اجرای این پروژه یکی از پیچیده ترین طرح‌های مهندسی جهان در قالب پروژه مقاوم سازی مناره های کج شده حرم مطهر امامین جوادین (ع) در شهر کاظمین به شمار می رفت هم زمان با میلاد مسعود امام جواد ع به پایان رسید.
بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی در سال‌های طولانی و نشست زمین، یکی از ۴ گلدسته تاریخی حرم مطهر امامین جوادین (ع) در شهر کاظمین را تا حدود بیش از هستاد سانتیمتر متمایل ساخته بود که پروژه نجات و مقاوم سازی آن از دو سال پیش آغاز گردید.
برای نجات مناره متمایل شده حرم مطهر، مهندسان سازه ایرانی ، از پیشرفته ترین تکنولوژیهای دنیا در این راستا استفاده کردند.
این پروژه مهم ،پس از محاسبات دقیق علمی از سوی متخصصان و مهندسان ایرانی ،ابتدا به حفر سوراخ‌هایی در اطراف پی این مناره به‌منظور تزریق بتن ویژه ، اقدام کرده وپس از بتن ریزی ، از چهار سوی درون مناره ، میل گردهای قدرتمندی را همچون ستون فلزی تا عمق بیش از پنج متر در زمین ، قرار دادند وبدین ترتیب از متمایل شدن وبه عبارتی از اضافه شدن تمایل وکجی مناره ، جلوگیری نمودند.
مهندسین در آغاز این پروژه عظیم ، که با ترمیم هنرمندانه از اتاقک این مناره بود ، توانستند تا اندازه ای از میزان تمایل مناره جلوگیری نمایند. نخستین بار در پنجشنبه ۳۰ جمادی الاول سال ۱۴۴۰ هجری از نزدیک ، واز بخش های مختلف این مناره دیدن نمودم. نگرانی ریزش این مناره و تاثیر گزاری آن در سستی دو گنبد ، مسوولین و تولیت آستانه را نگران ساخته بود.
حرم إمامین جوادین (ع) در کاظمین دارای چهار مناره است که ستاد بازسازی عتبات در طول بازسازی و توسعه پیرامون این حرم مطهر ، از متمایل شدن یکی از این مناره ها (مناره شمال شرقی) آگاه شدند.
تولیت حرم کاظمین نیز به دلیل مشاهده توانمندی‌های ایرانیان در مقاوم‌سازی ستون‌های پیرامون ضریح امام حسین (ع)، و قدرت بخشی سازه هزار ساله این آستانه ، و نیز گسترش دادن فضای پیرامون ضریح مطهر حسینی ع ، که خود پروژه بسیار مهم و حسًاسی در این سازه بشمار می آمد، ونیز برای قرار دادن گنبدی دیگر به وزن تقریبی بیست و دو تن بر روی گنبد پیشین ، و به قصد ترفیع گنبد حسینی به مقدار هفت متر و نیم ، زمینه های مقاوم سازی سازه هزار ساله ، به سازه بتنی ، همه موجب آن گردید که انجام این پروژه مهم را نیز به مهندسان ایرانی ستاد بازسازی واگذار سازند.
بر همین اساس، مهندسین برجسته ایرانی در ستاد بازسازی عتبات عالیات با مشاوره از خاک‌شناسان و مهندسان مختلف و همچنین پس از محاسبات علمی و بررسی توسط مهندسان کشورمان، سطحی بودن آب‌های زیرزمینی در شهر کاظمین را علت انحنای ۸۰ سانتی‌متری مناره شرقی حرم امامین جوادین (ع) عنوان کرده و با برنامه‌ریزی برای رفع تمایل این مناره اقدامات لازم را به عمل آوردند.
با توجه به اینکه میزان نشست پی مناره شرقی باب‌المراد حرم إمامین جوادین (ع) آنقدر زیاد بود که به عقیده مهندسان، از خطوط قرمز عبور کرده بود و هر لحظه امکان سقوط آن وجود داشت، از طرفی هم قرار بود ساختار مناره به دلیل تاریخی و سنتی بودن حفظ شود، تصمیم گرفته شد تا کار مقاوم‌سازی با شیوه‌ای خاص انجام شود.
بهترین شیوه برای جلوگیری از انحنای بیشتر یا حتی سقوط احتمالی مناره شرقی حرم مطهر، بتن‌ریزی پیرامون این مناره بود که روش پیشنهادی که بصورت دقیق محاسبه گردیده بود ، عملیاتی شده و به انجام رسید.
بر همین اساس، مهندسان ایرانی به منظور رفع این مشکل ، اقدام به حفر سوراخ‌هایی در پیرامون این مناره برای پی ریزی بتن مخصوص کردند که این روند بیش از ۴ ماه به طول انجامید.
