از آیه‌های ۱۰۴ و ۱۰۵ سوره آل عمران برداشت‌هایی دارم، «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْر» یعنی یک عده‌ای از شما باید جمع بشوید و تشکیلاتی کار کنید. تشویق به کارهای خوب و نهی از کارهای بد را در رأس امورتان داشته باشید. حزب اسلامی نمی‌تواند در جبهه منکرات دینی قرار گیرد و با معروف‌ها و شایستگی‌ها و فضیلت‌ها مبارزه کند. این فلسفۀ تحزب اسلامی است که باید در مرامنامه‌های حزبی آورده شود. می‌توان از دو آیه ۲۲ سوره مجادله و ۵۶ سوره مائده، ویژگی‌های ده‌گانه حزب اسلامی را چنین برشمرد:
۱) تشکیلاتی و گروهی عمل کردن
۲) ایمان راستین به مبدأ و معاد داشتن
۳) دوستی نکردن با دشمنان خدا و رسولش
۴) دوری جستن از تعصبات خویشاوندی، قومی و قبیله‌ای
۵) بهره‌مندی از تأیید الاهی
۶) بهره‌مندی از زندگی جاودانه بهشتی
۷) رضایت متقابل عبد و معبود، حکم‌فرماست؛ یعنی اعضای این حزب مؤمن و متدین هستند
۸) رستگاری و نجات
۹) پذیرش ولایت خداوند، پیامبر(ص)، امامان معصوم (علیهم السلام) و ولایت فقیه
۱۰) غلبه نهایی بر احزاب شیطانی.
در رویکرد قرآنی حزب‌الله همیشه پیروز است؛ هرچند در اقلیت باشند. خدا در آیه ۱۰۲آل عمران می‌فرماید «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»، یعنی ایمان به خدا و ایستادگی تا آخر مسیر از ویژگی های حزب و تشکل اسلامی است؛ لذا خداوند بلافاصله بعد از آن می‌فرماید: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوانا ً وَ کُنْتُمْ عَلی شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْه »؛دین‌داران به‌صورت گروهی و جمعی به‌سمت خدا بیایند و متفرق نشوند؛ چراکه به‌وسیلۀ الفتی که خداوند در قلوب شما ایجاد کرد، به نعمت دوستی و اتحاد با یکدیگر دست یافتید؛ البته محور اتحاد باید حبل‌الله باشد؛ یعنی قرآن و عترت باشد؛ نه نژاد، زبان، ملیت، منافع اقتصادی زودگذر و نه صرف دستیابی به قدرت و ریاست.
در قرآن، دوستی و اتحاد به‌عنوان یک نعمت یاد شده‌اند؛ نعمتی که باید پاسخگوی آن باشیم؛ در آغاز اسلام در مکه شرایط بسیار سختی حاکم بود. همان طوری که قبل از انقلاب اسلامی ما شرایط سختی داشتیم. ستمگران به‌راحتی به مسلمانان ظلم می کردند؛ اما این نعمتِ اتحاد بود که به وسیلۀ آن، انقلاب کردیم و طاغوت زمان را سرنگون کردیم و دین خدا را روی زمین گسترش دادیم. ما باید قدر این دوستی و اتحاد و تشکل و نظام را بدانیم؛ خداوند به پیامبر(ص) می فرماید قبل از اسلام را بیاد بیاور که مردمان چگونه متفرق و دشمن هم بودند اما خداوند از طریق اعتقاد و ایمان و باورهای الهی مردم را متحد ساخت. سپس می گوید ای پیامبرما؛ تو اگر همه آنچه را در روی زمین است هزینه می کردی نمی توانستی اینها را این طوری متحد و منسجم کنی بنابراین بر اساس این الگوی الهی امروز باید جامعه اسلامی را و بلکه همه انسان ها بر مدار دین و ارزش های الهی متحد شوند. یکی از راه های گسترش و استحکام اتحاد و محور وحدت اسلامی ایجاد تشکل و تحزب اسلامی است.
مفسران قرآن از آیه ۱۰۴ سوره آل عمران در خصوص تشکل و حزب اسلامی برداشت هایی داشته اند، به مواردی از آنها به شرح ذیل اشاره می‌کنم:
۱) مقصود از امت در آیه ۱۰۴، گروهی متشکل و هماهنگ هستند که مورد تأیید نظام اند و با اعتقاد به نظام بر رفتارهای اجتماعی و سیاسی در جامعه اسلامی، نظارت داشته باشند؛
۲) بر اساس آیه شریفه، اصلاح جامعه و جلوگیری از فساد، نیازمند برخورداری از قدرت تشکیلاتی منسجم و مسئول مشخص است؛
۳) دعوت کنندۀ به خیر و معروف باید توانایی و تخصصِ اسلام‌شناسی، مردم‌شناسی و روش شناسی داشته باشد تا بتواند به درستی به وظیفه خود عمل کند؛
۴) دعوت به ارزش های مثبت و امر به معروف و نهی از منکر یک مسئلۀ همیشگی در جامعه اسلامی است؛ نه یک مسئلۀ مقطعی و موردی، به همین دلیل، نیاز به تشکل و تحزب اسلامی هم همیشگی است؛
۵) در آیه شریفه امر به معروف مقدم بر نهی از منکر آمده است؛ یعنی اول، خوبی ها را ترویج کنید، بعد جلوی بدی‌ها را بگیرید. زیرا چه بسا با گسترش خوبی‌ها، خودبه‌خود، بدی‌ها و منکرات ازبین بروند و دیگر نیازی به نهی از منکر نباشد. این رویکرد و روش رفتاری در تشکل های اسلامی بسیار مهم است؛
۶) رستگاران واقعی کسانی هستند که برای اصلاح و رشد جامعه دل می‌سوزانند و این بخشی از فلسفه تحزب اسلامی است؛
۷) فلاح و رستگاری، تنها در نجات و رهایی شخصی نیست، بلکه نجات و رشد دیگران نیز از شرایط فلاح است. «یأمرون، ینهون، اولئک هم المفلحون»
در خاتمه سخنانش به آیه شریفه:« وَ لا تَکُونُوا کَالَّذینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیم» اشاره می کنم. ما باید از تاریخ عبرت بگیریم؛ چراکه اگر آن روز، مسلمان‌ها دور امام علی (ع) متحد می ماندند، امام علی(ع) بیست‌وپنج سال خانه نشین نمی‌شد. اگر تفرقه در پیش نمی‌گرفتند، امام حسن (ه) در میدان جنگ تسلیم شرایط معاویه نمی‌شد و امام حسین(ع) را در کربلا مظلومانه به‌شهادت نمی‌رساندند. پس باید بدانیم که:
اولاً: تشکل و تحزب اسلامی بر محور اتحاد و اخوت است
ثانیا: بدانیم که ریشه‌های اختلاف همیشه جهل نیست؛ بلکه هوس‌ها، جاه طلبی ها، وسوسه ها، تبلیغات و جوسازی های سیاسی نیز در اختلاف‌انگیزی مؤثر است
ثالثاً: اختلاف و تفرقه نه‌تنها قدرت را در دنیا می‌شکند؛ بلکه در قیامت هم گرفتاری درعذاب الهی را در پی دارد.
* استاد و پژوهشگر علوم سیاسی
۲۱۴۲۱۴
نظر شما