کردستان و ظرفیت‌هایی که هنوز ناشناخته است

موقعیت جغرافیایی  و شرایط اقلیمی و توپوگرافی حاکم بر استان باعث شده استان کُردستان دارای تنوع مطلوبی از خاک و اقلیم بوده که باعث ایجاد تنوع در پوشش گیاهی با وسعتی معادل ۳۲۰ هزار هکتار و پوشش جانوری و ایجاد زیستگاه منحصر به فرد در سطح استان شده است که بعد از جنگل­های شمال ایران، استان کُردستان در رتبه دوم قرار دارد که این عوامل در کنار متغییرهای دیگر، استان کُردستان را در محیط مطلوبی برای جذب گردشگران قرار داده است. اما متاسفانه باتوجه به چنین ظرفیت­های بالا استان کُردستان هنوز نتوانسته است از امکانات بهینه­ی جهت رشد اقتصادی و اجتماعی و توسعه پایدار کشور بهره ببرد.

فراهم کردن زمینه توسعه گردشگری در این استان به دلیل ساختار اقتصادی، زیربنای صنعتی و نرخ چشمگیر بیکاری آن از اهمیت ویژه­ای برخوردار است و می­تواند یکی از قطب­ های توریستی ایران باشد. اهداف کلان بخش گردشگری در این نوشتار  تبدیل استان به یک مقصد گردشگری در سطح ملی و فراملی،  مدیریت یکپارچه و کارآمد استراتژیک جهت توسعه گردشگری استان،  جلب مشارکت سرمایه گذاران جهت بهره برداری عقلانی در گردشگری، گسترش و بهبود و توزیع خدمات، تسهیلات استاندارد گردشگری در استان کُردستان، معرفی پتانسیل­ها و محصولات مختلف استان، ارتقای مهارت­های کارآفرینانه، کسب درآمد و فراهم نمودن بستر اشتغال و توسعه و رونق اقتصادی و آبادانی همه جانبه استان کُردستان می­باشد، به­گونه­ای که توسعه گردشگری موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باشد و نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل‌های بعدی برای برآوردن نیازهایشان، تامین کند.

به اعتقاد کارشناسان میان گردشگری و ثبات و توسعه امنیت، رابطه تعریف شده وجود دارد چرا که توسعه زیر ساخت­های گردشگری، همکاری دستگاه­های فرهنگی و تبلیغات مناسب و مشارکت گسترده دستگاه­های امنیتی و اطلاعاتی همزمان با توسعهی گردشگری، توسعه‌ی امنیت ملی را نیز به همراه خواهد داشت، نقش و تأثیر صنعت جهانگردی در توریسم امنیت ملی یک کشور چنان است که اکثریت کشورهای توسعه یافته با وجود دارا بودن منابع کلان اقتصادی و درآمد، ترجیح می­دهند بر روی صنعت توریسم متمرکز شوند. توسعه صنعت گردشگری در هر کشور نشان از ثبات امنیت ملی در آن کشور است و نیز زمانی گردشگری در کشور رونق می­یابد که توجه دولت آن برای تأمین امنیت گردشگران بیشتر شده باشد. می­دانیم مقاصد گردشگری در تمام نقاط مختلف ایران پراکنده است­، در صورتی که امنیت در این مناطق تأمین شود، ضریب امنیت ملی آن کشور نیز افزایش می یابد و علاوه بر این ورود گردشگران خارجی به یک کشور نه تنها موجب تهدید امنیت ملی نمی­شود بلکه به تحکیم آن نیز کمک می­کند. ­

