کلمه احزاب حدود یازده بار در قرآن در دو معنا استعمال شده است. یک معنای عام که شامل تمام گروه های مخالف و دشمن اسلام میشود. معنای دیگر در خصوص احزابی است که به جنگ خندق مربوط میشود و سوره ای هم به آن اختصاص یافته است. در آن جنگ ، احزاب، به کفار قریش و دشمنان یهودی اطراف مدینه اطلاق میشد که معادل «حزبالشیطان» هستند.
خداوند در سرتاسر قرآن در مقابل حزب شیطان، حزبالله را مطرح کرده، حزبالله یک جریان فکری است که نگاه و جهتش به سمت خدا است و بر اساس آن، حرکت میکند.
ما برای اینکه بخواهیم حزبی اسلامی با رویکر فقهی داشته باشیم، در ابتدا باید بر اساس آیات قرآن «مؤمنونشناسی» کنیم. خداوند در ابتدای سورۀ مؤمنون بهخوبی ویژگی های مؤمنان را معرفی میکند. در این آیات فرموده است که سامانه مؤمنین، تشکیلات سالمی است که در این تشکیلات، دروغ گفته نمیشود، عبادات آنها بر پایه خشوع و خضوع است و رفتارهای آن ها متواضعانه است، در عهد و پیمان ها و امانت داری کاملاً وفادار و پایبند هستند و در مسیر الهی دارای استقامت اند.
خداوند در بخش دوم سوره، ابتدا به مناسبت خلقت انسان و مؤمنان به خودش تبریک می گوید « فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ» و پس از ار ائه گزارشی از دستگاه آفرینش، از آیه بیستوسوم به بعد وارد ماجرای تاریخی تقابل جریان ایمان و کفر در قالب رسالت انبیاء الهی می شود، ماجرا را از حضرت نوح (ع) آغاز می کند که با آمدن او جریان سیاسی «ملأ« که شامل اشراف قدرتمند و خواص نزدیک به قدرت بودند، در مقابل او ایستادند. بعد از آن حضرت نیز در میان انبیاء بعدی، این تقابل ادامه یافت تا به حضرت موسی(ع) می رسد.
این جریان اجتماعی همه پیامبران را تکذیب میکردند، بهدلیل آنکه انبیا داعیهدار در دست گرفتن هدایت جامعه و حکومت بودند، جریان مقابل آنها نیز به فعالیت سیاسی دست میزد. خداوند نیز در مقابل آنها میفرمود: «فبعدا لقوم لا یؤمنون»؛ یعنی رسما اعلام میکرد جریانی که مقابل جریان مؤمنان است ، مبغوض الاهی هستند.
ایستادگی جریان «ملأ» در مقابل حضرت موسی (ع) ، نسبت به زمان پیامبران قبلی تفاوتی دارد و آن اینکه در زمان پیامبران قبلی، این جریان «ملأ» کمتر جزء شاهان و شاهزادگان و اشرافزادگان بودند؛ اما الان تحت حمایت مستکبری، مانند فرعون بودند که خود فرعون هم رئیس اینها بود. لذا خداوند نیز با اقتدار زیادتر و دست پرتری حضرت موسی (ع) را بهسوی آنها فرستاد تا هدایت شوند؛ اما آنها مخالفت کردند و داستان مفصل سال ها مبارزه و تبلیغ حضرت موسی (ع) و دولت سازی او و چالش های فراوانی که برایش درست کردند همه پشتوانه این جریان تاریخی است.
بعد از گزارش تاریخی مجدداً در ادامه سوره مؤمنون با نگاهی جریانی به « مؤمنان» در آیات ۵۲-۵۴ ، حزب مؤمنین را در قالب اصطلاح امت بیان میکند و می فرماید « وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً» این جریان تاریخی همراه با انبیاء جریان امت است. امت، یعنی همۀ کسانی که تحت یک هدف و با یک عقیده حرکت میکنند؛ لذا این گروه را تحت قالب امت بیان میکند و در مقابل آن میفرماید جریان سیاسی «ملأ» « فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَیْنَهُمْ زُبُرًا کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ »؛ آنها امر دین را میان خود قطعه قطعه کردند و دسته دسته شدند؛ هر حزب و دسته ای به آنچه نزدشان بود، دل خوش کردند. بنابراین خود قرآن هم در مورد جریان مخالف تعبیر به « حزب» کرده است .
خداوند بعد از این، باز به معرفی جریان مخالف یعنی «ملأ » میپردازد. مبانی فکری و اقتدار آنها را با عبارت « یحسبون» بیان می کند که آنها « أَیَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مَالٍ وَبَنِینَ » که پشتوانه قدرت خود را مال و فرزند می پندارند. اما نمی دانند که جریان انبیاء و جریان حزب الله است که عاقبت پیروز است و در ادامه به پیامبر(ص) میفرماید که آنها را تا مدتی رها کند و برایشان اهمیتی قائل نباشد .
* پژوهشگر مسائل سیاسی
۲۱۴۲۱۴
نظر شما