سگ‌گردانی جرم است؟ نگاهی به قوانین ایران و جهان

امید سلیمی بنی: از دوران پیش از تاریخ تاکنون، حیوانات به همراه آدمیان بوده اند و البته این همراهی، اثرات زیادی هم بر روابط بین آدمها گذاشته و از آنجایی که بخش عمده ای از علم حقوق، به تنظیم روابط میان آدمها با یکدیگر و اموالشان می پردازد، بحث حیوانات هم وارد مقولات حقوق شده است.

قوانین نگهداری از حیوانات خانگی مانند سگ هم از دیرباز در حقوق شناخته شده بوده است. مانند آنکه برای کشتن انواع سگ از جمله سگ مزرعه و سگ گله و امثال آن در شرع، کفاره و دیه تعیین شده یا شرایط حقوقی خرید و فروش این حیوان مشخص شده است. اخیرا با حمله دو قلاده سگ خانگی به نوجوانی در لواسان، پلیس و دستگاه قضایی برای چندمین بار در مقوله همراه داشتن سگ وارد شده اند و در این میان پلیس تصمیماتی را اعلام کرده که به نظر نمی آید چندان مبنای قانونی محکمی داشته باشد. مانند آن که سردار حسین رحیمی رئیس پلیس پایتخت اعلام کرده برخی افراد با آوردن سگ به معابر عمومی باعث ایجاد ترس و دلهره برای شهروندان شده‌اند و پلیس با اخذ مجوز از دادستان تهران، با افرادی که در اماکن عمومی مانند پارک‌ها سگ گردانی می‌کنند، برخورد خواهد کرد.

به گفته این مقام انتظامی: مکان‌های عمومی جای سگ‌گردانی و رفت و آمد حیوانات نیست، حمل سگ در درون خودروها ممنوع است و در صورت مشاهده این موضوع، برخورد جدی پلیس با حاملان سگ در خودروها انجام می‌شود.

رئیس پلیس پایتخت نحوه برخورد با متخلفان از این دستور را مشخص کرده است: قطعا در برخورد اول با افرادی برخورد می‌شود ولی نحوه چگونگی برخورد با آنها بعد از جلسه با دادستان اعلام می‌شود.

پیشینه قانون گذاری جدید برای سگ گردانی

در ابتدای قرن حاضر، قانونگذاران ایران تصمیم گرفتند برای همراه داشتن سگ، نظام قانونی وضع کنند. نمایندگان مجلس شورای ملی در آئیننامه جلوگیری از مرض‌ هاری و امور خلافی که ذیل ماده ۲۷۶ قانون مجازات کیفرعمومی در سال ۱۳۰۴ شمسی پرداخته شد و مشتمل بر۱۶ ماده بود و با توافق وزارت دادگستری و وزارت کشور نوشته شد، مشروحا به این امور پرداختند.

نمایندگان مجلس شرایط خاصی را برای همراه داشتن حیوانات مشخص کردند و مثلا در ماده یک این آیین نامه تصویب کردند: از روزی که فرمانداری محل آگهی می‌دهد کلیه صاحبان سگهای شهری باید تا مدت سه ماه گردن بند فلزی یا چرمی برای سگهای خود تهیه نمایند.

این آیین نامه به صورت مفصل می گفت صاحبان سگ چطور باید از این حیوان نگهداری کنند و شرایط همراه داشتن حیوان در معابر عمومی چیست.

پس از سالها، در سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی باز هم به فکر قانونگذاری برای همراه داشتن سگها افتاد که به خاطر اولویتهای متعدد، ایده این قانونگذاری به جایی نرسید. در سال ۱۳۹۳ هم ۳۲ تن از نمایندگان مجلس با تقدیم طرحی خواستند قانونی را به تصویب برسانند که همراه داشتن سگ در معابر عمومی مشمول جریمه های نقدی سنگین و حتی مجازات حبس شود که آن هم به جایی نرسید و تنها مواد قانونی که برای سگ ها و خسارات جانی و مالی احتمالی که این حیوانات برای دیگران ایجاد می کنند، همچنان برخی از مواد قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ (با اصلاحات نهایی ۱۳۹۴) باقی ماند. این قانون در حال حاضر، تنها متن حقوقی است که تعیین می کند همراه داشتن سگ یا آثار همراه داشتن سگ برای صاحب آن، چه نظم و نسقی دارد.

همراه داشتن سگ در قانون مجازات اسلامی

در برخی از مواد قانون مجازات اسلامی اشاره شده است که اگر حیوان یک فرد، آسیبی به شخص دیگری وارد کرد، چگونه درباره آن تصمیم گیری می شود. در برخی مواد این قانون، به عنوان مثال از سگ نام برده شده و شرایط مجازات صاحب سگ را مشخص کرده است.