پتانسیل‌­های جذب گردشگر در استان کُردستان
امروزه نقش گردشگری در کمک به توسعه نواحی دارای جاذبه­های گردشگری، بر همگان آشکار شده است. بر­اساس رویکرد و یافته­ های برنامه ملی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران، ایران به ۷ منطقه گردشگری تقسیم­بندی شده است که استان کُردستان در کنار استان­های غربی (آذربایجان غربی، ایلام، کرمانشاه، لُرستان و همدان) جزء منطقه ۳ (طیف منطقه زاگرس) محسوب می‌شود. استان کُردستان از لحاظ تنوع در شرایط اقلیمی، زمین­شناسی، ژئومرفولوژیکی دارای زیست­بوم­های متنوعی، جهتِ شکل­گیری اکوسیستم کوهستانی جنگلی و اکوسیستم تپه­ای و تالابی انواع گروه­های جانوری و گیاهی می­باشد. از جمله ویژگی‌های منحصربه­فرد کُردستان تلفیق قابلیت‌های طبیعی منطقه زاگرس، فرهنگ و فولکلور، زبان و موسیقی غنی کُردی است که حاصل آن پیدایش شهرها و روستاهای پرجاذبه و آثار تاریخی، فرهنگی، معنوی و هنری متنوع است. از سوی دیگر موقعیت مرزی استان از فرصت‌های آن محسوب شده که اگر با بهره‌گیری اصولی و بهینه همراه باشد، به­طور قطع توسعه استان و به تبع آن توسعه گردشگری استان را به دنبال خواهد داشت.

بنابراین کُردستان به­عنوان یکی از استان­های غربی ایران به دلیل هم­مرز بودن با کشور عراق می­تواند دروازه ورود و خروج گردشگران به منطقه و همچنین می­تواند به­عنوان پایگاهی برای گردشگرانی که قصد دارند به نواحی مختلف ایران مسافرت می­کنند، به حساب آید، زیرا علاوه­بر بستر غنی تاریخی، فرهنگی غالباً گستره­ی وسیعی از پتانسیل و زمینه­های ژئوتوریسم و­ پارک­های جنگلی و طبیعی را شامل می­شوند و همچنین وجود بستر طبیعی مناسب جهت تامین فضای بازارچه مرزی ­و  وجود گذرگاه­های مرزی مناسب برای توسعه مناسبات، باعث شده که این استان مورد توجه طیف وسیعی از گردشگران داخلی و خارجی باشد.  همانطور که اشاره کردیم، استان کُردستان باتوجه به ظرفیت­های طبیعت­گردی، غار نوردی، تاریخی و بازارچه­های مرزی زمینه­ های زیادی برای پذیرش گردشگر دارد و باید به آنها به دیده فرصت و پتانسیل نگریست. با قرار گرفتن یکی از آثار تاریخی و فرهنگی استان کُردستان (بافت سنتی اهورامان تخت مریوان) در لیست ثبت جهانی یونسکو و همچنین غار باستانی کرفتو سقز- دیواندره در لیست انتظار ثبت جهانی یونسکو، استان کُردستان اکنون در لیست تورهای گردشگران خارجی کشورهای دیگر قرار گرفته است.

 به خوبی می­توان نقطه قوت استان کُردستان را در مورد قابلیت­های تاریخی و فرهنگی و هنری تشخیص داد، این مسأله دال بر آن است که از سویی استان کُردستان دارای قدمتی دیرینه بوده و آثار مختلف تاریخی دوران­های مختلف تاریخ بشری را در خود جای داده است و از سوی دیگر نیز توان­های بالقوه فرهنگی و معنوی آن را به نمایش می­گذارد. مراسم دراویش، گورستان­ها و قلعه­های تاریخی، صنایع دستی­، تپه­های تاریخی، اماکن تاریخی مانند حمام­ها، عمارت­ها، خانه­ های قدیمی، کاروانسراها و بافت و معماری منحصر­به­فرد و آداب و رسوم، رقص، جشن­ها و مراسم­های خاص، لباس محلی، رقص کُردی، صنایع دستی و فولکلور تنها گوشه­ای از غنای عظیم فرهنگی و هنری و تاریخی استان کُردستان است که باوجود پیشرفت ارتباطات و استحاله فرهنگی و از بین رفتن بسیاری از فرهنگ­ها، استان کُردستان این ویژگی­ها را پویا نگه داشته است و به علت ویژگی زندگی سنتی در بسیاری از نقاط کُردستان و عدم استیلای بخش صنعتی، هنوز صنایع دستی کُردستان از لحاظ کیفیت و گستردگی در سطح ایران مطرح است به گونه­ای که فرش و گلیم کُردستان به همراه محصولات نازک­کاری چوب مانند تخته­نرد و شطرنج شهرت جهانی پیدا کرده است که این صنایع به­عنوان نماد نوع زندگی و فرهنگی مردمان کُردستان مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. مهمترین صنایع دستی استان کُردستان عبارت است از: قالی و گلیم، محصولات نازک­کاری، نازک­کاری با چوب، جولایی(نساجی سنتی)، کلاش(­کفش سنتی)، ساخت ابزار آلات موسیقی، انواع دست­بافته­های سنتی، موج­ بافی، سجاده ­بافی، پولک­دوزی، زیورآلات سنتی، سفالگری، اروسی­ سازی و گره­ چینی، شیرینی و... می‌باشد.