در حین انجام مراحل اولیه مقاوم‌سازی مناره شرقی حرم إمامین جوادین (ع)، زلزله ای در کرمانشاه ایران رخ داد که این زلزله در عراق بویژه شهر کاظمین نیز حس گردید! و با توجه به انحنای زیاد مناره حرم مطهر، متخصصان نگران سقوط آن بودند که بحمد الله با عنایت إمامین همامین ع ، این مناره در زلزله کرمانشاه آسیبی ندید.
پس از شناسایی محل بتن‌ریزی در پیرامون مناره متمایل شده حرم إمامین جوادین (ع)، بتن خاص با روشی نوین و کارشناسی شده تزریق شد تا فوندانسیون و یا پی های پیرامون مناره حرم مطهر إمامین جوادین (ع) محکم شود و پس از تقویت مناره، عملیات مقاوم‌سازی آن صورت گرفت.
اجرای این پروژه یکی از پیچیده ترین طرح‌های مهندسی جهان در قالب پروژه مقاوم سازی مناره های متمایل شده به میزان تقریبی هشتاد سانتیمتر در حرم مطهر امامین جوادین (ع) در شهر کاظمین به شمار می رفت که بحمد الله طبق برنامه پیش بینی شده وبا سلامت و سربلندی مهندسان ، هم اکنون به اتمام رسیده است.
مناره شمال شرقی (باب‌المراد) حرم امامین جوادین علیهما السلام به ارتفاع ۴۰ متر با ملات گچ و ساروج ، قرن‌ها پیش ساخته شده بود که به دلیل وجود آب زیر سطحی و سایر عوامل فرسایشی، از قسمت سقف به سمت گنبد، ۸۴ سانتیمتر انحنا پیدا کرده بود.
بیم آن می‌رفت با ریزش و سقوط این مناره ، دو گنبد حرم مطهر نیز آسیب ببینند. تولیت حرم مطهر امامین جوادین (ع) که پیش تر از اجرای موفقیت آمیز پروژه لاغرسازی ستون‌های پیرامون حرم مطهر امام حسین(ع) و مقاوم سازی سازه گنبد حرم سید الشهدا توسط ستاد بازسازی عتبات بازدید کرده بود، درخواست نمود تا همان گروه ، برای رفع این خطر در حرم کاظمین وارد عمل شوند.
پس از مدت‌ها کار مطالعاتی دقیق و بررسی شیوه‌های مختلف، متخصصان ستاد بازسازی عتبات کار تثبیت مناره ها با تزریق دوغاب بتنی ویژه برای زیر سازی و تثبیت مناره ، و نیز گنبد مطهر ، در فروردین ۱۳۹۷ شمسی عملیات این پروژه عظیم که می توان گفت در نوع خود در جهان کم نظیر بشمار می آید ،آغاز گردید. بیاد دارم که مهندسین و تلاشگران ، در این راستا امید آن را داشتند که بتوانند بدون تخریب مناره کهن چند صد ساله ، اقدامات خود را به انجام رسانند ، زیرا که در شرایط فرو ریزی مناره قرار داشت.
گفتنی است که مناره یاد شده از حدود پنج سال پیش با داربست آهنی قدرتمند ، در پیرامون محافظت می گردید که از فرو ریختن آن در هنگامی خطرناک جلوگیری نماید.
تلاش برای حفظ معماری تاریخی حرم که از آثار ماندگار معماری ایرانی و اسلامی از دوره‌های جلائری و صفوی و قاجار است، بر دشواری کار افزوده بود. این پروژه مهم پس از حدود دو سال کار سرانجام در میلاد حضرت امام جواد ، اکنون افتتاح گردید.
این عملیات از مهم ترین اقدامات فنی مهندسی جهان بشمار می آید که از سوی مهندسین ایرانی با موفقیت به پایان رسید. لازم به اشاره است که حرم امامین جوادین(ع) در شمال بغداد واقع شده است که این حرم را پادشاهان آل‌بویه در قرن چهارم هجری بازسازی و تزیین کرده‌اند از آن پس سلطان أویس جلائری در سال ٧٦٩ هجری ، و شاه‌اسماعیل صفوی نیز در سال ٩١٤ هجری ، و فرهاد میرزای قاجاری در سال ١٢٩٦ هجری ، و جز اینها از دیگران هریک به اقداماتی در این آستانه دست زده و تمام بناهای موجود حرم را که در اثر سیلاب‌های دجله و وقایع تاریخی دیگر، وضعیتی نامطلوب داشت، تعمیر و برای حرم کاظمین ضریحی فولادی ساخته شد و حرم و رواق‌های نزدیک به قبور مطهر را تزیین و بازسازی کرد ، که در این میان شاه اسماعیل صفوی به دو مناره ساخته شده از سوی أویس جلائری ، دو مناره دیگر افزود که بدین ترتیب این آستانه دارای چهار مناره گردید. تاریخ اشاره ننموده است که این مناره متمایل شده در چه دورانی بنا گردیده است لیکن چنین بنظر می رسد که به دوران جلائریان باز گردد.
* عضو فرهنگستان علوم پزشکی و خادم اعتاب مقدسه عراق
نظر شما