رویارویی ایران و امریکا در افغانستان

مینا علی اسلام: نقش این دعوت رسمی و شخصی به اندازه ای موثر بود که برخی تحلیل گران معتقدند بدون حضور وزیر خارجه افغانستان در تهران احتمال حضور متکی در اجلاس کابل بسیار ضعیف می بود. به نظر می رسد که علت این دعوت ویژه را باید در اهمیت نقش منطقه ای ایران و به طور خاص اهمیت ایران در اوضاع افغانستان جستجو کرد. این جایگاه در حد و اندازه ای است که هم کابل و هم جامعه جهانی بر آن وقوف دارند. از سوی دیگر کابل به خوبی می داند که کمرنگ شدن نقش ایران در بهبود وضعیت افغانستان منجر به پر رنگ شدن نقش پاکستان خواهد شد و این موجب نگرانی کابل است.

به عبارت دقیق تر هم افغانستان و هم جامعه بین المللی خواهان ایجاد نوعی موازنه مثبت منطقه ای در مورد میان همسایگان افغانستان هستند و این با نقش آفرینی موثر ایران محقق خواهد شد.

ایران و امریکا در کنفرانس های افغانستان
اما نکته جالب دیگر در ارتباط با این اجلاس، حضور همزمان ایران و امریکا در آن است؛ دو کشوری که منافع و خطرات مشترکی در افغانستان دارند و بارها در موضوع افغانستان، بازسازی و بازگشت ثبات و امنیت به این کشور در اجلاس ها و کنفرانس هایی همچون اجلاس کابل رو در روی یکدیگر قرار گرفته و بعضا غیبت یکی از سوی دیگری مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

اکنون که بحث مشارکت همزمان ایران و امریکا در اجلاس بین المللی کابل است برخی صاحب نظران مسائل افغانستان بر این باورند که شرایط و ماهیت تحولات میان تهران و واشنگتن به گونه ای نیست که امکان مذاکره رسمی دو کشور در حاشیه این اجلاس حتی در موضوع افغانستان را فراهم کند.

افغانستان و کنفرانس های بین المللی
پس از سقوط حکومت طالبان، افغانستان تاکنون شاهد برگزاری هفت کنفرانس بین المللی بوده اند که هرکدام از این کنفرانس ها تاثیراتی بر تحولات کشور داشته است. این کنفرانس ها شامل کنفرانس بن، کنفرانس توکیو، کنفرانس برلین، کنفرانس اول لندن، کنفرانس روم، کنفرانس پاریس و کنفرانس دوم لندن می شود که هر یک از این کنفرانس ها در زوایای گوناگون کشور نقش اساسی را بازی کرده است.

کنفرانس بن که اولین کنفرانس سیاسی مروبط به افغانستان پس از سقوط طالبان در تاریخ معاصر این کشور است. در ماه دسامبر سال 2001 به مدت 9 روز در شهر بن کشور آلمان صورت گرفت. دراین کنفرانس موضوعاتی چون تقسیم قدرت، تدوین قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی مورد گفت و گو و مشاجره قرار گرفت. یکی از بزرگترین دست آوردهای این کنفرانس توافقنامۀ بن است که افغانستان را دارای نظام منتخب، ساختار نظام سیاسی نوین، قانون اساسی و بعد شورای ملی ساخت.

دومین کنفرانسی که در مورد افغانستان دایر گردید کنفرانس توکیو بود که در سال 2002  به مدت دو روز و با حضور 50 کشور جهان برگزار شد. در این کنفرانس کشورهای کمک کننده تعهد کردند که در ظرف 5 سال آینده به مبلغ 4.5 ملیارد دلار را برای بازسازی افغانستان بپردازند.

سومین کنفرانسی که در قبال افغانستان صورت گرفت، کنفرانس برلین درکشور آلمان بود. این کنفرانس در سال 2004 برگزار شد که کشورهای کمک کننده متعهد به پرداخت 8 ملیارد دلار ظرف سه سال به دولت افغانستان شدند. مهمترین موضوعی که دراین کنفرانس مورد بحث قرار گرفت موضوع چگونگی به مصرف رسیدن کمک های جامعه‌جهانی از طریق دولت افغانستان بود.

