آمارها و سرانه مطالعه در کشور

طبق برنامه سند چشم‌انداز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور باید در سال 1404 از نظر سرانه مطالعه جزو 15 کشور اول دنیا و کشور اول خاورمیانه باشیم و 30 درصد از افراد جامعه عضو کتابخانه‌ها باشند. در این زمینه مسئولان استانی موظف به افزایش گرایش به مطالعه در استان‌ها شدند و در حال حاضر برنامه استان‌ها را با برنامه‌ریزی عملیاتی بررسی می‌کنیم.

در سال 87 نمونه آماری 2000 نفری را مورد بررسی قرار دادیم اما در سال 88 این تعداد را به 17000 نفر رساندیم و ضریب خطا در این مرحله کمتر از یک درصد شد.
در سنجش سال 88 در هر استان یک نمونه 500 تایی انتخاب کردیم که در مجموع با ضریب خطای 4.5 درصد در 31 استان آمار مشخصی از سرانه مطالعه در استان های کشور را در دست داریم. اما آنچه به عنوان هدف مهم برای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مطرح است، افزایش سرانه مفید مطالعه در کشور است. در سنجش سال 87 مطالعه قرآن و ادعیه به خودِ افراد واگذار شده بود که در سال 88 این موضوع را تفکیک کردیم و در بخشی مستقل آن را مورد بررسی قرار دادیم. موضوع دیگر میزان مطالعه در فضای مجازی است که با توجه به حرکت جامعه ما به سمت چنین مطالعه‌ای دارای اهمیت زیادی است.

طبیعتاً سوالات سرانه مطالعه مربوط به افرادی بوده که سواد خواندن داشته‌اند که 84 درصد از نمونه‌ها اظهار باسوادی کردند و 15 درصد از جمعیت کشور نیز بی‌سواد هستند. در این زمینه استان‌های البرز، سمنان و مازندران با 89 درصد بیشترین جمعیت باسواد کشور را دارند. تهران، اصفهان، کرمان و یزد نیز با 88 درصد در جایگاه دوم قرار دارند. پایین‌ترین جایگاه نیز مربوط به استان سیستان و بلوچستان است.

در سنجش سال 88 تفکیک سنی نیز انجام گرفته است.‌ از میان افراد 12 تا 25 ساله 98 درصد باسواد هستند که با افزایش سن، میزان باسوادی کاهش می‌یابد. افراد بالای 50 سال در این سنجش با 56.7 درصد پایین‌ترین سطح از سواد را دارند.
سوال مطرح شده دیگری که در این سنجش پرسیده شد، میزان مطالعه غیردرسی جمعیت باسواد کشور بود که طبق آمار ما 52.7 درصد از جمعیت باسواد کشور انجام مطالعه غیردرسی را تائید کردند. استان هرمزگان با 63 درصد از این میزان در کشور رتبه اول را دارد. میانگین تعداد کتاب‌های غیردرسی مطالعه شده نیز 2.7 جلد بوده که در بین افراد باسواد 2.3 و افراد باسواد اهل مطالعه 6/2 جلد بوده است.

متوسط زمان اختصاص داده شده به کتاب‌های غیردرسی در کشور نیز مشابه سال 87 است. از این میزان 15.26 دقیقه به مطالعه فیزیکی و 2.29 دقیقه به مطالعه در فضای مجازی اختصاص دارد. رتیه اول در این زمینه قم با 22.72 دقیقه در جایگاه اول و خراسان شمالی با 8.60 دقیقه در مکان آخر قرار گرفته است.
درباره تفکیک جنسیتی نیز در سنجش مطالعه سرانه، مشخص شد میزان مطالعه مردان با 16.83 دقیقه در روز از زنان با 14.50 دقیقه بیشتر است که این آمار مربوط به مطالعه فیزیکی است.

درباره میزان مطالعه الکترونیک در کشور باید گفت، 8/8 درصد از جمعیت کشور کتاب را به صورت الکترونیک مطالعه می‌کنند که با توجه به رویکرد عمومی، در سال‌های آینده شاهد افزایش این تعداد خواهیم بود. و طبق بررسی‌ها افرادی که در فضای مجازی به مطالعه می‌پردازند به ندرت دوباره به مطالعه فیزیکی خواهند پرداخت.

یکی از مواردی که برای اولین بار در کشور مورد سنجش و بررسی قرار گرفت، سنجش سرانه مطالعه قرآن و ادعیه در روز بود که 10.64 دقیقه برای آقایان و 13.60 دقیقه به بانوان اختصاص گرفت. متوسط سرانه این موضوع نیز در کل کشور 12/12 دقیقه در روز است. در این زمینه استان قم با 22 دقیقه در روز و استان‌های خراسان شمالی و کردستان با 5 دقیقه در آخرین رتبه قرار می‌گیرند.

در کشورهای غربی و توسعه یافته نیز مطالعه کتب آسمانی مانند تورات به عنوان مطالعه کتاب به صورت مستقل مورد بررسی قرار می‌گیرد. درباره میزان روزانه مطالعه روزنامه و مجلات در کشور هم بررسی ها نشان می دهد 53.3 درصد از افراد باسواد کشور روزنامه می‌خوانند که بالاترین سطح مطالعه روزنامه با 65.5 درصد متعلق به آذربایجان شرقی است. استان‌های قم و تهران در رتبه بعدی قرار دارند و سیستان و بلوچستان نیز در آخرین جایگاه جدول این سنجش قرار می‌گیرد.

در کشورهای توسعه یافته سرانه مطالعه یا ثابت مانده یا رو به کاهش است اما در کشور ما مسیر خوبی را طی می‌کند. میانگین روزانه مطالعه روزنامه در کشور 39 دقیقه و 30 ثانیه است که قم و تهران با 52 دقیقه در بالاترین و یزد با 17 دقیقه پایین‌ترین جایگاه را به خود اختصاص داده‌اند. میزان مطالعه روزانه آقایان در این زمینه 46 دقیقه بوده که این رقم در بانوان 32 دقیقه است. 37.7 درصد از مردم کشور نیز نشریات هفتگی، ماهنامه و فصلنامه‌ها را مطالعه می‌کنند که متوسط زمان مطالعه این نشریات در روز 6 دقیقه و 29 ثانیه است. کرمان با 10.14 دقیقه بالاترین سرانه مطالعه نشریات غیرروزانه را داراست و پایین‌ترین جایگاه با حدود 3 دقیقه به خراسان شمالی اختصاص می‌یابد.

در مجموع سرانه مطالعه همه موارد مطرح شده در سال 88، 76 دقیقه در روز بوده که نسبت به سرانه سال 87، 71 دقیقه افزایش داشته است. امروز در حالی که در کشورهای توسعه یافته میزان سرانه مطالعه یا ثابت مانده و یا کاهش یافته است، کشور ما در مسیر خوبی در حال حرکت است. ضمن اینکه فضای مطالعه فیزیکی نیز در کشور به سمت مجازی شدن در حال حرکت است.

افرادی که مدعی مطالعه کتاب بودند در این سنجش به عنوان افراد اهل مطالعه معرفی شده‌اند. تعریف‌های "افراد باسواد اهل مطالعه روزنامه" و "باسواد اهل مطالعه نشریات" نیز با چنین رویکردی انتخاب شده‌اند. در این بررسی همچنین شهرها را به 4 دسته کوچک، متوسط، بزرگ و کلان شهر تقسیم کردیم. قابل ذکر است که این سنجش در اسفند ماه سال 88 صورت گرفت.