ماده ۵۰۱ قانون نوشته است: هرگاه کسی به روی شخصی سلاح بکشد یا حیوانی مانند سگ را به سوی او برانگیزد یا هر کار دیگری که موجب هراس او میگردد مانند فریاد کشیدن یا انفجار صوتی انجام دهد و بر اثر این ارعاب، شخص بمیرد یا مصدوم گردد حسب مورد بر اساس تعاریف انواع جنایات به قصاص یا دیه محکوم میشود.

در این ماده به روشنی مشخص است داشتن سگ، جرم نیست ولی در صورتی که فردی، سگ را برای هراس دیگران یا حمله به انسانها برانگیزد، در صورت ورود صدمه به قربانی، فرد برانگیزاننده به قصاص یا دیه محکوم می شود. یعنی ممکن است فردی عامدانه و عالمانه به سگ خود دستور دهد به کسی حمله کند و با حمله سگ به قربانی، شخص تحریک کننده حیوان، ممکن است به قصاص محکوم شود.

همچنین در ماده ۵۱۲ آمده است: هرگاه شخصی در محلهایی که توقف در آنها مجاز نیست، توقف نماید یا شیء و یا حیوانی را در این قبیل محلها مستقر سازد یا چیز لغزندهای در آن قرار دهد و دیگری بدون توجه به آنها در اثر برخورد یا لغزش مصدوم شود یا فوت کند یا خسارت مالی ببیند، شخص متوقف یا کسی که آن شیء یا حیوان را مستقر نموده یا راه را لغزنده کرده است، ضامن دیه و سایر خسارات میباشد مگر آنکه عابر با وسعت راه و محل عمداً با آن برخورد کند که در این صورت نه فقط خسارت به او تعلق نمیگیرد بلکه عهدهدار خسارت وارده نیز میشود.

در این ماده نیز روشن است اگر کسی، سگی را در قسمتی (مانند پیاده رو) از خیابان قرار دهد که مردم (مثلا از روی ترس) مجبور شوند از مکان ناامن دیگری (مانند سواره رو خیابان) عبور کنند و در حین عبور صدمه ببینند، صاحب سگ، مسئول جبران خسارات بزه دیده است.

ماده ۵۲۲ و تبصره آن به روشنی درباره کسی که سگ خود را به خیابان می آورد و سگ به دیگران حمله می کند، مصداق می یابد. در تبصره این ماده به روشنی عنوان شده اگر کسی سگ خود را به خیابان بیاورد و توان کنترل آن را نداشته باشد، «مقصر» شناخته می شود، یعنی مانند آن است که عمدا سگ را برای صدمه به دیگران، از خانه خارج کرده است. این ماده می گوید: متصرف هر حیوانی که از احتمال حمله آن آگاه است باید آن را حفظ نماید و اگر در اثر تقصیر او، حیوان مزبور به دیگری صدمه وارد سازد، ضامن است. ولی اگر از احتمال حمله حیوان آگاه نبوده و عدم آگاهی ناشی از تقصیر او نباشد، ضامن نیست.

تبصره ۱ ماده فوق هم عنوان کرده: نگهداری حیوانی که شخص توانایی حفظ آن را ندارد، تقصیر محسوب میشود.

حکم قانونی ماده بعدی که درباره سگی که در خانه شخصی مستقر است، مصداق می یابد، چندان به خیابان و حوزه عمومی مربوط نیست، ولی اطلاع از آن برای آگاهی از نظم حقوقی مربوط به همراه داشتن حیوانات، موثر است. ماده ۵۲۳ می گوید: هرگاه شخصی با اذن کسی که حق اذن دارد، وارد منزل یا محلی که در تصرف اوست، گردد و از ناحیه حیوان یا شیئی که در آن مکان است صدمه و خسارت ببیند، اذندهنده ضامن است، خواه آن شیء یا حیوان قبل از اذن در آن محل بوده یا بعداً در آن قرار گرفته باشد و خواه اذندهنده نسبت به آسیبرسانی آن علم داشته باشد خواه نداشته باشد.

تبصره این ماده هم گفته است: در مواردی که آسیب مستند به مصدوم باشد مانند آنکه واردشونده بداند حیوان مزبور خطرناک است و اذندهنده از آن آگاه نیست و یا قادر به رفع خطر نمیباشد، ضمان منتفی است.

در بین این همه مواد که حق را به قربانی می داد و از صاحب سگ انتظار جبران خسارت یا قصاص را داشت، یک ماده قرار دارد که می گوید نباید در صورتی که حیوانی در اختیار دیگری است، آن را تحریک کرد و اگر کسی حیوان  دیگری را تحریک کند و آن حیوان به وی آسیب برساند، خودش ضامن است و صاحب حیوان، دارای مسئولیت نیست.

ماده ۵۲۵ حکم کرده است: هرگاه شخصی عملی انجام دهد که موجب تحریک یا وحشت حیوان گردد ضامن جنایتهایی است که حیوان در اثر تحریک یا وحشت وارد میکند مگر آنکه عمل مزبور مصداق دفاع مشروع باشد.

