مذاکرات وین؛استخوانی در گلوی سعودی

مهسا مژدهی: ایا تنش میان ریاض و تهران به زودی فروکش خواهد کرد؟

در روزهای گذشته رسانه های غربی خبرهای متفاوتی را از مناسبات بین ایران و عربستان منتشر کرده اند. آنها نوشتند که دو کشور در دیدارهایی که در بغداد انجام گرفته، مذاکره کرده و ادامه آن در هفته آینده انجام خواهد شد. اما به نظر می رسد هنوز خبری از مسائل دیپلماتیک در میان تهران و ریاض نیست. مسائل امنیتی و منطقه ای در صدر توجه قرار دارد و مشخص نیست که چه زمانی دو کشور بخواهند به این مذاکرات رسمیت ببخشند.

در خبرآنلاین با قاسم محبعلی کارشناس مسائل بین المللی و مدیرکل اسبق میز خاورمیانه در وزارت خارجه کشورمان به گفتگو نشسته ایم:

 رسانه های غربی تقریبا هر روز خبر جدیدی در مورد گفتگوی بین ایران و عربستان منتشر می کنند. به تازگی نوشته شده که گفتگوها در مورد برجام و یمن هم بوده است، ایا چنین ادعاهایی می تواند صحت داشته باشد؟

در اینکه سطح گفتگوها و مقاماتی که طرف گفتگو بوده اند، طبق آنچه در رسانه ها منتشر شده مقامات امنیتی بوده اند. اما اینکه موضوعات چه بوده اند، به نظر می رسد که موضوع اصلی یمن بوده است . چرا که حساس ترین مساله هم در حال حاضر برای بن سلمان و سعودی ها جنگ یمن است و چگونگی خروج از آن.

چرا در چنین شرایطی دو کشور تصمیم به گفتگو گرفتند؟ ایران مدت ها بود که تمایلش را برای گفتگو مطرح می کرد. حتی طرح صلح هرمز را مطرح کرد که بر اساس آن قرار بود که صلح در منطقه از طریق همکاری میان کشورهای همسایه تامین شود. اما همه اینها از سوی سعودی ها با جواب های سر بالا و مخالفت رو به رو می شد. چرا در چنین شرایطی گفتگوهایی در سطح امنیتی آغاز شده اند؟

این به تغییر شرایط وابسته است. که هم در منطقه و هم در جهان دچار تغییر شده. تا وقتی که ترامپ بر سر کار بود، عربستان سعودی و شاهزاده بن سلمان گمان می کرد که می تواند هم خواسته هایش را به ایران تحمیل کند، هم در جنگ یمن به توفیق برسد و هم در منطقه ائتلافی که علیه قطر ساخته بود را به خوبی پیش ببرد. اما با خروج ترامپ از کاخ سفید و آمدن اقای بایدن و رویکردی که او بر مسائلی چون برجام و یمن و حقوق بشر دارد، طبیعی است که شرایط عوض شده و ریاض نمی تواند به سیاست های یک طرفه و چشم بسته رییس جمهور آمریکا تکیه کند.

بایدن در مدتی که بر سر کار آمده سعی کرد تا در سیاست های گذشته ایالات متحده تغییراتی ایجاد کند که یکی از این تغییرات در مورد یمن بود. به نظر می رسد او در مورد ایران هم تغییراتی ایجاد می کند.این امر باعث شده تا عربستان هم گفتگو در این سطح را در شرایط فعلی با تهران پذیرفته است.

به نظر می آید که سعودی ها در داخل خود کشورشان هم مشکلات زیادی دارند. ایا این امر هم در اینکه ولیعهد عربستان به دنبال بهبود روابط خود با کشورهای همسایه یا  آشتی با ایران بی افتد نقش داشته است؟

طبیعی است که مشکلات عدیده ای در داخل عربستان سعودی وجود داشته باشد. در سطح بالای قدرت هم اختلافاتی وجود دارد که نشانه هایش کشتن فجیع و تکه تکه کردن خاشقچی بود و هم چنین درگیری بین خاندان سلطنتی و دستگیری شاهزاده ها به بهانه مبارزه با فساد بود. اینها نشان می دهد که اختلافات جدی وجود دارند. در سطوح بالای قدرت اختلاف هست و بن سلمان و سلمان نتوانسته اند یک حکومت یک دست را به دست بیاورند و هنوز در داخل عربستان تثبیت کامل حکومت سلمان و ولیعهدی بن سلمان ایجاد نشده. جنگ یمن هم بسیار طولانی شده و عربستان در یک باتلاق قرار گرفته. بر اساس درهم تنیدگی وضعیت عربستان با مساله یمن، می توانیم بگوییم که در آنجا هم مشکلاتی وجود دارد.

