کودکان بی‌سرپرست در انتظار رأی نمایندگان

 این در حالی است که نواقص قانون اجرایی در بهزیستی، محدودیت‌های بسیاری را برای متقاضیان ایجاد کرده است.

چندی پیش بود که حمیدرضا الوند، سرپرست دفتر امور شبه خانواده سازمان بهزیستی کشور با اعلام این که 85 درصد از فرزندان حاضر در مراکز شبه خانواده بهزیستی را فرزندان بد سرپرست و مابقی را فرزندان بی‌سرپرست تشکیل می‌دهند، از طرح اصلاح قوانین فرزندخواندگی در کشور خبر داد و گفت: «قانونی که در حال حاضر در بهزیستی اجرا می‌شود، همان قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست مصوب 29 اسفند 1353 است که دشواری‌هایی را در این دوره ایجاد می‌کند. بنابراین ما اصلاحاتی در این قانون ایجاد و آن را تقدیم مجلس کرده‌ایم و معتقدیم با این اصلاحات‌، بسیاری از شرایط دشوار که برخی اوقات موجب ایجاد مانع برای خانواده‌های متقاضی فرزندخوانده می‌شود، تعدیل خواهد شد و در صورت تصویب آن شرایط فرزندخواندگی در حد چشمگیری تسهیل می‌شود. »او گفت: «در قانون فعلی تنها همسرانی می‌توانند تقاضای فرزندخوانده کنند که نه تنها فرزندی نداشته باشند و ناباروری آنها تأیید شده باشد، بلکه پنج سال نیز از مدت ازدواج آنها زمان سپری شده باشد و براساس اصلاحات جدید شرط گذشت پنج سال از زمان ازدواج حذف شده و در صورتی که پزشک ناباروری زوجین را تأیید کنند، امکان واگذاری فرزند به آنها به وجود می‌آید. »

مدیر کل دفتر شبه خانواده بهزیستی همچنین گفت: «خانواده‌هایی که یک فرزند دارند نیز می‌توانند تقاضای تا سه فرزندخوانده را به سازمان بهزیستی ارائه کنند.» الوند معتقد است که تا حد امکان، کودکان تحت حمایت باید به داخل خانواده‌ها بروند و براین اساس لایحه تسهیل واگذاری این فرزندان به مجلس رفته و در حال تصویب است. الوند گفت: «سالانه تنها هزار کودک به خانواده‌ها واگذار می‌شوند و در حال حاضر به ازای هر کودک، 5/7 خانواده متقاضی فرزندخواندگی تشکیل پرونده داده‌اند. این مشکل از آنجا ناشی می‌شود که براساس قوانین موجود در کشور «ولایت قهری» غیر قابل سلب است و 85 درصد کودکان تحت حمایت بهزیستی والدینی دارند که به علت اعتیاد، بزه‌‏کاری، انواع بیماری‌ها و یا مسائل اخلاقی به طور موقت صلاحیت سرپرستی کودک خود را از دست داده‌اند به همین دلیل امکان واگذاری سرپرستی آنها به دیگران وجود ندارد. »

این در حالی است که مسئولان بهزیستی معتقدند اگرچه در حال حاضر تعداد خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی از تعداد کودکان بی‌سرپرست بیشتر است اما شاید تا 10 یا 20 سال آینده این نسبت تغییر کند و نیازمند تسریع روند واگذاری فرزندان چه به طور موقت و چه به طور دائمی به خانواده‌های متقاضی باشیم. الوند گفت: «در صورت تصویب قانون جدید، زنان مجرد نیز در صورت داشتن شرایط مناسب و تأیید نظر کارشناسان بهزیستی می‌‏توانند فرزندی بی‌سرپرست را به فرزندخواندگی قبول کنند. در صورتی که در قانونی که امروز اجرا می‌شود، زنان فاقد همسر می‌توانند در صورت دارا بودن شرایط با تأیید کمیته شبه خانواده هر استان سرپرستی یک تا سه کودک دختر را تحت عنوان خانواده امین و نه فرزندخوانده به عهده بگیرند. »

طبق قانون 1187 قانون مدنی، قضات به این نتیجه رسید‌ه‌اند که می‌توان فردی را به عنوان «امین موقت» برای فرزندانی که شرایط واگذاری به صورت فرزند‌خوانده را ندارند، معرفی کرد. به این ترتیب در سال 86، حکم «امین موقتی» برای دو هزار و 700 نفر از فرزندان ساکن در مراکز شبه خانواده صادر شد و هم اکنون بیش از نیمی از حضانت فرزندان بدسرپرست مراکز شبه‌خانواده این سازمان، از طریق طرح «امین موقت» به خانواده‌های متقاضی واگذار شده است که حدود10 درصد این خانواده‌ها را خانواده‌های دارای فرزند تشکیل می‌دهد. امین موقت همان طور که از نام آن پیداست به طور موقت حضانت کودکانی را به عهده می‌گیرد که والدین آنها از سوی بهزیستی فاقد شرایط سرپرستی شناخته شده‌اند. مدیرکل دفتر شبه خانوده بهزیستی از سوی دیگر با اشاره به مبهم بودن بحث امین موقت درقانون فعلی حمایت از کودکان بی‌‏سرپرست گفت: «سال گذشته مشکلات امین موقت در جلساتی با مسئولان سازمان دادگستری برگزار و براساس آن اصلاحات جدیدی در قانون اعمال شد. اگرچه امین موقت در قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست کمرنگ دیده شده است و این امر موجب شده تا بسیاری از قضات به این موقت اعتقاد نداشته باشند اما حکم امین موقت در مفاد قانون اساسی کشور لحاظ شده است و می‌توان با استناد به آن احکام امین موقت را صادر کرد. »