به­ واقع با توسعه و سرمایه ­گذاری صنعت توریسم در استان کُردستان و ایجاد زیرساخت‌های مختلف، نظیر جاده و شبکه حمل‌ونقل و بستر مناسب جهت تامین فضای بازارچه مرزی ­و تسهیلات برای گردشگران، رشد اقتصادی این استان هم افزایش و به­طبع کیفیت زندگی سکنه بومی هم در همین راستا ارتقا خواهد یافت. از سوی دیگر، رشد و شکوفایی گردشگری، زمینه افزایش اطلاعات و آگاهی اجتماعی ساکنان، حفظ محیط زیست و میراث طبیعی موجود در استان و همچنین ارزآوری و اشتغال‌زایی را فراهم می‌آورد. همانطور که اشاره شد ایجاد فرصت شغلی در صنعت توریسم در مقایسه با دیگر صنایع موجود، نیاز به سرمایه کمتری دارد و منفعت ورود هر جهانگرد به استان کُردستان، برابر با صدور صدها بشکه نفت می‌باشد. در این راستا، می­توان با ایجاد ضریب «امنیت­» و «­احساس امنیت­» بیشترِ گردشگران خارجی و شناسایی پتانسیل و ظرفیت­های موجود و شرایط اشتغال و برگزاری نمایشگاه­ها و همایش­های اختصاصی در سطح بین­المللی جهت شناساندن ظرفیت­های گردشگری استان، تشویق سازمان­ها و سرمایه­ داران به سرمایه­گذاری در زمینه گردشگری و حذف تمامی ریسک ­ها و نااطمینانی‌ها در این زمینه و تقویت تاسیسات زیرساختی متناسب، برقراری پرواز سلیمانیه(عراق) – سنندج­(ایران)، رونق دادن بازارچه­های مرزی، افزایش امنیت مرزی و داخلی، افزایش امنیت راه­های ارتباطی و مواصلاتی بین استان کُردستان با مرز عراق، برگزاری همایش­ها و سمینارهای مختلف در جهت توسعه و ارتقاء امنیت و آشنایی راهنمایان تور با مسائل امنیتی­، آموزش و تربیت نیروی انسانی کارآمدِ آشنا به زبان­های بین‌المللی مستقر در مرز ایران و عراق برای استقبال و راهنمایی گردشگران خارجی، تغییر در تکنولوژی­های مرتبط با امور گردشگری­، و ترویج فرهنگ گردشگری و برقراری الزامات آن توسط سازمان­های دست ­اندرکار زمینه بروز فرصت توسعه گردشگری و متعاقب آن کارآفرینی و آبادانی استان کُردستان را بالا ببریم.

