وزارت نفت از‌هامانه تا نوذری

علی پاکزاد: وزارت نفت در دوران فعالیت دولت نهم دوفصل مدیریتی را با دو وزیر تجربه کرد، فصل اول با وزارت کاظم وزیری هامانه که با گرفتن حکم سرپرستی وزارت نفت در هفتم شهریور سال84 کلید خورد و تا 21مردادماه سال 86 به مدت 753 روز ادامه یافت و فصل دوم این وزارتخانه کلیدی با معارفه غلامحسین نوذری در این روز به عنوان سرپرست وزارت نفت فصل دوم آغاز شد و تا امروز ادامه داردو البته هنوز مشخص نیست صدارت او در دولت دهم نیز ادامه پیدا کند.

یکی از فرازهای پرسرو صدای رقابت‌های انتخاباتی سال 84 شعارهای محمود احمدی‌نژاد در مقابله با مافیای نفت بود و وعده رساندن پول نفت بر سرسفره مردم که همین مسائل باعث شد انتخاب وزیری هامانه به عنوان سرپرست از سوی احمدی‌نژاد که یکی از اعضای هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران و از معاونان همیشه در سایه زنگنه بود نوعی عقب‌نشینی از شعارهای انتخاباتی تلقی شود آن هم در زمانی که سعیدلو به عنوان معاون اجرایی رئیس دولت نهم عنوان کرده بود چیزی در مورد مافیای نفتی نشنیده است.

درنهایت سیدکاظم وزیری هامانه‌ متولد ۱۳۲۴ خورشیدی در یزد ۲۰ آذر ۱۳۸۴ پس از رأی اعتماد مجلس شورای اسلامی اولین وزیر نفت کابینه رئیس‌جمهور محمود احمدی‌نژاد ایران شد. هامانه در برنامه‌ای طی هفتاد بند اهداف خود را به عنوان وزیر نفت به مجلس ارائه کرد که فرازهای این برنامه‌ شامل توسعه وصیانت از مخازن نفت و گاز، تقویت پیمانکاری داخلی، خودکفایی در تولید فرآورده‌های نفتی مانند بنزین، جایگزینی گازطبیعی با سوخت‌های مایع و گاهش مصرف بنزین، گسترش معاملات گازی با کشور‌های همسایه، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، حضور مستحکم در اوپک، همکاری مستمر با نهادهای نظارتی و. . . بود.

برخی از اهدافی که در این برنامه ذکر شد طی دوران وزارت وزیری هامانه محقق نشد و بخش‌هایی هم که به موفقیت نسبی رسید تحت‌الشعاع تلاطم‌های این دوران به درستی منعکس نشد. بحث سهمیه‌بندی بنزین که هامانه توانست با تکیه بر توان مدیریتی محمد نعمت‌زاده به نتیجه برساند از فراز‌های حساس دوران مدیریت وی به عنوان وزیر نفت بود.

آمار‌ها نشان می‌دهد در اولین سال اجرای این طرح رشد مصرف بنزین در کشور به نصف کاهش پیدا کرد به طوری که آمارها می‌گویند میزان مصرف روزانه بنزین در سال 83معادل 60 میلیون لیتر بوده است که این رقم در سال 84به 67 میلیون لیتر در روز رسیده است و با رشد 6/6 میلیون لیتری به 6/73میلون لیتر در سال 85 رسیده است و با اجرای طرح کارت هوشمند و سهمیه‌بندی که از نیمه سال 85 به اجرا درآمد آمارها نشان می‌دهد در سال 86 که در واقع سال اول اجرای این طرح باید محسوب شود رشد مصرف به 8/2 میلیون لیتر در روز کاهش پیدا کرده است و به رقم 4/76 میلیون لیتر رسیده است.

در زمینه اکتشاف نیز عملکرد هامانه نیز مناسب بوده است هرچند بیشتر برنامه‌های مربوط به اکتشاف در دولت هشتم تنظیم و در دوره فعالیت وی به اجرا درآمده ولی در نهایت باعث شده که میزان ذخایر در جای تثبیت شده ایران در دوره دو ساله فعالیتش از 1/2میلیارد افزایش پیدا کند. آمار‌های اوپک نشان می‌دهد میزان تولید نفت خام ایران در این دوره به‌طور متوسط حدود 20 هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده و از 4 میلیون و91 هزار بشکه در روز به 4 میلیون و72 هزار بشکه در روز رسیده که معرف عدم موفقیت وی در توسعه میادین و صیانت از تولید بود.

در زمینه میزان مصرف انرژی و بهینه‌سازی مصرف که جزو اهداف برنامه وزیر هامانه بود آمارها نشان می‌دهد میزان مصرف داخلی نفت خام تولیدی کشور در دوره دو ساله فعالیت وی از 479/1میلیون بشکه در روز به 598/1میلون بشکه رسیده که نشان‌دهنده 8 درصد رشد است که نشان‌دهنده سرعت گرفتن رشد مصرف داخلی نفت نسبت به سال‌های قبل از آن است. اما از سوی دیگر هامانه در دوران دو ساله فعالیت خود توانست بالغ بر 38 میلیارد دلار قرارداد سرمایه‌گذاری در صنعت نفت که عمده آن مربوط به جذب سرمایه‌های خارجی بود را به سرانجام برساند و در عمل هم حضور وی که تلاش کرد با کمترین تغییرات در بدنه نفت با تمامی مدیران این صنعت فارغ از دیدگاههای سیاسی آنها به تعامل برسد.

