بیانیه گام دوم و سیاست خارجی- استقلال

تببین وتحلیل این بیانیه با هدف راهکارهای اجرائی موجب گفتمان سازی، ایجاد باور عمومی و عملیاتی سازی مفاد آن توسط مسئولین اجرائی خواهد شد. یکی از محورهای اصلی این بیانیه توجه به مسائل مرتبط با سیاست خارجی و روابط بین الملل است که می بایست با تبیین و تشریح آن، به راهبرد و راهکارهای عملی در چهل‌سال دوم انقلاب بیانجامد. در این رابطه، مفاهیم مندرج در بیانیه و مرتبط با سیاست خارجی در چند یادداشت مطرح می شود تا زمینه ای برای مداقه و توجه بیشتر به این مفاهیم گردد. نگارش این یادداشت ها را با مفهوم استقلال آغاز می کنیم.
استقلال یکی از دستاوردهای اصلی انقلاب اسلامی و یکی از اصول غیرقابل تغییرِ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز به این رکن رکین انقلاب اسلامی توجه خاص داشته و در بیانه گام دوم، ده  مرتبه واژۀ استقلال را مطرح کرده اند. ایشان در این بیانیه، شعارهای جهانی انقلاب اسلامی از جمله استقلال را هرگز بی مصرف و بی فایده ندانسته و این شعارها را غیرقابل افول می دانند.
" برای همه‌چیز میتوان طول عمر مفید و تاریخ مصرف فرض کرد، امّا شعارهای جهانی این انقلاب دینی از این قاعده مستثنا است؛ آنها هرگز بی‌مصرف و بی‌فایده نخواهند شد، زیرا فطرت بشر در همه‌ی عصرها با آن سرشته است. آزادی، اخلاق، معنویّت، عدالت، استقلال، عزّت، عقلانیّت، برادری، هیچ یک به یک نسل و یک جامعه مربوط نیست تا در دوره‌ای بدرخشد و در دوره‌ای دیگر افول کند. هرگز نمیتوان مردمی را تصوّر کرد که از این چشم‌اندازهای مبارک دل‌زده شوند. هرگاه دل‌زدگی پیش آمده، از روی‌گردانی مسئولان از این ارزشهای دینی بوده است و نه از پایبندی به آنها و کوشش برای تحقّق آنها."
استقلال نقطه مقابل وابستگی به بیگانگان و به معنای جدا بودن اقتدار و حاکمیت یک کشور از اقتدار کشورهای دیگر است. عدم وابستگی، به معنی قدرت یک دولت برای ادارۀ امور داخلی و خارجی، بدون جلب نظر و موافقت یک دولت دیگر است. واژۀ عدم وابستگی به دفعات در سخنان و دست نوشته های امام خمینی (ره) هم آمده و ایشان از استقلال به عنوان حقوق اولیه بشر یاد کرده اند. دربیانیه گام دوم نیز رهبر معظم انقلاب سه بار به موضوع وابستگی اشاره کرده اند.
"انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن، از نقطه‌ی صفر آغاز شد؛ اوّلاً: همه‌چیز علیه ما بود، چه رژیم فاسد طاغوت که علاوه ‌بر وابستگی و فساد و استبداد و کودتایی بودن، اوّلین رژیم سلطنتی در ایران بود که به دست بیگانه -و نه به زور شمشیر خود- بر سرِ کار آمده بود، و چه دولت آمریکا و برخی دیگر از دولتهای غربی، و چه وضع بشدّت نابسامان داخلی و عقب‌افتادگی شرم‌آور در علم و فنّاوری و سیاست و معنویّت و هر فضیلت دیگر."
ایشان همچنین در بیانات خود در مردادماه 1381 ، استقلال را  به معنای عدم وابستگی سیاسی معنا کرده و می فرمایند:
" استقلال یعنی عدم وابستگی سیاسی ؛ یعنی اتخاذ مـواضـع مستقل . یعنی اگر همه دنیا هم اتفاق نظر پیدا کنند در قضیه فلسطین ـ مثلا ـ بر یک امری ، بعد ما ببینیم که این چیزی که مورد اتفاق اینهاست با مبانی ما تطبیق نمی کند، ما او را صریح رد می کنیم "
 
