10 روز عمر ما را پس بدهید!

ذوالفقار دانشی: امروز صبح که طنز زیبای شهرام شکیبا را در مورد مشکل فلسفی‌اش می‌خواندم و به خواسته‌هایش در مورد آن 1 ساعت گم‌شده می‌خندیدم (!)، یاد گزارش رویداد واقعی مشابهی افتادم، اصلاح تقویم میلادی که چهارصد سال پیش در اروپا جنجال به پا کرد و آن‌قدر شدت گرفت که کار را به تقابل سیاسی و مذهبی بین کشورها رساند.

تقویم میلادی که امروز در بخش وسیعی از جهان استفاده می‌شود، ریشه در تقویمی دارد که به نام ژولیوس سزار، امپراتور بزرگ روم مشهور شده است. منجمان رومی متوجه شده بودند که طول سال شمسی نه 365 روز کامل، که حدود 365 روز و 6 ساعت است و به همین دلیل سیستمی ابداع کردند که هر چهار سال یک بار، 1 روز به سال افزوده شود و آن سال کبیسه شود. این روز اضافه، عقب‌افتادگی تقویم را نسبت به وضعیت طبیعت جبران می‌کرد و بدین‌ترتیب تقویم حداکثر 1 روز نسبت به رویداد طبیعی یا نجومی متناظر با آن روز اختلاف پیدا می‌کرد.

این ابداع که مانند بسیاری دیگر از دستاوردهای قدیمی به نام پادشاه آن روز نام گرفت و به تقویم ژولینی معروف شد، در زمان خودش دستاورد بزرگی بود؛ اما آن‌چه منجمان رومی متوجه نشدند، این بود که زمین حرکت‌های متفاوتی دارد و یک بار گردش زمین به دور خورشید، یک بار گردش خورشید نسبت به ستارگان آسمان یا فاصله زمانی دو سال‌تحویل متوالی دقیقا با هم برابر نیستند! شاید باور نکنید، ولی این اختلاف‌ها به چندین دقیقه می‌رسد. (برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید به کتاب‌های مکانیک مداری و حرکت زمین مراجعه کنید)

منجمان امروز، طول متوسط سال شمسی را 365.2422 روز اندازه‌گیری کرده‌اند که معادل 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 46 ثانیه است که نسبت به تقویم ژولینی 11 دقیقه و 14 ثانیه کوتاه‌تر است؛ بنابراین هر سال، تقویم به این مقدار ناچیز از طبیعت عقب می‌افتد. در طول یک قرن، این خطا به 18 ساعت و 43 دقیقه و 20 ثانیه می‌رسد و پس از چندین قرن، اختلاف تقویم با رویداد طبیعی متناظر به شکل فاجعه‌باری افزایش می‌یابد.

در قرن شانزدهم میلادی، این اختلاف به 10 روز رسید و اولین روز بهار که در زمان ژولیوس‌سزار در 21 مارس روی می‌داد، در 11 مارس اتفاق می‌افتاد. این موضوع، پاپ گریگوری سیزدهم را برآن داشت تا از منجمان بخواهد تقویم میلادی را اصلاح کنند. البته دلیل اصلی جناب پاپ، تحویل سال و عدم انطباق تقویم با رویدادهای طبیعی نبود، بلکه او نگران بود که زمان عید پاک آن‌قدر جابجا شده که دیگر نمی‌توان آن را با متون مذهبی منطبق کرد!

منجمان هم راه‌حلی در 3 بند ارایه کردند که به دستور پاپ از سال 1582 میلادی اجرا شد. اولین بخش، تغییر سیستم ماه‌های سال بود که به شکل امروزی درآمد:

بخش دوم، تغییر سیستم کبیسه‌گیری برای جلوگیری از پدید آمدن این خطا بود. در تقویم ژولینی هر 4 سال یک‌بار کبیسه می‌گرفتند؛ اما در سیستم جدید قرار شد کبیسه‌ها بر اساس شماره سال تعیین شوند، بدین‌ترتیب که

• اگر دو رقم سمت راست شماره سال بر عدد 4 بخش‌پذیر باشد، آن سال کبیسه است.
• اگر دو رقم سمت راست شماره سال صفر باشد، آن سال به‌شرطی کبیسه است که شماره سال بر 400 بخش‌پذیر باشد.

با این حساب، در هر چهارصدسال، 3 روز که پیش از این به اشتباه کبیسه گرفته می‌شد، حذف پو خطای تقویم میلادی تا حد بسیار زیادی جبران شد.

و اما بخش سوم، جبران 10 روز اشتباه ناشی از تقویم ژولینی بود. به دستور پاپ گریگوری سیزدهم، 10 روز از ماه اکتبر 1582 کاسته و در تقویم‌ها بعد از روز 4 اکتبر، 15 اکتبر ثبت شد. هرچند این دستور تمام اشتباهات قبلی را تصحیح کرد، اما پذیرش آن برای بسیاری از مردم دشوار بود. آن‌ها که فکر می‌کردند 10 روز از عمرشان کاسته شده (!) به خیابان‌ها ریختند و ضمن اعتراض به این دستور شعار دادند «10 روز عمر ما را پس بدهید». حتی برخی دولت‌ها مانند پادشاهی انگلستان از پذیرش این دستور واتیکان اجتناب کردند و یک قرن طول کشید تا این دستور در همه کشورهای اروپایی اجرا شود. از آن زمان به بعد، تقویم میلادی به تقویم گریگوری مشهور شد.

شایان ذکر است که علی‌رغم تلاش منجمان اروپایی و کلیسای واتیکان، تقویم میلادی هنوز خطا دارد و تا 2 روز نسبت به رویدادهای طبیعی اختلاف پیدا می‌کند. این درحالی است که تقویم‌های ایرانیان مانند تقویم جلالی، تقویم برجی و در نهایت تقویم هجری شمسی که امروز تقویم رسمی کشور ماست؛ کمتر از 12 ساعت با رویداد نجومی متناظر اختلاف پیدا می‌کند و به همین دلیل، دقیق‌ترین تقویم خورشیدی جهان است.