در مراسم تودیع هامانه معاونش منصور معظمی‌ در تأیید این مسئله گفت: وزیری ‌هامانه در حالی صنعت نفت را تحویل گرفت که شرایط خاصی بر آن حاکم بود و با توجه به انتظاراتی که می‌رفت، توانست آرامش را بر این صنعت حاکم کند. چند روز قبل از بر گزاری مراسم تودیع هامانه و معرفی غلامحسین نوذری به عنوان سرپرست وزارت نفت که مهر تأییدی بر شایعات چند ماهه بود احمد توکلی در مصاحبه‌ای گفت: مدت‌ها بود که تغییر برخی معاونت‌ها و نصب افراد خاصی درخواست می‌شد و وزیری هامانه به دلیل نامناسب بودن افراد معرفی شده، مقاومت می‌کرد و به نظر می‌رسد علت اصلی تغییر آن‌ها هم همین بوده باشد.

در مراسم تودیع، سیدکاظم وزیری‌هامانه گفت: عقیده همه دوستان این است که اگر مدیر از داخل صنعت نفت باشد به دلیل نزدیکی و آشنایی که با امور دارد می‌تواند بلافاصله کار را شروع کند و من نیز همان روزی که حکم سرپرستی را گرفتم بلافاصله جلسه‌ای مربوط به وضعیت سوخت‌رسانی گذاشته و برای سوخت‌رسانی زمستان برنامه‌ریزی کردم که به لطف خداوند در دو زمستان گذشته مشکل خاصی پیش نیامد که نشان از تسلط من و همکارانم بود.

در زمان برگزاری آن جلسه هیچ کس فکر نمی‌کرد آرزوی سیدکاظم وزیری‌هامانه برآورده نشود و زمستان سال 86 به بحرانی بزرگ برای غلامحسین نوذری تبدیل شود. به فاصله کمتر از چند هفته از مراسم سرمای شدید و فرصت‌طلبی طرف ترکمن باعث شد کمبود گاز در شبکه توزیع ایران نیمه شمالی کشور را با بحران مواجه کند و شهرهای مشهد، ساری و رشت به مناطق جنگ‌زده‌ای شبیه شوند که مردم گرفتار در جاده‌های مسدود شده با برف سنگین را با مرگ رو در رو کند.

در سال‌های 84 و85 همانطور که هامانه گفته بود وزارت نفت توانسته بود قیمت گاز را برای هر متر مکعب تا 75 دلار تثبیت کند ولی ترکمن‌ها که با توجه به قیمت‌های رو به رشد بازار‌های جهانی که مرز‌های 200 دلار را پشت سر می‌گذاشت توقع داشتند دولت ایران در قبال قیمت گاز نرمش بیشتری نشان دهد و سطح قیمت قرارداد خرید گاز را به 140 دلار برساند ولی طرف ایرانی حاضر نشد به این خواسته تن بدهد و در عمل ترکمن‌ها با بالا گرفتن سرمای زمستان به بهانه افزایش مصرف داخلی صادرات گاز به ایران را قطع کردند و در نهایت نوذری برای عبور از اولین بحران دوران وزارتش مجبور شد به خواسته ترکمن‌ها تن بدهد.

غلامحسین نوذری نیز از جمله مدیران با سابقه وزارت نفت است، زمانی که او به عنوان سرپرست وزارت نفت معرفی شد در سمت مدیرعامل شرکت نفت مناطق مرکزی کشور ایران فعالیت می‌کرد مدرک تحصیلی وی در مقطع لیسانس مدیریت کاربردی نفت است و فوق لیسانس خاک‌شناسی دارد.

شاخص‌های فنی دوران فعالیت وی حاکی از عدم تغییر در میزان ذخایر تثبیت شده نفت درجای کشور کاهش تولید روزانه نفت از 4میلیون و 72 هزار بشکه متوسط روزانه در سال 2007به 4 میلیون و55 هزار بشکه در سال 2008 همچنینی کاهش میزان متوسط صادرات روزانه نفت از 2 میلیون و466هزار بشکه در سال 2007به 2 میلیون و438 میلیون بشکه در سال 2008 بر اساس آمارهای سازمان اوپک است.

شاید یکی از بحث‌برانگیز‌ترین شاخصه‌های دوران فعالیت وی تغییراتی بود که در سطوح مدیران ارشد وزارت نفت طی سه ماهه نخست سال جاری اتفاق افتاد. در ارزیابی این تغییرات که به نظر می‌رسد همچنان در حال انجام است بسیاری شبهه سیاسی بودن را وارد می‌دانند و به نظر می‌رسد با اعلام کاندیداهای عضویت در کابینه دولت نهم که احتمال می‌رود غلامحسین نوذری در آن حضور نداشته باشد این تغییرات در سطوح مدیریتی تکمیل شود.

تاکنون گمانه‌زنی‌های انجام شده سه گزینه را برای این پست مطرح کرده است: اول سیدپرویز فتاح وزیر فعلی نیرو است که انتخاب وی به عنوان وزیر نفت تداعی‌کننده انتخاب بیژن زنگنه به عنوان وزیر نفت در دولت هفتم است و دومین و سومین گزینه‌ها عبارتند از علی سعیدلو و صادق محصولی که هردو یک بار پیش از این برای پست وزارت نفت ناکام از مجلس بازگشته‌اند.