عکسها و گزارش:امیدسلیمی بنی: اسکناسهای 20 تومانی قدیم را یادتان هست؟ روی این اسکناسهای کوچک آبی رنگ، نقش مسجد جامع یزد چاپ شده بود. برای کسانی که نوستالوژی دهه 60 را جدی می گیرند، این اسکناسها، در صف نان مچاله می شد یا عیدی عمه و خاله بود که با دیدن آن ذوقمرگ می شدیم.
شاید برای همین نوستالوژی دلگیر سالهای جنگ است که مسجد جامع یزد را برای بسیاری از میانسالان ایرانی بدل به یکی از مقاصد گردشگری در نوروز کرده، به صورتی که گفته می شود یزد پس از استان مازندران و اصفهان، بیشترین گردشگران نوروزی را می پذیرد.
نوروز، بهانه ای است برای دیدن زیبایی هایی یزد و نگین این شهر، مسجد جامع کبیر دارالمومنین است که گفته می شود مناره های آن با بیش از 50 متر ارتفاع، بلندترین مناره های مساجد جهان شمرده می شود.
کسانی که در صحن و شبستانهای این مسجد نماز خوانده اند، در میان نقوش و نگاره های مختلف اسلامی که بر دیوارهای این اثر سترگ نشسته، خدا را عبادت کرده اند. نقوش و نگاره هایی که این اثر بزرگ معماری را بدل به هنرسرای کویر ایران کرده است.
تاریخچه جامع کبیر یزد
که در کتب تاریخی یزد آمده است: "مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است".
مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله کالنجار" ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار "سید رکن الدین محمد قاضی" است.
پژوهشگران می گویند مسجد جامع یزد طی حدود ۱۰۰ سال و سه دوره بنا شده‌است. پایه‌های اصلی مسجد را ساسانیان و بنای فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری دانسته‌اند. بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد را متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری دانسته‌اند.
روایتی دیگر می گوید این مکان مقدس در دوره ایلخانی، کنار بقایای مسجدی از دوره سلجوقی که توسط گرشاسب بن فرامرز علاءالدوله کالنجار(کالیجار) از دودمان آل بویه در سال 504 تا 526 هجری قمری بر جای آتشگاهی از دوره ساسانی در ضلع شمالی و جنوبی ساخته شده بود، بنا شد. در سال 819 هجری قمری، شاه نظام کرمانی، بخش‌های باقی‌مانده مسجد را کاشیکاری و کتیبه‌ای قرآنی و نیز کتیبه‌ای با نام و القاب شاهرخ بهادرخان بر درگاه مسجد نصب کرد، ویرانه‌های جانب دست راست مسجد را به جماعت خانه‌ای مبدل کرد، درگاهی، جنب آن ساخت و کاروانسرای ریسمان فروشان را که رو‌به‌روی در بزرگ مسجد بود، داخل صحن آورد و بر در مسجد حوضی و چاه سردی احداث کرد.
پایه‌های مسجد جامع نو در سالهای 724 یا 728 هجری قمری در پشت قبله مسجد جامع قدیم توسط سیدرکن الدین محمد‌بن قوام الدین بن نظام حسینی یزدی قاضی گذارده شده است.
دو مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آنها از کف تا نوک آن 52 متر می باشد دارای قطری در حدود 8 متر و در دوره صفوی به بنا افزوده شده است، اما در سال 1313 فرو ریخته و دوباره تجدید بنا شده که یکی از مناره‌ها دارای پلکان دو طرفه است.
آخرین نقوش هنری این بنا در سالهای بین 1355 تا 1365 به پیکره این بنا نقر شده است.
نقوش نگارستان کویر ایران
مسجد جامع کبیر یزد بدون تردید یکی از شاهکارهای بدیع معماری مساجد ایران به شمار می‌آید که تزئینات زیبا و منحصر به فرد آن جلوه‌ای ستودنی به آن داده، این بنا مشتمل بر یک ایوان رفیع و گنبد خانه و دو شبستان تابستانه در طرفین آن دو گرمخانه در ضلع شرقی و غربی و یک صحن بزرگ مستطیل شکل و دو پایاب است.
مسجد دارای شش ورودی است که در اضلاع مختلف بنا واقع ورودی اصلی که در ضلع شرقی مسجد دارای سردر رفیع و نیز کتیبه‌های کاشی معرق است و دو مناره نیز بر آن استوار گردیده، این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه شده و بر آن تزئینات و کاشی معرق با نقوش گره چینی و اسلیمی کار شده است.
درب ضلع غربی بنا درست مقابل ورودی مذکور قرار گرفته و آن هم به یک هشتی گشوده می‌شود که نمای این درگاه با کاشیکاری جدید تزئین یافته. ورودی دیگر مسجد در ضلع شمالی و درست روبروی ایوان قرار دارد . این ورودی متصل به یک کریاس است و سردر آن با کتیبه‌های قرآنی و تزئینات کاشی معرق جدید تزئین یافته است.
ورودی شمال غربی دارای نمای ساده و بی پیرایه است که به یک دالان طویل گشوده می‌شود که این دالان به یکی از رواق‌های اطراف صحن متصل می‌گردد.
دو ورودی دیگر مسجد یکی در ضلع جنوب غربی واقع در شبستان غربی گنبدخانه و دیگری در شمال شرقی و در بخش قدیمی مسجد واقع شده که در حال حاضر هر دو مسدود می‌باشد.
صحن وسیع مسجد مستطیل شکل و به ابعاد 53 در 20 متر است و در وسط آن مهتابی بزرگی جهت اقامه نماز در فصول مناسب قرار گرفته. دور تا دور صحن را رواقهایی با طاق‌های گشوده به آن دور می‌زند که علاوه بر ایجاد سرپناه و سایبان، زیبایی خاصی به فضای صحن داده و آن را ا ز یکنواختی خارج می‌کند.
دو گرمخانه مسجد در ضلع شرقی و غربی صحن قرار دارند، گرمخانه شرقی به شبستان شازده معروف است و دارای 48 ستون مستطیل شکل با ازاره‌های پوشیده از کاشیهای شش ضلعی و فیروزه ای رنگ می‌باشد. در ضلع شرقی و غربی این گرمخانه شاه نشین‌هایی که در انتهای آن پنجره و نورگیرهایی تعبیه شده است.
این شبستان همچنین دارای طاق‌های گنبدی است که در قسمت مرکزی‌شان نورگیرهایی سنگی هشت ضلعی قرار دارد. محراب این گرمخانه دارای دهانه گشاد با قوس‌های پنج و هفت و نیز نقوش مهری ظریف و زیبا است. گرمخانه ضلع شرقی کاملاً جدید و از احداث هیأت حامیان مسجد است. این گرمخانه نیز از نوع ستون‌دار بوده و محراب جدید آن با کاشیهای خشتی و هفت رنگ تزئین یافته است.
مسجد همچنین دارای دو پایاب است که از یکی آب زارچ و از دیگری آب محمود آباد می‌گذشته، ورود به این پایاب‌ها در ضلع شمالی و شرقی مسجد می‌باشد.
گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوستهِ پیوسته بوده و بر آن نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن کلمه "الملک للّه" به خط کوفی تکرار شده است.
این بنای زیبا در ضلع غربی خیابان امام خمینی، انتهای‌خیابان مسجد جامع و در محله دروازه شاهی واقع و به شماره 206 مورخ 31/4/1313 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
/133
نظر شما