چهارمین کنفرانس، کنفرانس اول لندن است که در سال 2006 برگزار گردید. این کنفرانس به مدت دو روز و با حضور70 کشور جهان در لندن تشکیل شد و کشورهای جهان بازهم متعهد شدند که 10 میلیارد دلار را به افغانستان کمک کنند.

بزرگترین دست آوردی که این کنفرانس داشت توافقنامۀ افغانستان است که مانند توافقنامۀ بن برای کشور سرنوشت ساز بود. در این کنفرانس، افغانستان متعهد به ایجاد ادارۀ شفاف و پاسخ‌گو گردید و ضمناً مبارزه علیه مواد مخدر و تروریسم را در اولویت های کاری خود قرارداد. هم‌چنان دراین کنفرانس رعایت حقوق بشر نیز مورد بحث قرار گرفت.

پنجمین کنفرانس، کنفرانس روم است که در جولای 2007 در پایتخت ایتالیا برگزار شد، دراین کنفرانس موضوع حاکمیت قانون در افغانستان مورد بحث قرار گرفت. همچنان همکاری های جامعه‌جهانی در سیستم قضایی افغانستان به بررسی گرفته شد که گام های اولیه دراین راستا پس ازآن گذاشته شده است. در ششمین کنفرانس، که به پاریس معربوف است و در سال 2008 در پایتخت فرانسه برگزار شد که با شرکت سارکوزی، رییس جمهور فرانسه، بان کی‌مون، دبیر کل سازمان ملل متحد و حامد کرزی افتتاح شد. دراین کنفرانس وزرای 65 کشور جهان و نمایندگان 15 نهاد بین المللی اشتراک کردند. در کنفرانس پاریس مشکلات افغانستان مورد بررسی قرار گرفت و حکومت افغانستان خواستار50 ملیارد دلار برای مدت 5 سال شد که از جمله ایالات متحدۀ امریکا10 میلیارد دلار، سازمان ملل متحد1 میلیارد دلار و ژاپن 0.5 میلیارد دلار وعده کمک کرده و فرانسه و آلمان متعهد شدند تا کمک های شان را دوبرابر کند.

هفتمین کنفرانس، کنفرانس دوم لندن در سال 2010 برگزار گردید که دراین کنفرانس نمایندگان70 کشور در پایتخت بریتانیا در مورد افغانستان گرد هم آمدند. دراین کنفرانس، یکبار دیگر جامعه‌ جهانی تعهد کرد که ظرف سه سال آینده500 میلیون دلار را به دولت افغانستان جهت مصالحه با گروه های مخالف بپردازد تا نیرو های جنگجو را به زندگی ملکی سوق دهد. البته پول های وعده داده شده به شکل نقدی به طالبان داده نمی شود بلکه برای ایجاد کار و تقویه کشاورزی و سایر مواردی که آنان را به زندگی عادی سوق دهد.

اما اکنون اجلاس کابل را پیش رو داریم؛ این اجلاس با حضور وزیران خارجه ایران، پاکستان و افغانستان و آمریکا برگزار خواهد شد.

نکته مهم در همه این اجلاس ها اختصاص بودجه هایی برای کمک رسانی به روند صلح و ثبات و بازسازی افغانستان بوده اما تاکنون بسیاری از ابعاد آرامش بخش در این کشور به دلیل فقدان امنیت به کارآمدی نرسیده اند. این در حالی است که نقطه هدف تهران در موضوعات مربوط به افغانستان تاکید بر همکاری درون منطقه ای با مشارکت فعال کشورهای همسایه افغانستان است.

در این چارچوب البته تهران همکاری های فرا منطقه ای خود با امریکا را در دوران حکومت طالبان برای سرکوب مشترک این حکومت و در دوران پس از طالبان با کمک در فرایند بازسازی افغانستان ادامه داد اما همواره محوریت و اولویت را بر همکاری های درون منطقه ای داد و بر این اساس شرکت در بسیاری از اجلاس های بین المللی مربوط به افغانستان را با این اعتقاد که کشورهای بیگانه و اشغالگر در صحنه افغانستان نمی توانند بهبودی در اوضاع این کشور ایجاد کنند، رد کرد.