خصوصی‌سازی در بن‌بست

تقریباً دو سال پیش بود که طبق سخنان مقام معظم رهبری توجه به بند (ج) اصل 44 قانون اساسی برای پایان دادن به تسلط همه جانبه دولت بر اقتصاد ایران مد نظر قرار گرفت. این اصل بخش بسیار گسترده‌ای از فعالیت‌های اقتصادی را در انحصار دولت قرار می‌دهد و بخش خصوصی را تا سطح مکمل فعالیت‌های اقتصادی دولتی و تعاونی پایین می‌آورد. اما به رغم این خوشبینی، فرآیند خصوصی‌سازی ایران همچنان در بن‌بست مانده است. در واقع ابلاغیه‌های رهبر درباره اصل ۴۴ قانون اساسی به سرنوشت صد‌ها متن و برنامه‌ای گرفتار شدند که طی سال‌های پیش از آن به خصوصی‌سازی اختصاص یافته بودند، بی‌آنکه بتوانند از پروار شدن هر چه بیشتر بخش اقتصادی دولتی جلوگیری کنند. آنچه تاکنون زیرعنوان خصوصی‌سازی انجام گرفته، عمدتاً فروش سهام دولت بوده است به شبه دولت.

در این رابطه به گفت و گو با محمدعلی شهدایی عضو هیأت رئیسه کانون سهامداران حقیقی پرداخته‌ایم که در ذیل آن را می‌خوانیم:

آیا تاکنون روند خصوصی‌سازی مثبت بوده است؟
متأسفانه در روند خصوصی‌سازی، نگاهی مقطعی حاکم است تا آنجا که بعد از واگذاری‌ها، سازمان خصوصی‌سازی اعلام می‌کند که خصوصی‌سازی با موفقیت انجام شد اگرچه خصوصی‌سازی که در حال اجراست برای سرمایه‌گذاران به دلیل رشد قیمت‌ها بعد از عرضه، سودی به همراه خواهد داشت، بنابراین انگیزه خرید سهام عرضه اولیه در سرمایه‌گذاران ایجاد می‌شود. وی افزود: زمانی که یک سرمایه‌گذار سهمی را در عرضه اولیه خریداری می‌کند باید به آینده سهم امیدوار باشد تا بتوانیم خصوصی‌سازی را عامل پویایی بازار سرمایه قلمداد کنیم اما شاهد کسب سود مقطعی سرمایه‌گذاران در عرضه اولیه هستیم لذا چنین عرضه‌هایی منجر به رونق بازار سرمایه نخواهد شد بلکه منجر به نوسان‌گیری بازار می‌شود.

با توجه به روند مثبت شاخص‌ها در چند وقت اخیر می‌توان یکی از دلایل مثبت شدن شاخص را شرکت‌های اصل 44 قلمداد کرد چرا که وقتی سهام اصل 44 عرضه می‌شود، قیمت سهم روند مثبت صعودی به خود می‌گیرد زیرا شرکت‌های عرضه شده شرکت‌های بزرگی هستند که سهام بزرگ آنها شاخص بورس را به دنبال خود می‌کشد به طور مثال زمانی که شرکت‌های کشتیرانی، مخابرات و بانک‌ها عرضه شدند مدت‌ها بازار سرمایه مثبت شد اما زمانی که قیمت این سهام پر شد و به عبارتی تاریخ مصرف آنها تمام شد شاهد کاهش اقبال بازار از آن سهم و کاهش حجم معاملات می‌شویم تا آنجا که آن سهام به کما فرومی‌رود و نتیجه این عملکرد دستیابی به بازار تک سهمی می‌شود بنابراین سهام اصل چهل و چهاری‌ها لیدر این تک سهمی‌ها هستند.

به نظر شما چه مشکلاتی در روند خصوصی‌سازی یا چه سیاست‌های نادرستی در این زمینه اعمال شده است؟
متأسفانه در جریان خصوصی‌سازی‌ها بخش عمده‌ای از شرکت‌ها را در قالب سهام عدالت هبه می‌کنند و بخش کوچکی را به دست مردم برای تعیین قیمت می‌دهند. مشکل دیگر خصوصی‌سازی‌ها عدم تغییر مدیریت در این فرایند است که با مروری بر روند خصوصی‌سازی‌ها در کشورهای دیگر شاهد آن هستیم که شرکت دولتی را به دلیل اعمال مدیریت کارا با یک دلار به شرط دستیابی به راندمان و کارایی بالا به بخش خصوصی واگذار می‌کنند در حالی که در ایران به این صورت نمی‌باشد و فرصتی به شرکت‌های خصوصی نمی‌دهند و اگر هم کسی بخواهد قدمی به این سمت بیاید مانند ماجرای جابریان در جریان خرید سهام فولاد خوزستان مانع او برای ادامه راه می‌شوند.

با توجه به فرمان مقام معظم رهبری برای واگذاری شرکت‌ها براساس اصل 44، در آیین‌نامه خصوصی‌سازی اصلاح ساختار درزمان عرضه سهام ضروری است که تجدید ارزیابی بخشی از این اصلاح ساختار است اما دولت و سازمان خصوصی‌سازی صرفاً به بخش تجدید ارزیابی دارایی می‌پردازد با توجه به اینکه ارزش دارایی‌ها در صورت‌های مالی شرکت‌ها براساس بهای تمام شده تاریخی ثبت می‌شود، شرکت‌ها اقدام به تجدید ارزیابی دارایی‌ها می‌کنند و مابه‌التفاوت ارزش دفتری و رقم تجدید ارزیابی شده دارایی‌ها ارزشی به وجود می‌آورد که این ارزش درحساب سرمایه می‌رود و شرکت‌ها ازاین طریق افزایش سرمایه داده و بدون اینکه پولی وارد شرکت شود تنها عامل تورم صورت‌های مالی شرکت را سود آور کرده است.

مشکلات شرکت‌های دولتی در جریان واگذاری‌ها چیست؟
اصولا شرکت‌های دولتی با انباشت نیروی انسانی، ناکارآمدی مدیریتی و رانت‌های اقتصادی مواجه هستند این در حالی‌است که بدون رفع این مشکلات و تنها با ارزیابی دارایی‌های شرکت‌ها نمی‌توان به خصوصی‌سازی موفقی دست یافت.

وی گفت: خصوصی‌سازی واقعی یعنی تبدیل ثروت به سرمایه اما شرکت‌های دولتی عمدتاً ماهیت ثروتی دارند ولی نمی‌توانند ثروت تولید کنند و در ساختار دولتی از کارایی مناسبی برخوردار نیستند تا آنجا که شرکت‌های دولتی حجم عمده بودجه دولت را مصرف کرده این در حالی ‌است که برای تبدیل شرکت به سرمایه باید پول خلق شود و در این‌ راستا به امید اینکه بخش خصوصی مشکلات شرکت‌های دولتی را حل کند آنها را خصوصی می‌کنند لذا اگر در اقتصاد کشور این نگاه از بین برود، خصوصی‌سازی هم موفق خواهد شد.