الکترونیک ، ‌دیجیتال ، سایبر یا آنلاین ؟

این چهار واژه عبارتند از الکترونیک ،دیجیتال ، سایبر و آنلاین که بعضی وقت ها به دلیل برخی شباهت ها اشتباها" به جای هم به کار برده می شوند .

«الکترونیک» به محیط عرضه و فرمت آن بر می گردد . یعنی شما اطلاعاتی را به شکل الکترونیک عرضه می کنید که ممکن است ضرورتا دیجیتال (صفر و یک) نباشد . مثلا تلویزیون آنالوگ یا عرضه یک سند به شکل PDF . چنین پدیده هایی الکترونیک هستند ولی ضرورتا رقومی (دیجیتال) نیست زیرا امکان ارتباط با سایر داده ها را ندارند . اما اگر همین اطلاعات، به صورت «صفر و یک» عرضه شد علاوه برالکترونیک بودن دیجیتالی هم هست . فرقش مثل این می ماند که یک مقاله را به صورت PDF داشته باشید یا فایل همان مقاله را در محیطWORD داشته باشید. در صورت اخیر ، قابلیت تغییر فونت ، اصلاح متن ، چینش الفبایی و بقیه امکانات را دارید چون به صورت دیجیتال عرضه شده ، در حالی که وقتی فایل PDF آن مقاله را دارید هیچ انعطافی ندارد زیرا دیجیتال نیست و فقط الکترونیک است .

تفاوتی که رسانه کاغذی با رسانه دیجیتال دارد همین جا خودش را نشان می دهد. در رسانه کاغذی ، ‌شما با محدودیت فضا مواجهید چون تابع تعداد صفحات مدیوم مکتوب هستید ، ‌با محدودیت زمان هم مواجهید مثلا اگر روزنامه دارید فقط هر 24 ساعت یکبار می توانید اطلاعات عرضه شده را به روز کنید (‌یا با تدابیری مثل چاپ دوم و سوم یا فوق العاده چنین محدودیتی را فقط تا حدی جبران کنید ) علاوه بر این ، ‌امکان بهره گیری از سیستم تداعی یا پس زمینه خبری با استفاده از ظرفیت ارتباط بینامتنی را ندارید . اما نسخه دیجیتال می تواند متن کامل یک گزارش یا مصاحبه و یا عکسهای متعدد از یک حادثه را بدون محدودیت مکانی منتشر کند ،‌ می تواند آمار تلفات بلایای طبیعی یا حوادث تروریستی را در لحظه به روز کند ،‌ حتی اشتباهات خود را که در نسخه چاپی ،‌ گریزی ندارد ، مرتفع کند (‌البته با قاعده خاص حرفه ای خودش) ، می تواند گزیده خبرهای مرتبط را بگذارد و ...

اگر در محیط دیجیتال ، دسترسی به فرامتن ، امکان تعامل مخاطب و مقولاتی مثل hyperlink یا چانک یا چند رسانه ای اضافه شود به سایبر نزدیک می شوید . به عبارت بهتر درسایبر ، رسانه انرژی بیشتری می گذارد تا مخاطب و کاربر ، انرژی گذاری کمتری داشته باشد . در شکل پیشرفته تر ، مخاطب حتی می تواند کنش گذار هم باشد و از حالت کنش پذیری صرف و انفعال بیرون بیاید . یعنی مثلا" می تواند کامنت بگذارد ، رسانه روی کامنت های او واکنش نشان دهد، از مخاطب خط بگیرد ، یعنی مخاطب می تواند تاثیر گذار باشد ، در تولید مشارکت داشته باشد و مطلب و عکس بفرستد . به او حق انتخاب می دهید ، حتی می تواند صفحه خود را به اصطلاح شخصی و کاستومایز کند . آن چیزی که اصطلاحا web2 گفته می شود ، این قابلیت ها را دارد و حتی امکاناتی مثل شبکه سازی هم نشانه ای از این نسل وب است. به عبارت بهتر اگرشاخص هایی مثل intertextual (بینامتنی)، intractivity (تعامل)، decenteralized (عدم تمرکز)، decode (دسترسی آزاد) وcopy-left (معاف از کپی رایت) و ... را دیدید بدانید آن رسانه یا آن محیط از الکترونیک و دیجیتال ، فاصله و ارتفاع گرفته و ارتقاء یافته و سایبر شده است .

