در فاصله 20 سال نوری از زمین، منظومهای وجود دارد که شباهت زیادی به منظومه شمسی خودمان دارد. این منظومه، ستارهای درخشان در نقش خورشید دارد و همچنین دو سیاره بسیار خاص، که یکی از آنها روشنترین سیاره کشف شده تاکنون است و دیگری، سیارهای که فاصلهاش از ستاره مادر به اندازهای است که امید یافتن آب مایع در سطح آن وجود دارد.
این دو کشف مهم، اول اردیبهشت ماه توسط میشل مایر، از رصدخانه ژنو و در هفته ستارهشناسی و علوم فضایی اروپا اعلام شد. این اکتشافات، اشتیاق فراوان دانشمندان را برای یافتن سیارات مشابه زمین نشان میدهد.
اولین سیاره این منظومه که روشنترین سیاره در نوع خود است، Gliese 581e نام دارد و چهارمین سیاره شناخته شده در منظومه ستاره Gliese 581 است. مایر میگوید که این سیاره احتمالا سیارهای سنگلاخی با جرم حدودا 2 برابر جرم زمین است . البته به علت نزدیکی آن به ستاره، دمای سطح این سیاره باید بالا باشد و این امر، وجود حیات را در این سیاره تا حد زیادی غیرممکن میکند.
در ادامه، مایر و همکارانش در مورد مدار سیاره Gliese 581d که در سال 2007 کشف شده بود، اصلاحیهای ارائه دادند. آنها در زمان کشف این سیاره تردید داشتند که آیا این سیاره در منطقه قابل زیست این منظومه قرار گرفته است و وجود آب در آن امکان دارد یا خیر؛ اما حالا مطمئن هستند که این سیاره دقیقا در منطقه قابل زیست واقع شده است.
گروه مایر مشاهدات خود را در نیمکره جنوبی زمین و در مجموعه رصدخانههای جنوبی اروپا در لاسیای شیلی انجام دادهاند. پژوهشگران برای بررسی این منظومه از روش HARPS استفاده کردند که مخفف پروژه جستجوی سرعت شعاعی نجومی با دقت بالا است. هارپس میتواند تغییرات اندک مدار یک ستاره را که به واسطه جاذبه سیارات اطرافش پدید میآید، اندازهگیری کند. این نوسانها هرچند بسیار اندک هستند، اما خود را در تغییرات طیف این ستاره نشان میدهند.
جیم کستینگ، از کارشناسان مناطق قابل زیست فضایی در دانشگاه پنسیلوانیا میگوید: «خیلی هیجانانگیز است که آنها با استفاده از روش سرعت شعاعی توانستهاند این سیاره روشن را پیدا کنند.»
در بهمن ماه گذشته، مرکز مطالعات فضایی ملی فرانسه، سیارهای را به روش CoRoT کشف کرد که با شعاعی حدود 1.7 برابر شعاع زمین، کوچکترین سیاره شناختهشده تا آن روز به شمار میرفت. روش کوروت که مخفف حرکتهای انتقالی چرخشی و سیارهای است؛ سیاراتی را بررسی میکند که از مقابل ستارهشان عبور میکنند. با عبور سیاره از مقابل ستاره مادر، روشنایی ستاره افت میکند و کارشناسان میتوانند با بررسی این افت روشنایی، شعاع آن سیاره را تعیین کنند؛ اما در این روش اندازهگیری جرم سیاره ممکن نیست.
اما در روش مایر، این جرم سیاره است که بدست می آید و درمقابل، نمیتوان شعاع سیاره را اندازه گیری کرد. بنابراین بهتر است که از هردو روش استفاده شود تا مشخصات کامل سیاره بدست آید. مایر میگوید که متاسفانه هنوز روش کوروت را بهکار نبرده، اما درصدد است تا وقتی این سیاره از مقابل ستاره خود عبور میکند، این اندازهگیری را روی آن انجام دهند.
اقیانوسی در دوردست
مشاهدات هارپس همچنین به گروه مایر اجازه داد تا بتوانند مدار Gliese 581d را اصلاح کنند. بر اساس مطالعات قبلی، این سیاره که جرم آن احتمالا 7 برابر زمین است، هر 60 تا 80 روز یکبار به دور ستارهاش میچرخید. در مطالعات نهایی مشخص شده است که چرخش این سیاره به صورت دقیق هر 66.8 روز یکبار است و وقتی این دوره چرخش را با مدلهای نظری یافتن حیات در سیارات مقایسه میکنیم، چشمانداز دلگرمکنندهای به دست میآید.
ورنر فون بلو، که در موسسه تحقیقات تاثیرات جوی «پُستدام» در آلمان مشغول به کار است و محاسبات مدار این سیاره را انجام داده، با این نظریه موافق است و عقیده دارد که مسلما این سیاره قابل سکونت است.
سیاره Gliese 581d بهاندازهای از ستارهاش دور است که نمیتواند کاملا از صخره و سنگلاخ ساخته شده باشد. ستاره این منظومه به مراتب از خورشید ما کم نورتر است و غبار انباشته شدهای که در زمان تولد این سیاره ایجاد شده، به اندازهای نیست که بتوان گفت سیارهای به این عظمت از صخره و سنگلاخ خالص تشکیل شده است. مایر میگوید که احتمالا در سطح این سیاره اقیانوسهایی وجود دارد و این اولین بار است که چنین سیارهای در فضا پیدا شده است.
به نظر میرسد که این سیاره بهترین رقیب زمین برای وجود حیات تاکنون است. اما هنوز راه درازی در پیش است تا بتوان با اطمینان کامل آن را همزاد زمین نامید. جرم این سیاره میتواند بیش از 7 برابر زمین باشد و اگر مثلا بیش از 10 برابر زمین باشد، غولی از گاز همچون اورانوس و نپتون خواهد بود که دیگر نمیتواند سطح معمولی جامد یا مایع داشته باشد.
مایر در مشاهداتش، بر روی دستهای کوچک از ستارگان درخشان تمرکز کرده است و فکر میکند که دستاوردهایش، نویدبخش اکتشافات بیشتری خواهد بود. او دادههای منتشر نشده فراوانی از مشاهدات خود بدست آورده که فکر میکند احتمالا از میان آنها به چیزی حدود 80 سیاره کمجرم دست پیدا خواهد کرد. او امیدوار است که تا 4-5 سال آینده بتواند همزاد زمین را با کمک این مطالعات به ساکنان زمین معرفی کند.
نیچر، 21 آوریل- ترجمه: آزاده پارساپور
نظر شما