح و حماس را دوباره سر میز مذاکره قاهره کشانده صرفاً رؤیای تشکیل دولتی واحد است که البته با توجه به ناکامی نشست‌های گذشته، دور تازه مذاکرات در واقع از آخرین فرصت‌های دو طرف در تحقق رؤیای دیرینه‌شان محسوب می‌شود. چرا که ادامه اختلاف‌های درونی میان گروه میانه‌رو و سکولار فتح و اعضای اسلام‌گرای حماس نه فقط خلأ وجود قدرت رهبری مؤثر در دولت مغشوش فلسطین را بیش از پیش نمود می‌دهد، بلکه هر گونه امکان مذاکره و صلح با تل آویو را نیز غیرممکن می‌سازد.

از سوی دیگر در صورت ادامه تفرقه گروهک‌های فلسطینی، همه تلاش‌های جهانی برای بازسازی غزه پس از حمله نیروهای اسرائیلی بی‌تأثیر خواهد بود. آنچه در دور تازه مذاکرات آشتی ملی فلسطین در قاهره برمی‌تابد، تکلیف سرنوشت مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین و همه امیدهایی که بر روند صلح خاورمیانه رفته است مشخص می‌کند.

در دور پیشین مذاکرات فتح و حماس به رغم همه مخالفت‌های همیشگی دو طرف اصل تشکیل دولت مستقل واحد را به صراحت پذیرفتند و توافق کردند در ژانویه 2010 میلادی با برگزاری انتخاباتی فراگیر در تمامی خاک فلسطین دولتی قانونمند به روی کار آید. اما اختلاف و مباحث پیرامون تشکیل دولتی منتخب برای آماده‌سازی و برگزاری انتخابات همچنان جریان دارد. از سوی دیگر فتح و حماس هنوز در زمینه کنترل سرویس‌های امنیتی به توافق نرسیده‌اند. حتی نحوه برگزاری انتخابات هم مورد اجماع طرفین قرار نگرفت. در حالی که فتح به نظام انتخاباتی فراگیر مردمی اعتقاد دارد، حماس در فضای سیاسی فعلی فلسطین انتخاباتی محدود و شخصی در حد سران عالیرتبه احزاب را پیشنهاد می‌دهد.

از این گذشته مسئله حضور حماس در سازمان آزادی‌بخش فلسطین نیز همچنان در محاق ابهام قرار دارد. برخلاف نظر عموم و به رغم مخالفت‌های گسترده تا پیش از این همواره فقط سازمان آزادی بخش فلسطین بوده که به عنوان نماینده مذاکره‌کننده با تل‌آویو وارد عمل شده و حماس در این میان هیچ نقشی نداشته است. در مذاکرات پیشین دو گروه، حماس به صراحت اعلام کرد که هر گونه مذاکرات میان اسرائیل و سران سازمان آزاد‌ی‌بخش را قبول نخواهد داشت. بنابراین نمایندگان مذاکره‌کننده دو طرف این بار در قاهره بر مسئله حضور حماس در سر میز مذاکرات آینده فلسطین و اسرائیل بحث و تبادل نظر خواهند کرد.

از سوی دیگر ایجاد همگرایی میان ایدئولوژی‌های سیاسی مردمی حماس و درونمایه‌های سکولار فتح از دیگر مواردی است که نمایندگان دو طرف برای توافقی ملی باید به دنبال ابزاری مناسب برای آن باشند چرا که هم‌اکنون شکاف عمیق میان سکولارهای ناسیونالیسم و مذهبیون سیاسی در فلسطین در غیاب دولتی متمرکز دو خطه جغرافیایی مجزا را به وجود آورده است که در صورت ادامه همان اندک تمامیت ارضی فلسطینیان را نیز از میان می‌برد.

سرنوشت صلح خاورمیانه نیز حتی در این دور از مذاکرات قاهره خلاصه می‌شود چرا که در صورت تداوم وضعیت کنونی میان احزاب سیاسی فلسطین به طور حتم اسرائیل با استفاده از فرصت حاضر و با بهره از اغتشاش‌های درونی فلسطینی‌ها با پیشبرد برنامه‌های شهرک‌سازی گسترده خود همه آنچه را که زمانی برای صلحی فراگیر در منطقه پایه ریخته شده از میان بر می‌دارد.

این در حالی است که نه فقط ناکامی مذاکرات قاهره بلکه سرانجام نهایی آن و اجماع گروه‌های درگیر فلسطینی نیز روند صلح خاورمیانه را تحت تأثیر خود خواهد داشت. به زعم ناظران سیاسی چنانچه پس از مذاکرات قاهره توافقی جامع مبنی بر تشکیل دولت واحد با حضور نمایندگان فتح و حماس دست دهد، در این صورت سران کشورهای غربی برای اتخاذ موضعی سیاسی در برابر دولت جدید و ادامه روند مذاکرات صلح خاورمیانه با دشواری‌ها و چالش‌های بسیاری روبه‌رو خواهند بود.

هنوز این مسئله که آیا کشورهای غربی در صورت توافق ملی فلسطینی‌ها حماس را به رسمیت شناخته و همه تحریم‌های اعمال شده را از میان برمی‌دارند، مشخص نیست. غرب با آشتی ملی سران احزاب فلسطینی شرایطی به مراتب سخت‌تر از گذشته در پیش خواهد داشت که البته در این میان بعید نیست هر ترفندی را نیز برای تعلیق و توقف ادامه مذاکرات گفت و گوهای ملی فلسطین به کار بگیرد.