«آنلاین» البته مقوله دیگری است. اگر یک رسانه به صورت 24 ساعته مطالب خود را به روز کند و نسبت به اتفاقات و رویدادها حساسیت نشان بدهد آن وقت آنلاین است . به عبارت بهتر ، کارکردها یا صفاتی چون الکترونیک ،‌دیجیتال ، و سایبر سلسله مراتبی اند و هر یک ، اگرچه واجد همه ویژگی های قبلی است اما در عین حال ، شکل کاملتری نسبت به قبلی دارد . یعنی همان طور که گفته شد دیجیتال ،‌ حتما الکترونیک هم هست بعلاوه ویژگی های دیگری (‌اما عکس آن صادق نیست ، یعنی هر محیط الکترونیک لزوما دیجیتال نیست) یا سایبر حتما دیجیتال هست بعلاوه ویژگی های دیگری (اما عکس آن صادق نیست یعنی هر محیط دیجتال ضرورتا سایبر نیست) . در صورتی که آنلاین حالت سلسله مراتبی آنها را ندارد . به عبارت بهتر نوعی صفت یا کارکرد یا کار ویژه است که بر الکترونیک یا دیجیتال یا سایبر بار می شود و آن را قوی تر می کند .

همچنان که آنلاین بودن مستقل ازآن درجات سه گانه است ، مستقل از خبری بودن یا نبودن هم هست ، یعنی وقتی می گوییم آنلاین ضرورتا به معنای رسانه خبری نیست . رسانه خبری می تواند آنلاین هم نباشد ، یعنی هر چند ساعت یکبار یا روزی یکبار ، بسته خود را به روز کند (هرچند اگر آنلاین هم باشد ، رفتار رسانه ای تری خواهد داشت ) در مقابل ، یک سایت ممکن است خبری نباشد ولی در عین حال ، آنلاین باشد چون آنلاین همچنان که گفته شد ضرورتا به معنای خبری نیست ، زیرا مثلا بازی هایی که به کاربر به صورت همزمان واکنش نشان می دهند نیز به تعبیری آنلاین هستند در حالی که خبری نیستند .

خبرگزاری ها و سایت های خبری برای توفیق بیشتر باید به معنای واقعی کلمه ، آنلاین شوند . حالا هر چقدر بتوانند از توانایی های web2 استفاده کنند به محیط سایبر نزدیکتر می شوند و آن وقت ، هم سایبر و هم آنلاین هستند . هر چقدر به «روزنامه نگاری شهروندی» نزدیکتر شوند به اصطلاح سایبرتر می شوند زیرا از امکان تعامل و عدم تمرکز و امکان دسترسی آزاد استفاده می برند . یعنی اگر عکسهای خبری و فیلم های خبری از حوادث و اتفاقات را به جای این که فقط از عکاسان خود بگیرند از شهروندان هم بگیرند . در این صورت در پوشش یک کار حرفه ای و در واقع با هدایت حرفه ای ها ، از آماتورها هم استفاده می کند . حتما می دانید فیلم های کوتاه خبری که درچند سال اخیر رکورد بیننده را شکسته همگی توسط آماتورها و مثلا با دوربین موبایل گرفته شده اند . اگر یک رسانه بتواند به شهروندان بگوید که شما هم خبرنگار من هستید به منبع عظیم خبری دست پیدا می کند و در عین حال از حالت سنتی خارج می شود . رسانه های سنتی به اصطلاح one to meny هستند . یک نویسنده یا یک مفسر تلویزیونی می نویسد یا می گوید و دیگران می خوانند یا گوش می کنند اما رسانه های مدرنmeny to meny هستند . همه گوینده و همه شنونده اند و در یک رابطه تعاملی فزاینده قرار دارند . روزنامه نگاری شهروندی از این جهت اهمیت پیدا می کند .

البته محیط کاملا آماتور، در عین نشاط و سرعت و سهولت ، اشکالاتی هم دارد ، از جمله این که مسئولیت پذیری کمتری دارد . رسانه های رسمی مسئولیت پذیرترند و خود را مقید به قوانین و حتی آیین نامه های اخلاقی حرفه ای خود می دانند و مساله حقوق شهروندی و مقولاتی مثل حریم خصوصی برای آنها اهمیت پیدا می کند . اما طبیعی است وقتی همگان توانایی بارگذاری روی محیط وب را داشته باشند و هیچ فیلتر قانونی (اعم از درونی و بیرونی) نباشد ، انحراف و سوءاستفاده به وجود بیاید . لذا می بینیم که در دایره المعارف ویکی پدیا که به شاخص هایی مثل decode و copy - left متکی است ، یک کاربر می تواند در یک سر فصل اطلاعات غلط و بعضا غیر اخلاقی درج کند و تا شما بخواهید آن را اصلاح کنید مدتها طول می کشد .

اگر نشاط و فراگیری محیط آماتور را با مسئولیت پذیری و حرفه ای گری رسانه های رسمی پیوند زنیم آن وقت سنتز خوبی در می آید . یعنی رسانه ، سریعتر و همه گیر تر می شود ، در عین حال فیلتر های قانونی ، اخلاقی و حرفه ای خود را نیز اعمال می کند و به این طریق اطلاعات ارائه شده قابل اتکا خواهد بود .