مسئله بازنشستگی از کار، به طور کلی امری است قانونی و در همه جای دنیا هم مرسوم است که وقتی کارمندی به یک سن و سال و سابقه ای از کار خود رسید می تواند بازنشسته شود تا بتواند از این فرصت استفاده کند. اما در مورد اساتید دانشگاه، مسئله مقداری متفاوت است . چون کارآنها فکری است و با فردی که کار یدی در مزرعه یا کارخانه انجام می دهد متفاوت است و چه بسا در سنین بالاتر با تجربه بیشتر و اندوخته علمی بالاتر، بتواند خدمات علمی موثر و مفیدتری ارائه دهد.
البته این به آن معنا نیست که همه اساتید این شرایط را داشته باشند و بدیهی است اگر یک استاد دانشگاه در 30 سال خدمت خود نتواند نوآوری و ارتقای مرتبه از استاد یاری به استادی داشته باشد و خدمات آموزشی او موثر نباشد باید بازنشسته شود و جای خود را به اساتید با انگیزه و جوان بدهد ،چون دچار رکود علمی شده است.
در دهه های گذشته با توجه به توسعه تحصیلات تکمیلی نیاز دانشگاهها به اساتید با درجه دکترا فراوان بود. مثلا من به یاد دارم که در سال های 1373 و 74 دانشگاه زنجان در رشته فیزیک نیاز شدید به اساتید با درجه دکترا برای عضویت در هیات علمی داشت اما در سال شاید دو نفر هم مراجعه نمی کردند . خوشبختانه در سالهای اخیربا وجود دوره های تکمیلی در دانشگاهها و فارغ التحصیلان از خارج کشور ما ماهانه با درخواست چند فارغ التحصیل دکترا برای کار مواجه هستیم ، به عبارتی اکنون عرضه و تقاضا در نیروی کار و تحصیل در دانشگاهها یکسان شده و تعادلی به وجود امده است . بنابراین در این شرایط اساتیدی که تولید علمی بالا یا نوآوری و خلاقیت ندارند و به سن بازنشستگی رسیده اند از کار بر کنار می شوند تا اساتید جوان و خلاق جایگزین آنها شوند.
البته رکود علمی نباید بهانه ای برای بازنشستگی تبعیض‌آمیز اساتید باشد و اگر قرار به این است که بر اساس رکود علمی اساتید بازنشسته شوند، باید تعداد زیادی از اساتید کشور بازنشسته شوند.
بحث من اینجا در مورد بازنشستگی اساتیدی است که توان علمی تولید مقاله و پژوهش دارند یا در مراتب استادی و دانشیاری هستند و خدمات علمی خوبی ارائه می دهند. گاهی این اساتید به دلیل سلایق سیاسی که دارند مورد بی مهری قرار می گیرند و بدون توجه به سابقه تدریس و توانمندیشان ، تنها چون عضو حزب خاصی هستند یا به قول وزیر علوم نگرش‌های فکری سکولار دارند ، کنار گذاشته می شوند. این مسئله در کمیسیون آموزش مجلس بارها مورد بحث قرار گرفته شده است و نظر اکثر اعضا بر این است که این بازنشستگی‌ها به شکل تبعیض‌آمیز است و دانشگاهها و روسای آن با نگاه سلیقه‌ای خود اساتید را بازنشسته می‌کنند. زیرا بازنشسته کردن چنین اساتیدی که در درجه دانشیاری یا استادی دارای دانش و علم هستند، ضربه جبران ناپذیری به دانشگاهها وارد می کند و ضروری است که مثلا اگر در درجه دانشیاری هستند با 35 سال سابقه کاری و با درجه استادی با 40 سال سابقه بازنشسته شوند.
در دانشگاههای دنیا هم یک چنین چیزی مرسوم است و حتی اساتیدی که برنده جایزه نوبل هستند تا لحظه اخر عمرشان در دانشگاه حضور دارند.
گاهی اساتیدی که در اینجا بازنشسته می شوند به دلیل سطح علمی بالا و پژوهش های خوبی که دارند از طرف دانشگاههای خارج از کشور دعوت به همکاری می شوند و حتی برخی دانشجویان ایرانی که در خارج از کشورتحصیل می کنند با استادانی که در ایران بازنشسته شده اند پایان نامه دکترای خود را می گذرانند.
در این صورت با توجه به اینکه ما در مقاطع تحصیلات تکمیلی نیاز به اساتید توانمندی داریم و دانشگاهها نیازمند اینگونه اساتید هستند، باید از این افراد 5 تا 10 سال استفاده بیشتری کرد و این به نفع کشور است و نباید در بازنشستگی اساتید سلیقه ای عمل کرد.
همینطور درباره اساتیدی که در سطوح بالای مدیریتی کشور هستند هم باید توجه ویژه ای داشت، چون قاعدتا کار استادی که فقط در دانشگاه تدریس می کند با امثال منی که نماینده مردم در مجلس هستم متفاوت است و مثلا باید وزیر یا نماینده ای که در دانشگاه هم تدریس می کند 4 سال دیرتر بازنشسته شود و معادل خدمت دولتی در دانشگاه بتواند تدریس کند.
به عقیده من بخش زیادی از این سلیقه ای عمل کردن به دلیل خلا قانونی است که در این باره وجود دارد. چون قانون بازنشستگی میان کارمندان و اساتید، تفکیکی قائل نشده است . مطابق قانون فعلی می توان ملاک ها و معیارها را کاملاً صوری تعریف کرد و با این اقدام خیل کثیری از صاحبان معرفت را از دایره تنگ آکادمی بیرون کرد؛ کاری که بارها تکرار شده است. می توان سوابق و درجات کسی را نادیده گرفت و بر ناتوانی علمی شخصی دیگر هم چشم فرو بست. بالاخره قانون این اختیار را به دانشگاه داده است.
برای همین ما بنا داریم در مجلس با طرحی جامع که تمام موارد را برای بازنشستگی اساتید در بر گرفته است این مشکل را تا حد زیادی حل کنیم تا نگاه ویژه ای در بازنشستگی اساتید دانشگاه به وجود آید. به عبارتی مجلس سعی دارد با بازنگری در قوانین و مقررات آموزشی و انضباطی در بازنشستگی اساتید دانشگاهها، اقدامی موثر برای هماهنگ کردن و به روز کردن قوانین داشته باشد تا اساتید به این راحتی که اکنون بازنشسته می‌شوند، بازنشسته نشوند.
عضو کمیسیون اموزش و تحقیقات و استاد دانشگاه زنجان
نظر شما