ذوالفقار دانشی: بعید است که تاکنون شهابی ندیده باشید. شهاب‌ها، سنگ‌ریزه‌ها و ذرات گرد و غباری معلق در فضا هستند که در اثر برخورد با زمین، به سرعت زیاد وارد جو می‌شوند و در حین سوختن، مولکول‌های هوای اطراف را به نورافشانی وا می‌دارند. در شب‌های معمولی و از منطقه‌ای تاریک، در هر ساعت می‌توان چند شهاب به تعداد انگشتان دست در سراسر آسمان دید؛ اما بعضی وقت‌ها تعداد این شهاب‌ها به شکل محسوسی افزایش می‌یابد و به اصطلاح، شهاب‌باران روی می‌دهد. شهاب‌باران را توده ذرات برجایمانده از دنباله‌دارها یا سیارک‌ها تشکیل می‌دهند. وقتی دنباله‌داری به نزدیکی خورشید می‌رسد، گرمای خورشید سبب می‌شود سطح یخ‌زده هسته دنباله‌دار تصعید شود و گلوله بزرگی از گرد و غبار به قطر چند صدهزار کیلومتر تشکیل شود. از این گوی عظیم که گیسوی دنباله‌دار نامیده می‌شود، دنباله‌ای تشکیل می‌شود که ذرات گرد و غبار را در مسیر حرکت دنباله‌دار پراکنده می‌کند و فراوانی ذرات را در فضا افزایش می‌دهد.
وقتی زمین به فاصله نزدیکی از این توده ذرات برسد، برخی از آنها با سرعت بسیار زیاد، بین 11 تا 71 کیلومتر بر ثانیه وارد جو زمین می‌شوند و در اثر اصطکاک شدید، تا دمای 4500 درجه سانتیگراد داغ می‌شوند. در نتیجه آرام آرام تصعید می‌شوند و انرژی آزاد شده، صرف ملتهب کردن مولکول‌های هوا و نورافشانی آنها در مسیر حرکت این ذرات می‌شود. این چنین است که ردی نورانی در آسمان برجای می‌ماند که آن‌را شهاب می‌نامیم. جالب اینجاست که تمام این اتفاق‌ها در ارتفاع 120 تا 80 کیلومتری سطح زمین روی می‌دهد.
ابعاد این ذرات بسیار کوچک است؛ به طوری‌که یک شهاب معمولی از سوختن ذره‌ای به قطر تنها دو میلی‌متر در آسمان ایجاد می‌شود. اما بعضی وقت‌ها، ابعاد این ذرات به قدری بزرگ است که ذره می‌تواند تمام مسیر حرکت تا برخورد به سطح زمین را دوام بیاورد و بخشی از آن، سالم به زمین برسد. در این حالت، یک شهاب‌سنگ به زمین رسیده است.
در شهاب‌باران، اغلب این ذرات موازی یکدیگر حرکت می‌کنند؛ به همین دلیل به‌نظر می‌رسد که همه آنها از نقطه‌ای دوردست در آسمان منشاء می‌گیرند. این نقطه را کانون بارش می‌نامیم و بر اساس موقعیت این کانون در بین صورت‌های فلکی، آن بارش را نام‌گذاری می‌کنیم. مثلاً، بارش شهابی برساووشی که این شب‌ها شاهد فعالیت آن هستیم، به دلیل موقعیت کانون بارش در صورت‌فلکی برساووش اینچنین خوانده می‌شود.
شهاب‌باران امشب
بارش شهابی برساووشی یکی از باستانی‌ترین شهاب‌باران‌هایی است که مردم زمین دیده‌اند و گزارش‌های آن تا 1600 سال پیش پیدا شده است. منشاء این بارش، دنباله‌داری به نام سویفت-تاتل است که هر 120 سال یک بار به ملاقات خورشید می‌آید. آخرین ملاقات این دنباله‌دار سال 1371 بود و از این رو، نمی‌توان تا یکصد سال دیگر، انتظار داشت این بارش فعالیت شدیدی از خود نشان دهد؛ اما می‌توان انتظار داشت در شرایط ایده‌آل، تا هشتاد شهاب در هر ساعت از این بارش شهابی مشاهده کرد. اما این شرایط ایده‌آل در کشور ما روی نمی‌دهد. نخست این‌که ماه در آسمان حضور دارد و با روشن کردن زمینه آسمان، تعداد شهاب‌های کم‌نوری را که می‌توان دید، کاهش می‌دهد. دوم، این‌که موقعیت کانون بارش در ایران ایده‌آل نیست و این سبب می‌شود برخی از شهاب‌ها از پایین افق دید ناظران ایرانی عبور کنند. سوم این‌که برای شهرهای بزرگ برای دیدن این پدیده به‌هیچ وجه جای مناسبی نیست، چرا که آلودگی نوری در این نواحی به قدری شدید است که حتی ستارگان آسمان را نیز نمی‌توان به راحتی دید. هرچه منطقه رصد، تاریک‌تر و افق دید، گسترده‌تر باشد، تعداد شهاب‌های قابل رویت نیز افزایش می‌یابد.
چه کار کنیم؟
پیش‌بینی شده است که اوج بارش امسال، حوالی ظهر چهارشنبه 21 مرداد به وقت ایران باشد؛ بنابراین بهترین زمان رصدی برای دیدن این شهاب‌های زیبا، شامگاه سه‌شنبه و چهارشنبه خواهد بود. بهترین روش برای رصد این پدیده نیز این است که از ساعت 23 به محل رصد خود بروید، زیراندازی فراهم کنید، روی آن دراز بکشید و بالای سرتان را بنگرید.
برای تماشای شهاب‌ها و به‌خصوص شهاب‌باران، نیاز به ابزار نجومی مانند تلسکوپ یا دوربین دوچشمی نیست؛ زیرا شهاب‌ها مکان مشخصی ندارند و در تمام آسمان دیده می‌شوند، و از سوی دیگر، اندازه شهاب، بزرگ و سرعت حرکتش بسیار زیاد است و با استفاده از این ابزارها عملاً نمی‌توان چیزی دید. فیلمبرداری از شهاب‌باران نیز با ابزارهای رایج امکان‌پذیر نیست، پس برای فیلمبرداری تلاش نکنید. اما می‌توانید از این پدیده زیبا عکس‌برداری کنید. برای این‌کار، به یک سه‌پایه و یک دوربین عکاسی با قابلیت نوردهی بلندمدت نیاز دارید. دوربین را روی سه‌پایه محکم کنید، به منطقه مورد نظر در آسمان نشانه بروید، نشانگر فاصله روی لنز را روی بینهایت تنظیم کنید و برای مدت طولانی چند دقیقه نوردهی کنید. انشاالله که در این مدت، یک یا دو شهاب از منطقه مورد نظر شما عبور خواهد کرد.
نظر شما