آیت الله خامنه ای  در بـیـان اصـول سـیـاسـت خـارجـی، مـعـتـقـد بـه اصـل " نه شرقی ، نه غربی " بوده و تردید در مبارزه‌ی‌ با قدرت های‌ ستمگر و سلطه‌گر و ظالم‌ را ضد ارزش‌  دانسته و راه‌ نجات‌ ملت ها را در استقلال‌ آنها از قدرت های‌ ستمگر بیان کرده اند. ایشان همچنین در بیانات خود در تاریخ ۳۱ /مرداد/ ۱۳۶۸ ، اصل " نه شرقی  نه غربی " را از مبانی و پایه های نظام اسلامی دانسته اند.
 
" اصل‌ سیاسی‌ و زیربنای‌ "نه‌ شرقی‌، نه‌ غربی‌" ما هم‌ به‌ هر حال‌ محفوظ است‌. بر اساس‌ این‌ اصل‌، سیاست‌ ما تابع‌ هیچ‌ رکنی‌ ـ نه‌ شرق‌ و نه‌ غرب‌ ـ نخواهد شد و این‌ جزو اصول‌ و مبانی‌ ماست‌ و هیچ‌ شکی‌ هم‌ در این‌ نیست‌ و تغییرپذیر هم‌ نیست‌. این‌، اصلا سیاست‌ نیست‌; بلکه‌ مبنا و پایه‌ی‌ نظام‌ است‌ و منافاتی‌ هم‌ با ارتباط ندارد"
 
از دید مقام معظم رهبری استقلال تنها در زمینه سیاسی نیست بلکه در زمینه‌های علمی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و بویژه فرهنگی، قابل تعریف است. این معنا  در بیانات ایشان در مقاطع مختلف تکرار شده و به بخشی از اصول نظام اسلامی تبدیل شده است. آیت الله خامنه ای در بند سه بیانیه گام دوم ،در این رابطه می گویند:
"مهم‌ترین عیوب، وابستگی اقتصاد به نفت، دولتی بودن بخشهایی از اقتصاد که در حیطه‌ی وظایف دولت نیست، نگاه به خارج و نه به توان و ظرفیّت داخلی، استفاده‌ی اندک از ظرفیّت نیروی انسانی کشور، بودجه‌بندی معیوب و نامتوازن، و سرانجام عدم ثبات سیاستهای اجرائی اقتصاد و عدم رعایت اولویّتها و وجود هزینه‌های زائد و حتّی مسرفانه در بخشهایی از دستگاه‌های حکومتی است. نتیجه‌ی اینها مشکلات زندگی مردم از قبیل بیکاری جوانها، فقر درآمدی در طبقه‌ی ضعیف و امثال آن است."
در توصیه های رهبر انقلاب به  جوانان در بیانیه گام دوم  نیز به استقلال به عنوان یک سرفصل اساسی در کنار علم ،عدالت و اخلاق، اشاره شده است:
"اکنون به شما فرزندان عزیزم در مورد چند سرفصل اساسی توصیه‌هایی میکنم. این سرفصل‌ها عبارتند از: علم و پژوهش، معنویّت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزّت ملّی و روابط خارجی و مرزبندی با دشمن، سبک زندگی."
در مجموع، استقلالِ یک کشور به طور مستقیم با سیاست خارجی در ارتباط است و در ایران نیز  شعار "نه شرقی نه غربی"  تأکیدی بر ضرورت حفظ استقلال کشور از دیگر کشورها در عرصه بین‌الملل است. استقلال یکی از مهم ترین دستاوردهای چهل ساله انقلاب اسلامی  است که در سایه آن، تمامیت ارضی و حاکمیت ملّی جمهوری اسلامی ایران از آسیب‌های احتمالی مصون می ماند. در چهل سال آینده نیز وزارت امورخارجه که مجری اصلی سیاست خارجی کشور است باید در تعاملات خارجی این اصل مهم و غیرقابل تغییر را مد نظر داشته و حفظ استقلال را راهبرد اصلی نظام اسلامی در سیاست خارجی قلمداد نماید.