سعید نوایی: روابط دو کشور ایران و سوریه در دو دهه گذشته همواره نزدیک و گسترده بوده است. به عقیده برخی تحلیلگران سیاسی، خروج مصر از اتحادیه عرب به خاطر انعقاد کمپ‌دیوید با مصر و در نتیجه واقع شدن سوریه در خط مقدم مبارزه با اسرائیل و رهبری جهان عرب، پیروزی انقلاب اسلامی و ماهیت صهیونیسم ستیزی آن و در نتیجه حمایت مقامات سوری از آن، تجاوز عراق به ایران و حمایت سوریه از ایران در مقطع جنگ تحمیلی و در نهایت تهاجم اسرائیل به لبنان در سال 1982 از جمله عوامل مؤثر در شکل‌گیری روابط گسترده این کشور با ایران است.
سوریه در دوران جنگ عراق و ایران از مواضع سیاسی ایران در سطح منطقه و مجامع بین‌المللی حمایت کرد و با توطئه صدام مبنی بر عربی - فارسی جلوه دادن جنگ به مخالفت برخاست. در مقطع جنگ، مقامات سوری با مشورت ایران خط لوله نفت عراق را که از سوریه عبور می‌کرد مسدود کردند و سوریها در مقطع جنگ که ایران تحریم تسلیحاتی شده بود با ارسال تسلیحات نظامی ایران را یاری کردند.
در مقابل جمهوری اسلامی ایران نیز از مواضع سوریه در قبال رژیم صهیونیستی در سطح منطقه و جهان حمایت کرده و در این راه علاوه بر حمایت‌های سیاسی، با کمک‌های مالی و اقتصادی خود به کمک سوریه شتافته است. دیدگاههای تقریباً مشابه دو کشور از جمله در موضوع فلسطین، لبنان و حضور قدرتهای بزرگ در منطقه و امنیت عراق از جمله این عوامل به شمار می‌روند.
اما در روابط دو کشور نقاط افتراق نیز وجود داشته است؛ به عبارتی مقامات سوری در بعضی مواقع تصمیماتی گرفته‌اند که با منافع ملی ایران مغایرت داشته است. در این راستا می‌توان به شرکت سوریه در کنفرانس امان (1987) و مذاکرات آشتی‌جویانه با عراق در مقطع جنگ و شرکت در اجلاس (2+6) اشاره کرد. با این وجود، حمله ایالات متحده آمریکا به عراق موجب شد اهمیت سوریه در نظر مقامات تهران اهمیتی دوچندان پیدا کند. اما این دو کشور در برخی منافع دوجانبه یا منطقه‌ای خود اختلاف نظرهایی دارند. مثلاً در حالی که ایران از استقرار یک نظام ائتلافی در عراق حمایت می‌کند، سوریه مخالف استقرار نظام ائتلافی در عراق است.
سوریه خواهان یک عراق سکولار و قوی با هویت عربی است در حالی که نظر ایران چیز دیگری است. در موضوع فلسطین نیز هدف ایران از حمایت از گروه‌هایی همچون حماس یا جهاد اسلامی، تقویت موضع خود در روابط اعراب و اسرائیل است در حالی که هدف سوریه از حمایت این دو گروه یا گروه‌هایی مشابه، بالا بردن امکان چانه‌زنی در مذاکرات با اسرائیل و افزایش قابلیت امتیازگیری از این رژیم است. اما این اختلاف نظرها تاکنون موجب نشده است که سطح روابط ایران و سوریه کاهش یابد چراکه همواره موضوعات مشترکی برای توافق نظر بین دو کشور وجود دارد.
از نظر اقتصادی نیز این دو کشور همکاری‌های گسترده‌ای با یکدیگر داشته و دارند. در سالهای اخیر، ایران سرمایه‌گذاری‌های کلانی در کشور سوریه انجام داده است به طوری که پس از ترکیه و عربستان سعودی بزرگترین شریک اقتصادی این کشور به شمار می‌رود.