گفته می شود که بغداد واسطه گفتگوهاست. با وجود دیگر واسطه ها، چرا عراق که روابط خوبی هم با سعودی ها ندارد واسطه شده؟ پیش از این بسیاری از کشورهای دیگر مایل بودند که در روابط بین تهران و ریاض واسطه شوند اما سعودی ها نسبت به این موضوع روی خوشی از خود نشان نمی دادند.

تغییراتی در این کشور با روی کار آمدن الکاظمی صورت گرفته و او سعی می کند که در کشورش یک بالانس و توازنی بین مناسبات خود با ایران و همسایگان عربش به خصوص عربستان، به وجود بیاورد تا بتواند به سمت کشورهای عربی برگردد. از نظر عربستان هم عراق یک کشور عربی است و این موضوعی بود که در مورد پاکستان یا برخی دیگر از واسطه ها صدق نمی کرد و عربستان ترجیح می داد این کار از سوی یک کشورعربی انجام شود تا کشوری غیر عربی.

با توجه به رقابت های بین ریاض و تهران . سابقه طولانی که دو کشور در اختلافات خود دارند، آیا این گفتگوهای تبدیل به همکاری های منطقه ای گسترده تر خواهد شد؟

ایران و عربستان در هر حال همسایه هستند و نهایتا باید کنار هم زندگی کنند. علاوه بر آن منافع مشترکی مانند امنیت و انرژی و بازار نفت و اوپک هم موضوع مهمی برای هر دو است. مسائل متعددی در قبال ایران و عربستان وجود دارد که به رقابت دو کشور و تضاد بین دو کشور بر می گردد. همه اینها می تواند مواردی برای گفتگو باشد. می توانند در مواردی که نیاز به همکاری هست با یکدیگر کار کنند و در زمینه هایی که مساله رقابت است آنها را قانونمند کنند. آنجا که تنازع و تضاد وجود دارد هم سعی کنند که بحران اثرات اساسی نگذارد و بحران نشود. روابط دو کشور همواره دچار فراز و فرود بوده و نیازمند آن است که مذاکراتی در سطوح عالی دو کشور صورت بگیرد و این دو به توافقی اساسی برسند. در این سطوح فعلی البته مفید است اما اینکه اینها بخواهد به یک همکاری برسد، نیازمند گفتگو در سطوح رسمی ست نه در سطوح غیر رسمی و امنیتی.

ایا شما چنین اینده ای برای گفتگوهای تهران و ریاض می بینید؟

نمی شود ناامید بود. اما اینکه خیلی امیدوار باشیم بستگی به تغییر شرایط هم در عربستان هم در ایران دارد. اگر ایران بتواند روابط خود را با برخی کشورها مانند اروپایی ها بازسازی کندَ، برجام به یک نتیجه مثبت برسد و ایران به جامعه جهانی برگردد فکر می کنم ریاض چاره دیگری نداشته باشد و حتی مشتاق باشد تا با ایرانی که به جامعه جهانی برگشته و مناسبات خوبی با بسیاری از کشورهای جهان دارد، مناسبات عادی داشته باشد. این منوط به این است که ایران چطور می تواند مناسبات خود را بازسازی کند. در شرایط فعلی اما انتظار اینکه خیلی سریع همه چیز عادی شود، انتظار زیادی می تواند باشد.

برخی از ناظران معتقدند که بستن قرارداد بیست و پنج ساله بین ایران و چین با یکدیگر باعث شده تا گفتگو بین ریاض و تهران ساده تر شود. ایا شما این موضوع را اینطور می بینید که پس از این قرار داد ایران برای سعودی ها جذاب تر شده؟

این قرارداد بیش از اینکه قراردادی اقتصادی باشد، یک قرار داد سیاسی است که قدرت چانه زنی ایران و حتی چینی ها را با باقی طرف ها بالا می برد. شاید هم علت اینکه قرارداد کامل منتشر نشد این است که هر دو کشور در مقابل دیگران از آن استفاده کنند. می تواند موثر باشد. اما همانطور که اشاره کردم تنها چین کافی نیست و ایران باید با همه طرف های جهانی مناسبات عادی و رو به رشد داشته باشد و در این صورت است که مناسبات با چین هم می تواند موثر باشد. به ویژه آنکه ما می دانیم که ریاض هم روابط قوی و قراردادهای مستحکم تری با چین دارد.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
سفر قریشی به تهران حامل چه پیامی بود؟
معمای مذاکره سعودی و ایران ؛ آیا گفتگوها جدی است؟
چرا بر تکذیب دیدار سعودی-ایران در بغداد پافشاری می‌شود؟

312 310