آیا مصر شبیه ترکیه می شود؟

رحمن قهرمانپور

از آنجایی که ارتش و نهادهای غیردمکراتیک سکاندار اصلی صحنه سیاست در مصرند،شاید بتوان مصر امروز را با ترکیه دهه 80 و 90 قیاس کرد.
با سقوط مبارک این روزها در بسیاری از محافل آکادمیک و استراتژیک این پیش بینی از سوی کارشناسان به گوش می رسد که مصر الگویی شبیه ترکیه را دنبال خواهد کرد؛یعنی کشوری دمکراتیک در عین اقتدار ارتش.

اما واقعیت آنست که پیش از الگوسازی برای مصر اساسا باید دید که آیا نخبگان نظامی و تجاری مصر به دنبال  کناره گیری از قدرت هستند یا نه و آیا شورای نظامی می تواند به شیوه ای دمکراتیک زمینه برگزاری انتخاباتی آزاد و شفاف را فراهم آورد.علائم و شواهد موجود از زمان در دست گرفتن قدرت از سوی ارتش نمایان گویای آنست که بنا نیست این اتفاق بیفتد.

ائتلاف نخبگان نظامی تجاری شکل گرفته پیرامون حسنی مبارک در طول سی سال گذشته همچون عمر سلیمان و طنطاوی اقتصاد مصر را در دست خود داشته و تنها نظامیان، ارتشیان و حزب حاکم منتفع سود اقتصادی بودند و نه مردم عادی.فقر اقتصادی،این کشور را قریب به سی سال دچار نوعی سردرگمی کرد که از مصر به عنوان "جامعه متوقف" نام برده می شود.لذا مجموع همین شواهد نشان می دهد که شاید هنوز خوش بینانه باشد که از تغییر ساخت قدرت در مصر سخن بگوییم. هر چند این امر ناقض برگزاری انتخابات نسبتا آزاد نیست. اما به یاد داشته باشیم که بین برگزاری انتخابات و تغییر ساختار قدرت در یک کشور الزاما رابطه ای مستقیم وجود ندارد. مگر در کشورهایی که دارای دمکراسی نهادینه شده هستند.

اما در خصوص مصر باید گفت که مولفه‌هایی چون ضعف نهادینگی،واگرایی میان اقدامات اصلاحی و عدم ارتباط منطقی میان مناسبات اصلاحی ،محدودیت‌های جامعه مدنی از مهمترین دستاوردهای سی سال تسلط کارتل های نظامی بر اقتصاد مصر و حکومت مستبدانه مبارک است.

بنابراین حتی اگر قرار باشد مصر دوره دمکراسی سازی را تجربه کند،بدون شک وارد فاز اول آن خواهد شد یعنی دمکراسی در حال گذار که در عین حال با چالشها و مشکلات زیادی روبروست.

به این معنا که با وجود برگزاری انتخابات دمکراتیک ، ساخت قدرت تمایلی به انعطاف پذیری و کاهش اختیارات از خود نشان نمی دهد نظیر وضعیت ترکیه در دوره بعد از جنگ سرد و دهه 1980. در این دوره انتخابات آزاد در این کشور وجود داشت ولی نهادهای غیرانتخابی( که به آن نهادهای کمالیستی) گفته می شد قدرت اصلی را در اختیار داشتند.متعاقبا افرادی که انتخاب می شدند نیز قدرت و فضای مانور محدودی داشتند.به همین دلیل دمکراسی حاکم بر ترکیه در دهه 1990 را دمکراسی در حال گذار می نامیدند و نه دمکراسی نهادینه شده، چرا که هنوز با دمکراسی به معنای واقعی آن فاصله زیادی داشت.

بنابراین اگر در مصر تحولات روند کنونی را دنبال کند،به رغم برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آزاد نیز در طی پنج تا شش سال آینده تنها شاهد دمکراسی از نوع در حال گذار خواهیم بود و نه دمکراسی نهادینه شده.اگر مصر بخواهد در راه استقرار دمکراسی نهادینه شده گامهای بنیادین بردارد، تحقق این امر مستلزم تغییر ساختار قدرت،کنار گذاشتن ائتلاف نظامی تجاری شکل گرفته به واسطه سیاستهای حسنی مبارک و برچیدن و یا تضعیف نهادهای غیردمکراتیک شکل گرفته در طول سی سال گذشته است.
بنابراین زمانی که از احتمال ظهور دمکراسی در مصر سخن می گوییم باید به یاد داشته باشیم که این دمکراسی در حال گذار است و هنوز سخن به میان آوردن از دمکراسی نهادینه شده که تنها با تغییر ساخت قدرت فراهم می شود زود است.16346

 کارشناس مسائل سیاسی