در بیشتر پرونده هایی که کسی از آسیب رسانی یک حیوان مانند سگ شکایت کرده است، دفاع صاحب حیوان مبتنی بر این ماده است و صاحب حیوان عموما استناد می کند: قربانی، خود باعث تحریک سگ و حمله او شد.

با وجود این احکام قانونی، هنوز مشخص نیست رئیس پلیس پایتخت طبق کدام حکم، اعلام کرده کسی حق ندارد سگ را در خودرو خود که در حکم حریم خصوصی است، سگ نگه دارد یا سگ را با خود به خیابان و مکانهای عمومی مانند پارک نبرد. از آن جایی که جرم باید در قانون مشخص شده و برای آن مجازات تعیین شده باشد.

نگاهی به قوانین سگ‌گردانی در برخی کشورها

با مطرح شدن موضوع ممنوعیت نگهداری و گردش سگ، جالب است به قوانین کشورهای دیگر در این خصوص نگاهی بیندازیم.

چین

در کشور چین هر خانواده حق دارد فقط از یک سگ نگهداری کند. علاوه بر این، تمام سگ‌هایی که در شهر نگهداری می‌شوند باید کمتر از 14 اینچ (35.5سانتری متر) قد داشته باشد. در این کشور گردش سگ بین ساعات هفت صبح تا هفت شب ممنوع است. همچنین نگهداری از نژادهای خاصی مانند ژرمن شپرد، گریت دین، تیبتن ماستیف و نژادهای ترکیبی غیر قانونی است.

هلند

در هلند برای نگهداری از سگ باید دوره آموزشی بگذرانید. اگر کسی برای اولین بار اقدام به خرید سگ کند، علاوه بر آموزش‌های عملی نگهداری از حیوان باید دوره‎های تئوری نیز بگذراند. در صورت انتقال سگ به هلند، تا ده روز بعد از ورود به کشور وقت دارید به یک دامپزشک مراجعه کنید.

بریتانیا

این کشور قانونی با عنوان «رفاه حیوانات» دارد که محتوای آن شامل نظارت دائمی مقامات محلی بر نگهداری، آموزش و تربیت حیوانات است. مراکز فروش سگ باید از مقامات محلی مجوز جداگانه داشته باشند.

حین گردش، تمام مدت باید سگ تحت کنترل صاحبش باشد و استثنائی برای عمومی یا اختصاصی بودن مکان وجود ندارد، در صورت عدم رعایت نکات ایمنی، صاحب سگ به 6 ماه زندان و پرداخت جریمه محکوم می‌شود.

در صورتی که سگ به کسی آسیب برساند، صاحبش به 5 سال حبس و پرداخت جریمه محکوم شده و اگر فردی که مورد حمله سگ قرار گرفته فوت کند، این مجازات به 14 سال زندان و جریمه نقدی ارتقاع پیدا می‌کند.

نگهداری از بعضی نژادهای سگ مانند پیت بول تریر در بریتانیا ممنوع است.

فرانسه

در سال 2007 که یک سگ آمریکایی دختری را در فرانسه به قتل رساند و در فاصله چند ماه دو نفر دیگر نیز طعمه سگ‌های درنده شدند، اصلاحات زیادی بر قوانین مراقبت از سگ در این کشور اعمال شد.

طبق قوانین این کشور، هر حیوانی که احتمال دارد آسیبی به انسان‌ها وارد کند، طبق دستوری از سوی شهردار به محلی مناسب برای نگهداری منتقل شده و هزینه‌های مراقبت از صاحب سگ دریافت خواهد شد.

نروژ

طبق قوانین نروژ، صاحب سگ باید از صدمه زدن حیوان به دیگران جلوگیری کند.

تنها زمانی سگ‌ها می‌توانند بدون قلاده باشند که صاحب سگ در کنارش بوده و یا در حصاری که حیوان را از محل رفت و آمد جدا می‌کند، بماند. اگر سگ رفتار و حرکات پر خطر از خود نشان بدهد، باید تمام مدت قلاده داشته باشد.

ایتالیا

در شهر تورین، هر سگ باید حداقل سه بار در روز به گردش برود در غیر این صورت صاحبش 650 دلار جریمه می‌شود. در شهر رُم نیز این مجازات وجود دارد و علاوه بر آن کسی مجاز به رها کردن سگ در ماشین روشن یا مغازه‌ی بسته نیست.

عربستان

در عربستان تردد سگ در مکان‌های عمومی غیرقانونی است. البته در کل نگهداری از سگ ممنوع است مگر سگ‌هایی که برای کارهایی مانند محافظت و شکار پرورش داده می‌شوند.

آلمان

در این کشور حتی سگ‌هایی که رفتار آرام و دوستانه‌ای داشته باشند باید در مکان‌های عمومی با قلاده و تحت نظارت صاحبشان تردد کنند.

مقررات ورود و خروج حیوانات خانگی همراه مسافر در فروگاه های کشور

۴۲۲۳۱