ساده سازی مفهوم یارانه

بحث در مورد یارانه ها چون دیگر جزء‌ مسایل اساسی کشور شده، بسیار مهم است. اما پیش از آن که راجع به ساده سازی مفهوم یارانه ها بحث شود، لازم است تا ساختار جامعه بازشکافی شود. بر این اساس آن مفهومی که به اسم قرارداد اجتماعی مطرح است، بنای چیزی است که بر ارتباطات بین دولت به عنوان هویت جمعی یا بزرگ‌ترین هویت جمعی با هویت فردی قرار داده می‌شود. حال اگر در جامعه بنا باشد که ارتباطات بین هویت‌های فردی شامل اشخاص حقیقی و حقوقی بر مبنای اصول رقابت کامل و بازار باشد در این صورت این جامعه با حفظ ویژگی‌های خودش، مکانیزم کارآمدی را می‌تواند داشته باشد که بهترین نحوه تخصیص منابع را می‌تواند به وجود آورد.

پس آن مفهومی که در دیدگاه علم اقتصاد به عنوان بازار آزاد از آن یاد می‌شود و می‌تواند مجموعه جامعه را کنترل کند، مکانیزمی است که بر مبنای یکسری اصول و فرضیات استوار است. در علم اقتصاد این اصول و فرضیات را آنقدر مفروض دانسته می شوند که راجع به آنها صحبت نمی شود. اما این اصول عبارتند از:

الف - گردش کامل اطلاعات

ب - برابری‌و تساوی؛ یعنی دسترسی به فرصت‌های مساوی برای همه و یکسان بودن همه چیز در ابتدای امر.

بنابراین توانائی‌ها بر مبنای رقابت و نمایش آن در بازار و مهم‌تر از همه امکان حرکت و ورود و خروج آزاد و لحظه‌ای به هر زمینه و فعالیتی ظاهر می‌شود. اگر هر کدام از این مبانی از بین برود، اصول بازار از بین می‌رود. در جامعه چون بازار داریم و تمام هویت‌های فردی نمی‌توانند بدون وجود یک نهاد هماهنگ کننده و متکی به باورهای اجتماعی زندگی کند، همه پذیرفته اند که نهادی به نام دولت وجود داشته باشد. در واقع دولت بزرگ‌ترین هویت جمعی است که می‌تواند رفتارهای جامعه را با مجوزهای خود جامعه، دستکاری کند.

دولت دو ابزار در اختیار دارد. یکی ابزاری است که می‌تواند منابع را از هویت‌های فردی به هویت جمعی بدهد و دیگری ابزاری است که می‌تواند منابع را از هویت جمعی (دولت) به هویت‌های فردی برساند.

البته بر این قاعده باید یک استثناء قایل شد، آنجا که خود دولت به عنوان هویت فردی در مقام کارفرمایی عمل می‌کند. دولت در مقام هویت جمعی هم نمی‌تواند بیشتر از دو صورت ظاهر شود: یکی به عنوان حافظ نسل‌های آینده، بنابراین حقوق نسل‌های آینده را حفظ می‌کند و یکی هم به عنوان برقرارکننده نظام اجتماعی عادلانه در جامعه؛ یعنی هماهنگ‌کننده‌ای است که حقوق هویت‌های فردی را به آنها می‌دهد. به این ترتیب در علم اقتصاد دو نوع انتقال داریم که انتقال از هویت فردی به هویت جمعی، مالیات و انتقال از هویت جمعی به هویت فردی، یارانه نامیده می‌شود. به ساده‌ترین بیان یارانه یک مالیات منفی است، مالیاتی است با جهت مخالف پس مفهوم یارانه، مفهومی مبهم و پیچیده نیست.

*دکترای اقتصاد