بسیاری از صاحب نظران در مسائل منطقه معتقدند پس از روى کار آمدن اوباما، روابط سوریه و آمریکا تا حدود زیادى رو به بهبودى گذاشته است. مقام‌هاى آمریکایى نیز بر این باورند که اوباما در راستاى تلاش براى استقرار صلح در خاورمیانه، به کوشش در زمینه انعقاد توافقنامه صلح بین سوریه و اسرائیل متعهد است. با روی کار آمدن باراک اوباما روابط سوریه و آمریکا دوباره در سطح سفرا ارتقا پیدا کرد. بنابراین در چنین شرایطی این احتمال وجود دارد که سوریه هم یک گام به سوی آمریکا بردارد. از طرف دیگر آمریکا خواهان مذاکره و برقراری رابطه با ایران است.
بنابراین دور از ذهن نیست که به نفع خود از سوریه برای مذاکره با ایران استفاده کند و روابط سوریه و ایران وارد مرحله جدیدی شود و تعریف جدیدی داشته باشد. آمریکا بارها بر نقش مهم و منطقه‌اى سوریه تأکید کرده است اما در عین حال از این کشور مى‌خواهد پشتیبانى و حمایت خود را از گروه‌هاى فلسطینى نظیر حماس و سایر گروه‌هاى مقاومت فلسطینى و حتى حزب‌الله لبنان برداشته و روابط خود با ایران را هم کمرنگ کند. در مقابل، سوریه با رد تروریست بودن این گروه‌ها همچنان بر حمایت خود از مقاومت فلسطین تأکید مى‌ورزد و روابط خود با ایران را استراتژیک مى‌داند. به هرحال از سرگیرى دوباره روابط دیپلماتیک بین سوریه و آمریکا مى‌تواند بر برخى از تحولات آتى منطقه از جمله رابطه این کشور با ایران یا حمایت از گروه‌هاى مقاومت تأثیرگذار باشد.
با این وجود اقدامات سوریه برای پس گرفتن بلندی‌های جولان و مذاکره غیرمستقیم با مقامات رژیم صهیونیستی و همچنین تلاش برای قرار گرفتن در رأس رهبری کشورهای عرب و ایفای نقش محوری در مذاکرات موسوم به صلح، می‌تواند زنگ خطری برای ایران باشد که تنها متحد استراتژیک خود در جهان عرب را از دست بدهد. برای رفع این خطر لازم است که جمهوری اسلامی ایران در صدد بهبود روابط خود با تمام کشورهای منطقه و بلکه فرا‌منطقه باشد و از وابستگی خود به یک یا دو کشور در منطقه بکاهد. برخی تحلیلگران معتقدند در درازمدت نمی‌شود به سوریها اطمینان کرد، زیرا بر خلاف جمهوری اسلامی ایران که اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد، مقامات سوری در کنفرانس‌های صلح شرکت می‌کنند تا بلکه راهی برای رسیدن به اهداف دیرینه خود پیدا کنند.
در شرایط پس از انتخابات ریاست جمهوری سوریه نقش دیگری را نیز در مناسبات و روابط خود با ایران بر عهده گرفت. پیگیری‌ها و رایزنی‌های دولت فرانسه از طریق دمشق برای مشخص شدن و آزادی تبعه فرانسوی که در جریان مسائل پس از انتخابات ایران دستگیر شده بود از جمله این اقدامات است. سوریه در این موضوع نشان داد که به عنوان یک واسطه میان ایران و کشور ثالث هنوز هم از قابلیت‌ها و توانایی‌های قابل توجهی برخوردار است تا جایی که پس از تماس پاریس با دمشق موضوع اتباع فرانسوی بازداشت شده از وضعیت قرمز خارج شد.
باید دید که بشار اسد در سفر به تهران نیز «حرف‌هایی» با خود دارد.
نظر شما