الوند گفت: «در واگذاری کودکان بی‌سرپرست به خانواده‌های متقاضی و فرزند‌پذیر مشکلی وجود ندارد، اما مشکل عمده، در مورد فرزندان بد سرپرست است که به دلیل داشتن والدین، جد پدری و یا خویشاوندان در مراکز بهزیستی رسوب می‌کنند.»

به گفته الوند، در حال حاضر، تنها 15 درصد از 21 هزار فرزندانی که در مراکز شبه خانواده به سر می‌برند، به دلیل مشخص نبودن پدر، مادر و جد پدری، قابلیت واگذاری به خانواده‌ها به عنوان فرزند‌خوانده را دارند که چهار درصد از این تعداد نیز، دچار معلولیت جسمی و ذهنی هستند. به این ترتیب، از این 15 درصد، تنها 10 تا 11 درصد فرزندان، شرایط لازم برای واگذاری به خانوداه‌های متقاضی به عنوان فرزندخوانده را دارند.

الوند با اشاره به این که 437 مرکز شبه خانواده در بهزیستی وجود دارد گفت: «کودکان زیر 6 سال در شیرخوارگاه‌های دولتی و کودکان 6 تا 12 سال در مراکز دخترانه و پسرانه دولتی و غیر‌دولتی نگهداری می‌شوند. دختران و پسران بالای 12 سال هم به صورت جدا در مراکز خاص خود به سر می‌برند.»او همچنین گفت: "یکی دیگر از اصلاحات موجود در پیش‌نویس جدید قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست این است که ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز می‌‏توانند تقاضای فرزندخواندگی کنند و پس از شش ماه اقامت در ایران، در صورت احراز صلاحیت نگهداری از کودک دوباره به محل اقامت خود سفر کنند. در حالی که براساس قانون سال 53، تنها افراد مقیم کشور می‌توانند فرزندان بی‌سرپرست را به فرزندخواندگی بپذیرند. »الوند گفت: «درخواست بیش از 90 درصد از خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی برای دریافت فرزند دختر زیر یک‌سال است که ارائه چنین درخواستی از سوی خانواده‌ها، شرایط واگذاری فرزندخواندگی را مشکل کرده و باعث پشت نوبت قرار گرفتن آن‌ها می‌شود، به طوری که میانگین زمان انتظار در استان تهران به حدود دو سال می‌رسد که این زمان در استان‌های مختلف، متفاوت است. »او توضیح داد: «یکی از دلایلی که بیشتر خانواده‌ها متقاضی فرزند دختران هستند، موضوع محرمیت است که این موضوع را از مرجع مورد نظر استعلام کردیم، اما هنوز جوابی دریافت نکرده‌ایم و در بحث کارشناسی قرار دارد. »

مدیرکل دفتر امور شبه خانواده سازمان بهزیستی ادامه داد: «در واگذاری فرزندان به صورت فرزندخوانده سعی می‌شود، فرزندانی انتخاب شوند که تا 10 تا 15 سال خانواده‌ای برای آنان متصور نباشد. همچنین یکی از شرایطی که واگذاری فرزندان به صورت فرزندخوانده را با دشواری همراه می‌کند، این است که بر اساس قانون فرزندخواندگی که مصوب 35 سال پیش است، سازمان بهزیستی مکلف است، حضانت فرزندان را سه سال پس از ورود آن‌ها به مراکز به خانواده‌های متقاضی واگذار کند.»

الوند همچنین گفت: «به اعتقاد بسیاری از کارشناسان یکی دیگر از اشکالات قانون مصوب سال 53 مشخص نبودن حداکثر سن همسران متقاضی فرزندخوانده بود به طوری که در برخی مواقع با موج تقاضای فرزندخواندگی از سوی افرد مسن به قصد داشتن کمک حال در دوران کهنسالی مواجه می‌شدیم، اما در قانون فعلی یکی از زوجین باید حداقل 30 سال داشته باشد اما حداکثر سن مشخص نشده، که در اصلاحیه جدید حداکثر سن دست کم یکی از همسران 50 سال عنوان شده است.»