امروزه یکی از پایه‌های توسعه در جوامع­، مشارکت و دخالت بخش خصوصی در فرایند آن می­باشد. وارد شدن بخش خصوصی از سویی سبب سرعت گرفتن انجام برنامه­ها شده و از سوی دیگر حوزه فعالیت­ها را از زیر سیطره‌ی بخش دولتی و بوروکراسی اداری رها می‌سازد و در تحقق جامعه مدنی و لزوم توجه به دیدگاه مشارکت‌جویانه نقش مهمی ایفا می‌کند. بر­این­اساس سیاست­های توسعه گردشگری استان کُردستان بهتر است مبتنی بر دخالت دادن بخش خصوصی در فعالیت­ها باشد و در این زمینه حداکثر همکاری و همیاری و مساعدت با بخش خصوصی از سیاست­های اصولی خواهد بود.بنابراین با اتخاذ سیاست­ گزاری­های مناسب و تعدیل در سیاست­های منطقه، همچون بازنگری در همه قوانین مربوط به بازاچه مرزی­، منطقه آزاد تجاری(شهرستان بانه و مریوان)، می­توان به الگوی جامع‌ در مقاصد گردشگری، باتوجه به خواسته­ها و نیازهای گردشگران رسید­. به­واقع با بازنگری در قوانین مربوط به گردشگری هم می­توان، نقش بازاریابی گردشگری را در سیاست­گزاری­ها پررنگ­ترکرد و هم با اختصاص بودجه و امکانات مناسب در امر بازاریابی گردشگری، از این صنعت در استان کُردستان  بهره برد­. به گونه­ای که نه تنها گردشگری به امکان ارتقای رفاهی مردم تبدیل گردد، بلکه امکان باز تجدید منابع و جاذبه­های طبیعی و میراث فرهنگی هم برای آیندگان به­عنوان یک فرصت کارآفرینی فراهم شود. برای تحقق این امر، ضروری است مسؤلان، سرمایه گذاران و شهروندان استان کُردستان­، گردشگری را به­عنوان یکی از اهرم­های توسعه پایدار در استان به رسمیت شناخته و برای فرهنگ­سازی و آموزش این بخش در چارچوب طرح راهبردی عملیاتی گردشگری استان تلاش نموده و بر تک ­تک موارد اجرای آن نظارت نمایند. در ذیل به برخی سیاست­ها و تسهیلات برون ­مرزی و امکان خدمات زیر­ساختی و رفاهی در امر توسعه گردشگری برای تبدیل استان کُردستان به­ یکی از قطب­های گردشگری ایران اشاره می­‌کنیم:
- تسهیل مبادلات مرزی با عراق در بازارچه‌های مرزی باشماق مریوان، سیران بند بانه و سیف سقز.
- تسهیل و تسریع فعالیت آژانس­های مسافرتی و تورهای گردشگری در استان کُردستان.
- افزایش و توسعه ظرفیت و تعداد پروازهای فرودگاه سنندج (سنندج- سلیمانیه، سنندج - اربیل) و تسریع در راه­اندازی فرودگاه سقز به­عنوان فرودگاه مرزی ایران در استان کُردستان.
- ارتقای کمی و کیفی گمرکات استان کُردستان و بکار­گیری سیستم کار­آمد و به­روز در تشریفات گمرکات کُردستان.
-  ارتقای کمی و کیفی شبکه جاده­ای و راه‌­های زمینی استان متناسب با سطح عملکردی و نیازها و کمبودهای آنها.

- تسریع در اجرای راه­آهن همدان-سنندج.
- ارتقای کمی و کیفی زیرساخت­ها مانند آب، برق، گاز، مخابرات و توسعه سیستم سیار تلفن همراه در استان کُردستان.
- اتخاذ روش­های به روز و مدرن در گردآوری و مدیریت پسماندها، فاضلاب و غیره در استان با لحاظ کردن مسائل زیست محیطی جهت حفظ محیط زیست و حفظ بهداشت شهرهای استان کُردستان.
- توسعه روابط و تعاملات اقتصادی و فرهنگی با کشور عراق، به ­ویژه اقلیم کُردستان عراق.
- توسعه پاسگاه­‌های ثابت و سیار انتظامی متناسب با نیازهای استان در نقاط مختلف.

* روزنامه‌نگار

46